Eισαγωγή στο Linux

Ένας πρακτικός οδηγός

Machtelt Garrels 

Xalasys.com

                        <tille wants no spam _at_ xalasys dot com>
                    

Έκδοση 1.24 20061101

Copyright © 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 Machtelt Garrels

Πρώτη δημοσίευση Δεκέμβριος 2002

Πρώτη δημοσίευση Ελληνικής μετάφρασης Οκτώβριος 2007

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

1. Γιατί αυτός ο οδηγός;

2. Ποιός πρέπει να διαβάσει αυτό το βιβλίο;

3. Νέες εκδόσεις και διαθεσιμότητα

4. Ιστορικό αναθεωρήσεων

5. Συνεισφορές

6. Ανάδραση

7. Πληροφορίες πνευματικών δικαιωμάτων

8. Τι χρειάζεστε;

9. Συμβάσεις που χρησιμοποιούνται στο κείμενο

10. Οργάνωση του κειμένου

1. Τι είναι το Linux;

1.1. Ιστορία

1.1.1. UNIX

1.1.2. Ο Linus και το Linux

1.1.3. Τρέχουσες εφαρμογές των συστημάτων Linux

1.2. Η διεπαφή χρήστη

1.2.1. Είναι δύσκολο το Linux;

1.2.2. Το Linux για μη-έμπειρους χρήστες

1.3. Έχει μέλλον το Linux;

1.3.1. Ανοικτός Κώδικας

1.3.2. Εμπειρία δέκα ετών στην υπηρεσία σας

1.4. Ιδιότητες του Linux

1.4.1. Τα υπέρ του Linux

1.4.2. Τα κατά του Linux

1.5. Εκδόσεις του Linux

1.5.1. Linux και GNU

1.5.2. GNU/Linux

1.5.3. Ποιά διανομή να εγκαταστήσω;

