Η δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων ήταν ο πρώτος τομέας στον οποίο χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα τα πολυμέσα, αν εξαιρέσουμε ίσως τον τομέα της ανάπτυξης παιχνιδιών για υπολογιστές. Αυτό συνέβη γιατί τα διάφορα μέσα (ήχος, βίντεο κ.τ.λ.), όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, διευκολύνουν την απόκτηση γνώσεων από τον εκπαιδευόμενο, κεντρίζοντάς του το ενδιαφέρον. Ειδικά για εκπαίδευση μικρών παιδιών τα πολυμέσα είναι ενδεδειγμένα, αφού το παιδί συνδυάζει τη μάθηση με το παιχνίδι, αποδίδει καλύτερα και δεν κουράζεται εύκολα. Επιπλέον, υπάρχουν εκπαιδευτικές εφαρμογές που απευθύνονται και σε μεγαλύτερες ηλικίες, ακόμα και για εκπαίδευση σε εξαιρετικά δύσκολα επαγγέλματα.
Σήμερα υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εμπορικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που συνήθως κυκλοφορούν σε CD-ROM, για την εκπαίδευση σε διάφορους τομείς. Έτσι, για πολύ μικρά παιδιά υπάρχουν προγράμματα με τα οποία μαθαίνουν να ζωγραφίζουν και να αναγνωρίζουν αντικείμενα που παρουσιάζονται στην οθόνη τους, ενώ μια φωνή μπορεί να τα καθοδηγεί αν έχουν κάνει λάθος, και να τα επιβραβεύει όταν η απάντησή τους είναι σωστή. Για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, υπάρχουν προγράμματα για τη διδασκαλία της γραφής, της ανάγνωσης ή για τη διδασκαλία ξένων γλωσσών. Ένα πρόβλημα που μέχρι πρότινος υπήρχε στην Ελλάδα με το εκπαιδευτικό λογισμικό, ειδικά για τις μικρότερες ηλικίες, ήταν ότι τα περισσότερα προγράμματα ήταν ξενόγλωσσα, συνήθως στην αγγλική γλώσσα, με αποτέλεσμα την περιορισμένη χρήση τους. Τα τελευταία χρόνια όμως αναπτύσσονται και στην Ελλάδα εκπαιδευτικά προγράμματα, ή γίνεται εξελληνισμός ξένων, και το πρόβλημα έχει αρχίσει να αμβλύνεται. Ακόμα και μεγάλες εκδοτικές εταιρείες, όπως οι εκδόσεις Λιβάνη και οι εκδόσεις Παττάκη, έχουν αρχίσει την παραγωγή εφαρμογών πολυμέσων.
Υπάρχουν επίσης και προγράμματα που αναφέρονται σε γενικότερα θέματα και σε διάφορες ηλικίες. Για παράδειγμα, υπάρχουν εγκυκλοπαίδειες που περιλαμβάνουν πραγματικά μεγάλο όγκο γνώσεων. Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι ότι οι γνώσεις αυτές μεταδίδονται με ευχάριστο τρόπο στο χρήστη. Αν, π.χ., θέλουμε να βρούμε πληροφορίες για κάποιο μουσικό, εκτός από το κείμενο που περιγράφει γεγονότα από τη ζωή του, μπορούμε να ακούσουμε και σημαντικά κομμάτια από τη μουσική του. Επίσης, μπορούμε να ζητήσουμε πληροφορίες π.χ. για το αυτοκίνητο και την κίνησή του. Ένα σύστημα πολυμέσων θα μας εμφανίσει μια γραφική αναπαράσταση της όλης λειτουργίας της κίνησης, ενώ μια φωνή θα την περιγράφει βήμα προς βήμα. Η ανάπτυξη εγκυκλοπαιδειών σε ηλεκτρονική μορφή ήταν τόσο επιτυχημένη, ώστε πλέον όλοι οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι που εξέδιδαν εγκυκλοπαίδειες στο χαρτί, έχουν περάσει και στην ανάπτυξη ηλεκτρονικών εκδόσεων, ενώ μερικοί έχουν σταματήσει τελείως να βγάζουν τυπωμένες εκδόσεις.
