Η Ροτόντα βρίσκεται βόρεια της οδού Εγνατία, στο ανατολικό τμήμα της παλιάς πόλης και σε μικρή απόσταση από την Κασσανδρεωτική πύλη της σημερινής πλατείας Συντριβανίου, όπου σώζονται ίχνη της. Νότια της Ροτόντας και στη νοητή προέκταση του άξονά της Β-Ν, σε μικρή απόσταση και σε επαφή με τη σημερινή οδό Εγνατία της πόλης, υπάρχει ένα τμήμα της Θριαμβικής Αψίδας (Καμάρας) του Γαλερίου, με την οποία η Ροτόντα αποτελούσε ένα ενιαίο κτιριακό σύνολο.

    Η Ροτόντα είναι ένα από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα σωζόμενα κτίσματα της πόλης, κτισμένο πιθανά στα χρόνια της Ρωμαϊκής Τετραρχίας (τέλη 3ου και αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κτίσματα της Ρωμαϊκής περιόδου σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι κατασκευασμένη με οπτόπλινθους, όπως η Καμάρα, τα Ρωμαϊκά Ανάκτορα και το Οκτάγωνο, στο χώρο του ρωμαϊκού Κάμπου (Campos) του ανατολικού τμήματος της πόλης και αποτελούσε πιθανά τμήμα του όλου Γαλεριανού συγκροτήματος που κτίστηκε από το Γαλέριο κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην πόλη. Λειτουργικά δεν έχει προσδιοριστεί με σαφήνεια η χρήση της. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι χρησιμοποιούνταν σαν αυτοκρατορικό μαυσωλείο, ενώ παλιότερα διατυπώθηκαν απόψεις πως ήταν ειδωλολατρικός ναός αφιερωμένος στο θεό Κάβειρο.

    Στα χρόνια του Μεγάλου Θεοδοσίου (379-395) και αφού ο Ρωμαίος αυτοκράτορας βαπτίστηκε χριστιανός από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ασχόλιο, έγιναν στο μνημείο πολλές τροποποιήσεις, καθώς μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό. Διαπλατύνθηκε μία από τις 8 κόγχες του, για να προστεθεί το ιερό (ανατολικά) και προστέθηκε περιμετρικά στο κυκλικό κτίσμα ένα κλίτος (στοά) πλάτους 8μ. με χαμηλωμένη στέγη, ενώ η κύρια είσοδος στο κτίριο μεταφέρθηκε από το νότο -όπου ήταν στη ρωμαϊκή εποχή- στη δύση, για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες που επέβαλε το τελετουργικό της νέας χριστιανικής θρησκείας.
 

    Ο τούβλινος θόλος, με διάμετρο 24,5μ. περίπου, δεν είναι ορατός εξωτερικά. Ο περιμετρικός τοίχος, με μειωμένο πάχος, επεκτείνεται προς τα πάνω και σκεπάζει εξωτερικά το θόλο. Πάνω στην τοιχοποιία αυτή εδράζεται η ξύλινη κυκλική κεραμωτή στέγη του μνημείου.

    Εσωτερικά το μνημείο ήταν επενδυμένο με πολύχρωμες ορθομαρμαρώσεις, ενώ το υπόλοιπο τμήμα ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά. Ένα τμήμα αυτών των ψηφιδωτών της Ροτόντας σώζεται και σήμερα στο θόλο και στις καμάρες των κογχών. Τα ψηφιδωτά αυτά, που παριστάνουν αγίους της πρώτης Ανατολικής χριστιανικής Εκκλησίας (Ανανίας, Ρωμανός, Αρίσταρχος, Κύριλλος, Βασιλίσκος κ.ά.), καθώς και άλλα διακοσμητικά θέματα (κύρια στις καμάρες), είναι από τα πιο σημαντικά της παλαιοχριστιανικής εποχής, αντίστοιχα σε σπουδαιότητα με αυτά της Ραβέννας της Ιταλίας.

    Από μαρτυρία του μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ευσταθίου (12ος αιώνας) προκύπτει πως η Ροτόντα, αφού μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, ονομάστηκε ναός των Ασωμάτων. Μάλιστα, κοντά στο ναό αυτό, στα ανατολικά τείχη, λέγεται πως υπήρχε και αντίστοιχη πύλη με το όνομα πύλη των Ασωμάτων, σημείο από το οποίο μπήκαν στην πόλη οι Νορμανδοί το 1185. Μετά όμως από πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν το 1983 κατά μήκος του ανατολικού βυζαντινού τείχους (ΒΑ της Ροτόντας) διαφοροποιήθηκε η άποψη που ως τώρα επικρατούσε για τη θέση (ή και ύπαρξη) της Πύλης των Ασωμάτων, μια και δεν βρέθηκαν εκεί ανάλογα ευρήματα.

    Ο ναός των Ασωμάτων (Ροτόντα) υπήρξε μητρόπολη της Θεσσαλονίκης μέχρι το 13ο τουλάχιστον αιώνα και με το όνομα αυτό παρέμεινε σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας (Εσκί Μετρόπολη=Παλιά Μητρόπολη). Πότε η Ροτόντα ονομάσθηκε Άγιος Γεώργιος δεν είναι χρονικά προσδιορισμένο. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι αυτό έγινε στα νεότερα χρόνια, όταν λειτούργησε, δυτικά του μνημείου, μικρός ναός με το όνομα αυτό, όπου μεταφέρθηκαν πολλά κειμήλια και εικόνες του ναού των Ασωμάτων μετά τη μετατροπή του σε μουσουλμανικό τέμενος (Τζαμί) (1590) από τον Τούρκο δερβίση Χορτατζή Σουλεϊμάν [Χορτατζή (η Ορτάτς)-Σουλεϊμάν Εφένδη τζαμί].
 

 

Λεπτομέρεια από τα περίφημα ψηφιδωτά του θόλου της Ροτόντας.
Τα πρόσωπα που απεικονίζονται είναι οι πρώτοι άγιοι της χριστιανικής πίστης (Ανανίας, Ρωμανός, Αρίσταρχος κ.ά.).
 
 
 

Επιστροφή στη Home Page