1.6. Περίληψη

1.7. Ασκήσεις

2. Γρήγορη εκκίνηση

2.1. Σύνδεση, ενεργοποίση διεπαφής χρήστη, αποσύνδεση

2.1.1. Εισαγωγή

2.1.2. Γραφική διεπαφή

2.1.3. Διεπαφή κειμένου

2.2. Τα απολύτως βασικά

2.2.1 Οι εντολές

2.2.2 Γενικές παρατηρήσεις

2.2.3 Χρήση χαρακτηριστικών του Bash

2.3. Λήψη βοήθειας

2.3.1. Προειδοποίηση

2.3.2. Οι σελίδες man

2.3.2. Περισσότερες πληροφορίες

2.4. Περίληψη

2.5. Ασκήσεις

3. Σχετικά με τα αρχεία και το σύστημα αρχείων

3.1. Γενική επισκόπηση του συστήματος αρχείων του Linux

3.2. Προσανατολισμός στο σύστημα αρχείων

3.3. Διαχείριση αρχείων

3.4. Ασφάλεια αρχείων

3.5. Περίληψη

3.6. Ασκήσεις

4. Διεργασίες

4.1. Οι διεργασίες αναλυτικά

4.2. Εκκίνηση, αρχικοποίηση και τερματισμός

4.3. Διαχείριση διεργασιών

4.4. Χρονοπρογραμματισμός διεργασιών

4.5. Περίληψη

4.6. Ασκήσεις

5. Ανακατεύθυνση Ε/Ε

5.1. Απλή ανακατεύθυνση

5.2. Προχωρημένα θέματα ανακατεύθυνσης

5.3. Φίλτρα

5.4. Περίληψη

5.5. Ασκήσεις

6. Συντάκτες κειμένου

6.1. Συντάκτες κειμένου

6.2. Χρήση του συντάκτη Vim

6.3. Tο Linux στο γραφείο

6.4. Περίληψη

6.5. Ασκήσεις

7. Οικείο περιβάλλον

7.1. Γενική τακτοποίηση

7.2. Το περιβάλλον κειμένου

7.3. Το γραφικό περιβάλλον

7.4. Ρυθμίσεις περιοχών

7.5. Εγκατάσταση νέου λογισμικού

7.6. Περίληψη

7.7. Ασκήσεις

8. Εκτυπώσεις

8.1. Εκτύπωση αρχείων

8.2. Η πλευρά του διακομιστή

8.3. Προβλήματα εκτύπωσης

8.4. Περίληψη

8.5. Ασκήσεις

9. Θεμελιώδεις τεχνικές εφεδρικών αντιγράφων

9.1. Εισαγωγή

9.2. Μεταφορά δεδομένων σε συσκευή εφεδρικών αντιγράφων

9.3. Χρήση rsync

9.4. Κρυπτογράφηση

9.5. Περίληψη

9.6.EΑσκήσεις

10. Δικτύωση

10.1. Επισκόπηση δικτύωσης

10.2. Διαμόρφωση και πληροφορίες δικτύου

10.3. Εφαρμογές Διαδικτύου/Ενδοδικτύου

10.4. Απομακρυσμένη εκτέλεση εφαρμογών

10.5. Ασφάλεια

10.6. Περίληψη

10.7. Ασκήσεις

11. Ήχος και Video

11.1. Τα βασικά του ήχου

11.2. Αναπαραγωγή ήχου και video

11.3. Video, ροές και τηλεόραση

11.4. Τηλεφωνία διαδικτύου

11.5. Περίληψη

11.6. Ασκήσεις

A. Πώς συνεχίζουμε;

A.1. Χρήσιμα βιβλία

A.2. Χρήσιμοι ιστοτόποι

B. Εντολές DOS και Linux

C. Χαρακτηριστικά φλοιών

C.1. Κοινά χαρακτηριστικά

C.2. Διαφορετικά χαρακτηριστικά

D. GNU Free Documentation License

D.1. PREAMBLE

D.2. APPLICABILITY AND DEFINITIONS

D.3. VERBATIM COPYING

D.4. COPYING IN QUANTITY

D.5. MODIFICATIONS

D.6. COMBINING DOCUMENTS

D.7. COLLECTIONS OF DOCUMENTS

D.8. AGGREGATION WITH INDEPENDENT WORKS

D.9. TRANSLATION

D.10. TERMINATION

D.11. FUTURE REVISIONS OF THIS LICENSE

D.12. ADDENDUM: How to use this License for your documents

Ευρετήριο εντολών

Πίνακες

1. Τυπογραφικές συμβάσεις

2-1. Εντολές γρήγορης εκκίνησης

2-2. Συνδυασμοί πλήκτρων στο Bash

2-3. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 2: Βασικά

3-1. Tύποι αρχείων στην επιλογή -l

3-2. Υποκατάλογοι του καταλόγου ρίζα

3-3. Συνηθισμένα αρχεία διαμόρφωσης

3-4. Συνηθισμένες συσκευές

3-5. Color-ls προεπιλεγένο σχήμα

3-6. Προεπιλεγμένο σχήμα επιθεμάτων στο ls

3-7. Κωδικοί τύπου πρόσβασης

3-8. Κωδικοί χρήστη και ομάδας

3-9. Προστασία αρχείων με chmod

3-10. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 3: Αρχεία και σύστημα αρχείων

3-11. Άδειες πρόσβασης αρχείων

4-1. 'Ελεγχος διεργασιών

4-2. Συνηθισμένα σήματα

4-3. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 4: Διεργασίες

5-1. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 5: Ανακατεύθυνση Ε/Ε

7-1. Συνηθισμένες μεταβλητές περιβάλλοντος

7-2. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 7: Οικείο περιβάλλον

8-1. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 8: Εκτυπώσεις

9-1. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 9: Εφεδρικά αντίγραφα

10-1. Το απλοποιημένο μοντέλο OSI

10-2. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 10: Δικτύωση

11-1. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 11: Ήχος

B-1. Επισκόπηση εντολών DOS/Linux

C-1. Κοινά χαρακτηριστικά φλοιών

C-2. Διαφορετικά χαρακτηριστικά φλοιών

Εικόνες

1. Introduction to Linux: εξώφυλλο

1-1. Λογιστικό φύλλο του OpenOffice

2-1. Παράθυρο τερματικού

2-2. Ο Konqueror ως περιηγητής βοήθειας

3-1. Διάταξη συστήματος αρχείων Linux

3-2. Ο μηχανισμός hard και soft link

4-1. Ο μηχανισμός fork-and-exec

4-2. Δεν μπορείς να πας πιο γρήγορα;

4-3. Gnome System Monitor

8-1. Κατάσταση εκτυπωτή μέσω διεπαφής ιστού

9-1. Μορφοποιητής δισκέττας

10-1. Aνάγνωση ταχυδρομείου και ειδήσεων με το Evolution

10-2. X-Chat

10-3. SSH προώθηση X11

11-1. XMMS mp3 player

---

Εισαγωγή

1. Γιατί αυτός ο οδηγός;