Υπάρχουν και πολλά άλλα CD-ROM που καλύπτουν μια πραγματικά μεγάλη γκάμα θεμάτων. Υπάρχουν CD-ROM με θέμα την παρουσίαση κάποιου πολιτισμού, τη ζωή και το έργο μιας σημαντικής προσωπικότητας, θέματα ζωολογίας, φυτολογίας, κινηματογραφικά και καλλιτεχνικά και πολλά άλλα.
Μερικά παραδείγματα CD-ROM με εκπαιδευτικό περιεχόμενο που κυκλοφορούν στην αγορά, είναι:
· Από εγκυκλοπαίδειες υπάρχουν π.χ. η Encarta, η Britanica κ.ά. Οι εγκυκλοπαίδειες αυτές, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω κάνουν συνήθως εκτεταμένη χρήση πολυμέσων. Σε μια άλλη κατηγορία ανήκει η Britanica, η οποία δεν έχει τόσο πολλές δυνατότητες πολυμέσων, αλλά περιέχει ένα τεράστιο αριθμό λημμάτων.
· Από εκπαιδευτικό λογισμικό υπάρχουν π.χ. “Ο Ξεφτέρης και η Γραμματική”, ένα ελληνικό πρόγραμμα για εκμάθηση γραμματικής, το “Όττο”, άλλο ένα ελληνικό πρόγραμμα που διδάσκει κυκλοφοριακή αγωγή κ.τ.λ.
· Άλλα προγράμματα γενικότερου ενδιαφέροντος είναι π.χ. “Πλανήτες και δορυφόροι” και “Τα αιλουροειδή” με προφανές περιεχόμενο. Το πρώτο είναι ελληνικό πρόγραμμα και το δεύτερο εξελληνισμένη έκδοση. Επίσης, ένα άλλο παράδειγμα είναι το CD-ROM “Προσκύνημα στο Άγιο Όρος”, ένα ελληνικό προϊόν που περιγράφει το Άγιο Όρος.
Τα
παραπάνω προγράμματα αναφέρονται σαν
παραδείγματα για την ευρεία θεματολογία
που υπάρχει διαθέσιμη. Υπάρχουν προφανώς
και πολλά άλλα ανάλογα ή ίσως και καλύτερα
προγράμματα.
Η εγκυκλοπαίδεια Microsoft Encarta 97
Σκηνή από το CD-ROM “Προσκύνημα
στο Άγιο Όρος”
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα με πολυμέσα δεν χρησιμοποιούνται μόνο από μεμονωμένους αγοραστές για οικιακή χρήση, όπως συνήθως συμβαίνει με τα προϊόντα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Συνεχείς είναι οι προσπάθειες για εισαγωγή της διδασκαλίας με πολυμέσα στα ίδια τα σχολεία, με σκοπό τη διευκόλυνση του έργου του εκπαιδευτικού αλλά και τη βελτίωση της απορρόφησης γνώσεων από τους μαθητές, ακόμα και σε σχετικά μεγάλες ηλικίες, όπως στο γυμνάσιο και το λύκειο. Για τη δημιουργία τέτοιων προγραμμάτων γίνεται εντατική εργασία σε πολλά πανεπιστήμια και παιδαγωγικές σχολές ώστε να αναπτυχθούν συστήματα που θα παρουσιάζουν την επιλεχθείσα ύλη με τον καλύτερο τρόπο και να εκπαιδευτούν και οι ίδιοι οι καθηγητές στη σωστή χρήση τους. Σε κάποιες χώρες, η χρησιμοποίηση των πολυμέσων και γενικότερα των υπολογιστών στην εκπαιδευτική διαδικασία έχει προχωρήσει αρκετά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιαπωνία, όπου η χρήση των υπολογιστών είναι εκτεταμένη, τόσο στην εκπαίδευση, όσο και γενικότερα.
Και στην Ελλάδα όμως, παρά τη μάλλον κακή κατάσταση που επικρατεί στην εκπαίδευση, ειδικά στις πρώτες βαθμίδες της, γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη και χρησιμοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με πολυμέσα στα σχολεία. Δύο παραδείγματα εκπαιδευτικού λογισμικού που έχει αναπτυχθεί από ελληνικά πανεπιστήμια και χρησιμοποιείται, τουλάχιστον σε πειραματικό στάδιο, σε ορισμένα σχολεία είναι:
· “ΟΙΚΟ”: το πρόγραμμα αυτό προσομοιώνει με τη χρήση πολυμέσων την εξέλιξη του οικοσυστήματος μιας πόλης και δίνει γενικότερες πληροφορίες που αφορούν την οικολογία και το περιβάλλον.