Πολλοί άνθρωποι ακόμη πιστεύουν ότι η εκμάθηση του Linux είναι δύσκολη υπόθεση, ή ότι μόνο οι ειδικοί μπορούν να καταλάβουν πως λειτουργεί ένα σύστημα Linux. Παρόλο την διαθεσιμότητα ευρείας δημόσιας τεκμηρίωσης, αυτή είναι διασκορπισμένη στον Ιστό και συχνά είναι δυσνόητη, αφού συνήθως απευθύνεται σε έμπειρους χρήστες του UNIX ή του Linux. Σήμερα, χάρη στην διαρκή του ανάπτυξη, το Linux κερδίζει οπαδούς τόσο στην εργασία όσο και στο σπίτι. Ο σκοπός αυτού του εγχειριδίου είναι να δείξει στους ανθρώπους κάθε ηλικίας ό,τι το Linux είναι απλό και συναρπαστικό και χρησιμοποιείται για όλους τους λόγους.

2. Ποιος πρέπει να διαβάσει αυτό το βιβλίο?

Αυτός ο οδηγός δημιουργήθηκε για μια γενική επισκόπηση του λειτουργικού συστήματος  Linux, απευθύνεται σε νέους χρήστες ως οδηγός εξερεύνησης και εκκίνησης, με ασκήσεις στο τέλος κάθε κεφαλαίου. Όσο για τους προχωρημένους το εγχειρίδιο αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα εγχειρίδιο αναφοράς στη επιφάνεια εργασίας, καθώς και μια συλλογή από τις βασικές γνώσεις που χρειάζονται ως προστάδιο προς τη διαχείριση συστήματος και τη διαχείριση δικτύου. Αυτό το βιβλίο περιέχει πολλά πραγματικά παραδείγματα που προέρχονται από την εμπειρία του συγγραφέα ως χρήστη του  Linux και διαχειριστή δικτύου, εκπαιδευτή και συμβούλου. Ελπίζουμε αυτά τα παραδείγματα να σας βοηθήσουν να καταλάβετε  καλύτερα το σύστημα Linux και να ενθαρρυνθείτε ώστε να δοκιμάσετε τις δικές σας ιδέες.

Ο καθένας που επιθυμεί μια εμπειρία με την γραμμή εντολών, με Linux (και UNIX γενικότερα) θα βρει αυτό το βιβλίο πραγματικά χρήσιμο.

3. Νέες εκδόσεις και διαθεσιμότητα

Αυτό το έγγραφο δημοσιεύτηκε στο μέρος των Οδηγών στη συλλογή του Έργου Ελεύθερης Τεκμηρίωσης για το Linux (Linux Documentation Project collection) στη σελίδα  http://www.tldp.org/guides.html; Επίσης από εδώ μπορείτε να μεταφορτώσετε τις PDF και PostScript εκδόσεις.

Το βιβλίο είναι διαθέσιμο από την Fultus.com Books με κατ' απαίτηση εκτύπωση. Η Fultus διανέμει αυτό το έγγραφο σε πολλά βιβλιοπωλεία, συμπεριλαμβανομένου του Baker & Taylor και σε βιβλιοπωλεία του διαδικτύου Amazon.com, Amazon.co.uk, BarnesAndNoble.com και Google's Froogle.

Εικόνα 1. Introduction to Linux: εξώφυλλο

4. Ιστορικό αναθεωρήσεων

5. Συνεισφορές

Πολλά ευχαριστώ σε όλους όσους μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους. Και ειδικότερα στους Βέλγους χρήστες Linux που με άκουγαν κάθε μέρα και ήταν γενναιόδωροι στα σχόλια τους.

Επίσης μια ιδιαίτερη σκέψη στον Tabatha Marshall για την εξονυχιστική επανεξέταση του εγγράφου, και τον Eugene Crosser ο οποίος εντόπισε τα λάθη που εμείς οι δύο προσπεράσαμε.

Ευχαριστώ σε όλους τους αναγνώστες που με ενημέρωσαν για ελλιπή θέματα και που με βοήθησαν να εντοπίσω και τα τελευταία λαθάκια, ασαφείς ορισμούς και τυπογραφικά λάθη με το να μου στέλνουν τα σχόλια τους. Αυτοί είναι επίσης που με βοήθησαν να κρατήσω αυτό τον οδηγό ενημερωμένο, ένας απ’ αυτούς είναι ο Filipus Klutiero ο οποίος έκανε μια ολοκληρωμένη επανεξέταση το 2005 και 2006 και με βοήθησε να εισάγω τον οδηγό στη συλλογή εγγράφων Debian (Debian docs collection), καθώς και τον Alexey Eremenko που μου έστειλε τα θεμέλια για το κεφάλαιο 11.

Κλείνοντας, ένα μεγάλο ευχαριστώ για τους εθελοντές που έχουν μεταφράσει και κρατούν ενημερωμένο αυτό το έγγραφο στα Γαλλικά, Σουηδικά, Γερμανικά, Farsi, Ινδικά και σε άλλες πολλές γλώσσες. Είναι μια πολύ καλή δουλεία που δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Θαυμάζω το κουράγιο σας.

(ΣτΜ: Η ελληνική μετάφραση οφείλεται εν μέρει στους φοιτητές και φοιτήτριες του Τμήματος Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας που παρακολούθησαν το μάθημα επιλογής Προγραμματισμός Συστημάτων Ι, το χειμερινό εξάμηνο 2006-2007. Την γενική επιμέλειας, γλωσσική επεξεργασία, καθώς και τη μετάφραση αρκετών τμημάτων που έμειναν 'ορφανά' ανέλαβε ο Κώστας Γ. Μαργαρίτης, καθηγητής του Τμήματος).

6. Ανάδραση

Ελλιπείς πληροφορίες, links, χαρακτήρες; Στείλτε το στον διαχειριστή του εγγράφου:

                    <tille wants no spam _at_ xalasys dot com>
                

Μη ξεχάσετε να το ελέγξετε πρώτα με την τελευταία έκδοση!

(Για την Ελληνική μετάφραση, σχόλια και παρατηρήσεις στη διεύθυνση ηλ. ταχυδρομείου, kmarg@uom.gr, ΣτΜ.)

7. Πληροφορίες πνευματικών δικαιωμάτων

© 2002-2006 Machtelt Garrels.

Παρέχεται η άδεια για αντιγραφή, διανομή και/ή τροποποίηση αυτού του εγγράφου σύμφωνα με τους όρους της Άδειας Ελεύθερης Τεκμηρίωσης (GNU GNU Free Documentation License), Έκδοση 1.2 ή οποιαδήποτε επόμενη έκδοση που δημοσιεύτηκε από τo Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation), χωρίς Invariant Sections, Front-Cover Texts, και Back-Cover Texts. Ένα αντίγραφο της άδειας περιέχεται στο Παράρτημα Δ και ονομάζεται "GNU Free Documentation License".

Ο συγγραφέας και ο εκδότης κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για την προετοιμασία αυτού του βιβλίου, να πιστοποιήσουν την ακρίβεια των πληροφοριών. Παρόλα αυτά, οι πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό το βιβλίο δίδονται χωρίς εγγύηση, είτε εκφράζονται είτε εννοούνται. Ούτε ο συγγραφέας ούτε ο εκδότης καθώς και ούτε οποιοσδήποτε προμηθευτής ή διανομέας θα καθιστούν υπεύθυνοι για οποιαδήποτε ζημιά προκληθεί ή υποτίθεται ότι προκλήθηκε είτε άμεσα είτε έμμεσα από αυτό το βιβλίο.

Τα λογότυπα, τα σήματα κατατεθέντα και τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται σε αυτό το βιβλίο είναι ιδιοκτησίες των αντίστοιχων ιδιοκτητών.

(Τα αντίστοιχα ισχύουν και για την Ελληνική μετάφραση του βιβλίου, Μετάφραση: Κ.Γ. Μαργαρίτης και ομάδα φοιτητών του Τμήματος Εφαρμοσμένης Πληροφορικής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2006-2007, ΣτΜ.).

8. Τι χρειάζεστε;

Θα χρειαστείτε έναν υπολογιστή και ένα αποθηκευτικό μέσο όπου περιέχει μια διανομή του Linux. Τα περισσότερα σε αυτόν τον οδηγό εφαρμόζονται σε όλες τις διανομές του Linux - και UNIX γενικότερα. Εκτός από χρόνο, δεν υπάρχουν επιπλέον απαιτήσεις.

Το Installation HOWTO περιέχει χρήσιμες πληροφορίες για το πως να αποκτήσεις λογισμικό Linux και να το εγκαταστήσεις στον υπολογιστή σου. Επίσης αναφέρονται οι απαιτήσεις σε υλικό καθώς και η συνύπαρξη με άλλα λειτουργικά συστήματα.