· “Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Φυσικής”: διδάσκει πειραματική φυσική πάλι μέσα από τη χρήση πολυμέσων.
Εκπαιδευτικά προγράμματα με υπολογιστή χρησιμοποιούνται και για την εκπαίδευση ατόμων με ειδικές ανάγκες. Για παράδειγμα στο Πολυτεχνείο της Μαδρίτης έχει αναπτυχθεί ένα πρόγραμμα (με το όνομα “Mehida”), το οποίο χρησιμοποιώντας πολυμέσα (κυρίως εικόνες και animation) βοηθά παιδιά με προβλήματα ακοής να επικοινωνήσουν. Το πρόγραμμα χρησιμοποιείται για την εκμάθηση γραφής, ανάγνωσης, αλλά και ειδικών θεμάτων, όπως η γλώσσα των σημάτων και το διάβασμα των χειλιών.
Ένας άλλος τρόπος χρησιμοποίησης των πολυμέσων για εκπαιδευτικούς σκοπούς είναι οι παρουσιάσεις με πολυμέσα. Βέβαια, οι παρουσιάσεις αυτού του τύπου χρησιμοποιούνται περισσότερο για την προώθηση προϊόντων, στοχεύοντας στον εντυπωσιασμό του υποψήφιου πελάτη, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για εκπαιδευτικούς σκοπούς, π.χ. σε σεμινάρια, προς αντικατάσταση του πίνακα και των διαφανειών.
Η χρήση πολυμέσων για εκπαίδευση δεν περιορίζεται στις σχολικές ηλικίες. Πολλές εταιρείες έχουν δημιουργήσει (τουλάχιστον στο εξωτερικό) προγράμματα βασισμένα σε πολυμέσα για την πιο αποτελεσματική εκπαίδευση των υπαλλήλων τους. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να μειώσουν τον αριθμό των εργαζομένων που απασχολούν για την εκπαίδευση των υπαλλήλων τους, έχοντας τα ίδια ή και πιο ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Με την εξάπλωση του Internet έχουν αυξηθεί και οι δυνατότητες εφαρμογής νέων τεχνικών στην εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση (distance learning). Η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση δεν είναι διαδεδομένη στην Ελλάδα, αλλά στο εξωτερικό, και ειδικά σε χώρες με απομακρυσμένα ή δυσπρόσιτα μέρη (όπως η Νορβηγία), υπάρχει σημαντική παράδοση σε αυτόν τον τομέα. Ο κλασσικός τρόπος με τον οποίο γίνεται η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση είναι δι’ αλληλογραφίας. Ο εκπαιδευτής στέλνει το απαιτούμενο υλικό στον εκπαιδευόμενο, αυτός το διαβάζει, απαντά σε ερωτήσεις, τις στέλνει στον εκπαιδευτή κ.ο.κ. Η ανάπτυξη όμως του Internet έδωσε τη δυνατότητα να καταργηθεί αυτή η διαδικασία. Πέρα από το γεγονός ότι το Internet είναι από μόνο του μια τεράστια πηγή πληροφοριών, πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα (όπως πανεπιστήμια, πολυτεχνεία, κολέγια αλλά και ιδιωτικές εταιρείες) έχουν πλέον δικές τους τοποθεσίες (site) στο WWW. Για παράδειγμα, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο βρίσκεται στη διεύθυνση http:// www.ntua.gr. Στις σελίδες των εκπαιδευτικών οργανισμών ο ενδιαφερόμενος μπορεί να βρει πολλές πληροφορίες. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις παρέχεται η δυνατότητα (συχνά με χρέωση) για την παρακολούθηση μαθημάτων (courses) εξ’ αποστάσεως μέσω του Internet, για πληθώρα θεμάτων. Τα μαθήματα αυτά συνήθως περιλαμβάνουν, άλλα σε μικρότερο και άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό, χρήση πολυμέσων. Ο εκπαιδευόμενος μπορεί, εφόσον φυσικά έχει πρόσβαση στο Internet, να χρησιμοποιήσει εύκολα το υλικό των μαθημάτων, έχοντας ευελιξία όσον αφορά το πότε θα μελετήσει. Επιπλέον, συχνά υπάρχει η δυνατότητα για δημιουργία εικονικών αιθουσών διδασκαλίας. Αυτό γίνεται με διάφορους τρόπους. Ένας εξ’ αυτών είναι η χρήση mailing lists ή newsgroups. Δηλαδή, οι φοιτητές στέλνουν μηνύματα με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σε μία συγκεκριμένη διεύθυνση. Έτσι, κάθε φοιτητής μπορεί να βλέπει τα μηνύματα που έχει στείλει ο ίδιος, καθώς και αυτά που έχουν στείλει άλλοι φοιτητές ή ο καθηγητής, δημιουργώντας μ’ αυτόν τον τρόπο την αίσθηση της συνηθισμένης τάξης. Ένας πιο προχωρημένος τρόπος για τη δημιουργία εικονικής αίθουσας διδασκαλίας είναι η χρήση τηλεσυνδιάσκεψης (teleconferencing). Εφόσον ο κάθε φοιτητής έχει στον υπολογιστή του τον κατάλληλο εξοπλισμό (μικρόφωνο, κάμερα, ηχεία) μπορεί να συνομιλεί με τους υπόλοιπους βλέποντάς τους ταυτόχρονα στην οθόνη του.
Πολύ
σημαντικές είναι και οι χρήσεις της
εικονικής πραγματικότητας στην εκπαίδευση,
και μάλιστα σε δύσκολες καταστάσεις. Εδώ
και πολλά χρόνια οι ένοπλες δυνάμεις
διαφόρων χωρών (μεταξύ τους και η Ελλάδα)
χρησιμοποιούν εικονικά περιβάλλοντα για
την ασφαλή και ανέξοδη εκπαίδευση των
στρατιωτών, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια
εκπαίδευσης. Υπάρχουν λοιπόν ειδικοί
εξομοιωτές (αρμάτων, αεροσκαφών κ.τ.λ.) οι
οποίοι επιτρέπουν την εκπαίδευση των
στρατιωτών σε ποικιλία εκπαιδευτικών
σεναρίων, με ελάχιστο κόστος και απόλυτη
ασφάλεια. Οι εξομοιωτές αυτοί είναι πιστά
αντίγραφα του οχήματος που αναπαριστούν (π.χ.
εσωτερικό άρματος), ενώ διαθέτουν οθόνες
όπου προβάλλονται τρισδιάστατες
απεικονίσεις του περιβάλλοντος στο οποίο
υποτίθεται ότι κινείται το όχημα.
Παράδειγμα εξομοιωτή
αεροσκάφους
Επίσης, οι αστυνομικές δυνάμεις χρησιμοποιούν (εκτός Ελλάδος τουλάχιστον) εικονικά περιβάλλοντα για την εκπαίδευση σε επικίνδυνες αποστολές, π.χ. για επέμβαση σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν όμηροι, ή για τη διαδικασία εξουδετέρωσης βομβών.
Πολλές αεροπορικές εταιρείες χρησιμοποιούν εξομοιωτές για την εκπαίδευση των πιλότων τους. Ήδη καταβάλλονται προσπάθειες για την δημιουργία εξομοιωτών για την εκπαίδευση υποψηφίων οδηγών δίτροχων ή τετράτροχων. Οι εξομοιωτές αυτοί θα δίνουν τη δυνατότητα πλήρους και αποτελεσματικής εκπαίδευσης χωρίς ο οδηγός να εκτίθεται στον παραμικρό κίνδυνο. Μπορεί π.χ. να γίνει εκπαίδευση στον τρόπο αποφυγής μετωπικής σύγκρουσης, κάτι που προφανώς είναι εξαιρετικά δύσκολο στην πραγματικότητα.
Τρισδιάστατες απεικονίσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παντός είδους εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Σε μία τάξη, π.χ. αντί να αναφέρεται με λόγια ο καθηγητής στην Ακρόπολη, ή στα δάση του Αμαζονίου ή σε οτιδήποτε άλλο, θα μπορεί να δείχνει στους μαθητές ένα τρισδιάστατο, λεπτομερές μοντέλο με δυνατότητες αλληλεπίδρασης, με πολύ καλύτερα εκπαιδευτικά αποτελέσματα.
Οι εκπαιδευτικές εφαρμογές των πολυμέσων στην Ιατρική θα αναφερθούν στην αντίστοιχη παράγραφο.