Μπορείτε να μεταφορτώσετε τα αντίγραφα (images) του CD από τη τοποθεσία linux-iso.com και πολλές άλλες τοποθεσίες, δείτε στο Παράρτημα Α.

Μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή για αυτούς που δεν τολμούν μια πραγματική εγκατάσταση Linux στο ν υπολογιστή τους, υπάρχουν οι διανομές Linux που τρέχουν από CD, τέτοια είναι η διανομή Knoppix.

9. Συμβάσεις που χρησιμοποιούνται στο κείμενο

TΟι ακόλουθες τυπογραφικές και πιο χρησιμοποιούμενες συμβάσεις που εμφανίζονται σ’ αυτό το κείμενο είναι:

Πίνακας 1. Τυπογραφικές συμβάσεις

όψη της κονσόλας

\

Χρησιμοποιούνται οι παρακάτω εικόνες:

10. Οργάνωση του κειμένου

Αυτός ο οδηγός αποτελεί μέρος της Έργου Τεκμηρίωσης του Linux (Linux Documentation Project) και σκοπός του είναι να γίνει η βάση για όλα τα υπόλοιπα μέρη της εργασίας. Με αυτό τον τρόπο, παρέχονται οι βασικές γνώσεις που χρειάζεται όποιος επιθυμεί να χειριστεί σύστημα Linux, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί συνειδητά να αποτρέψει την ξανα-ανακάλυψη του τροχού. Έτσι, μπορείς να αναμένεις αυτό το βιβλίο ατελές και γεμάτο διασυνδέσεις (links) σε πηγές για επιπλέον πληροφορίες στο σύστημα σου, στο Διαδίκτυο (Internet) και στην τεκμηρίωση του συστήματός σου.

Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί μια εισαγωγή στο Linux· τα επόμενα δύο αναλύουν απόλυτα τις βασικές εντολές. Τα κεφάλαια 4 και 5 περιέχουν κάποια πιο προχωρημένα αλλά εξίσου βασικά θέματα. Το κεφάλαιο 6 απαιτείται για να προχωρήσετε στα επόμενα, καθώς αναφέρεται στα αρχεία κειμένου (editing files), μια ικανότητα του χρειάζεται για να περάσεις από το επίπεδο του αρχάριου στο επίπεδο του χρήστη. Τα κεφάλαια που ακολουθούν αναλύουν ακόμη πιο εξειδικευμένα θέματα που πρέπει να αντιμετωπίζεις στην καθημερινή χρήση του Linux.

Όλα τα κεφάλαια περιέχουν ασκήσεις που εξετάζουν το πόσο έτοιμος είσαι για το επόμενο κεφάλαιο.

·        Κεφάλαιο 1: Τι είναι το Linux, πως δημιουργήθηκε, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, τι επιφυλάσσει το μέλλον για το Linux, σε ποιος απευθύνεται, εγκατάσταση στον υπολογιστή.

·        Κεφάλαιο  2: Εκκίνηση, σύνδεση με το σύστημα, βασικές εντολές, αναζήτηση βοήθειας.

·        Κεφάλαιο  3: Το σύστημα αρχείων, σημαντικά αρχεία και κατάλογοι, διαχείριση αρχείων και καταλόγων, προστασία των δεδομένων σας.

·        Κεφάλαιο  4: Κατανόηση και διαχείριση διαδικασιών, διαδικασίες εκκίνηση και τερματισμού, αναβολή εργασιών, επαναληπτικές εργασίες.

·        Κεφάλαιο  5: Ποιες είναι οι βασικές είσοδοι, έξοδοι και λάθη και πως μπορούν αυτά τα χαρακτηριστικά να χρησιμοποιηθούν στην γραμμή εντολών.

·        Κεφάλαιο 6: Γιατί πρέπει να μάθεις να δουλεύεις με έναν κειμενογράφο, συζήτηση για τους πιο δημοφιλείς κειμενογράφους.

·        Κεφάλαιο 7: Διαμόρφωση του γραφικού, του κειμένου και του ακουστικού περιβάλλοντος, ρυθμίσεις γλώσσας, συμβουλές για προσθήκη επιπλέον λογισμικού.

·        Κεφάλαιο  8: Μετατροπή αρχείων σε εκτυπώσιμη μορφή, πώς να τα εκτυπώσετε, προτάσεις για επίλυση προβλημάτων εκτύπωσης.

·        Κεφάλαιο 9: Προετοιμασία δεδομένων για αποθήκευση, ανάλυση διαφόρων εργαλείων, απομακρυσμένη δημιουργία εφεδρικών αντιγράφων.

·        Κεφάλαιο 10: Γενική επισκόπηση των εργαλείων δικτύου για το Linux και εφαρμογές χρηστών, με μια μικρή αναφορά στα προγράμματα δαίμονες και στην ασφάλεια των δικτύων.

·        Κεφάλαιο 11: Ήχος και βίντεο, περιλαμβανομένου φωνής μέσω IP (Voice over IP) και καταγραφή ήχου αναλύονται σ’ αυτό το κεφάλαιο.

·        Παράρτημα A: Ποια βιβλία να διαβάσετε και ποιες ιστοσελίδες (sites) να επισκεφτείτε όταν θα τελειώσετε αυτό το εγχειρίδιο.

·        Παράρτημα  B: Μια σύγκριση.

·        Παράρτημα Γ : Αν ποτέ κολλήσετε, αυτοί οι πίνακες θα είναι σωτήριοι. Επίσης ένα καλό επιχείρημα όταν το αφεντικό σας επιμένει πως εσείς πρέπει να χρησιμοποιήσετε το δικό του αγαπημένο κέλυφος.

·        Παράρτημα  Δ: Τι μπορείς να κάνεις με αυτό τον οδηγό, από τη νομική πλευρά.

Κεφάλαιο 1. Τι είναι το Linux;

Θα ξεκινήσουμε με μία περίληψη του τρόπου με τον οποίο το Linux έγινε το λειτουργικό σύστημα που είναι σήμερα. Θα συζητήσουμε την παλαιότερη και μελλοντική του ανάπτυξη και θα ρίξουμε μια κοντινότερη ματιά στα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αυτού του συστήματος. Θα μιλήσουμε για τις διανομές του, για το Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα (Open Source) γενικά και θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε μερικά πράγματα για το GNU.

Αυτό το κεφάλαιο απαντά σε ερωτήσεις όπως:

• Τι είναι το Linux;
• Που και πως ξεκίνησε το Linux;
• Δεν είναι το Linux εκείνο το λειτουργικό σύστημα όπου όλα γίνονται σε κατάσταση κειμένου;
• Έχει το Linux μέλλον ή είναι απλά μια απάτη;
• Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της χρήσης του Linux;
• Ποια είναι τα μειονεκτήματα;
• Ποια είδη Linux υπάρχουν και πώς θα επιλέξω αυτό που μου ταιριάζει;
• Τι είναι τα κινήματα του Open Source και του GNU;

1.1. Ιστορία

1.1.1. UNIX

Για να κατανοήσουμε τη δημοτικότητα του Linux, χρειάζεται να ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο, περίπου 30 χρόνια...

Φανταστείτε τους υπολογιστές σαν μεγάλα σπίτια, ακόμα και στάδια. Ενώ τα μεγέθη των υπολογιστών αυτών αποτελούν ουσιαστικό πρόβλημα, υπήρχε κάτι που έκανε την κατάσταση ακόμα χειρότερη: κάθε υπολογιστής είχε διαφορετικό λειτουργικό σύστημα. Το λογισμικό έπρεπε πάντα να προσαρμόζεται για να εξυπηρετήσει ένα συγκεκριμένο σκοπό, και το λογισμικό ενός δοσμένου συστήματος δεν έτρεχε σε άλλο σύστημα. Η ικανότητα εργασίας με ένα σύστημα δεν σήμαινε αυτόματα την ικανότητα εργασίας και με κάποιο άλλο . Ήταν δύσκολο, τόσο για τους χρήστες όσο και για τους διαχειριστές συστήματος.

Οι υπολογιστές τότε ήταν υπερβολικά ακριβοί, και έπρεπε να γίνουν θυσίες ακόμα και μετά την αρχική αγορά μόνο και μόνο για να καταλάβουν οι χρήστες πως λειτουργούν. Το συνολικό κόστος ανά μονάδα υπολογιστικής ισχύος ήταν τεράστιο.

Τεχνολογικά ο κόσμος δεν ήταν τόσο ανεπτυγμένος, οπότε θα έπρεπε να ανεχθούν τους υπερμεγέθεις υπολογιστές για άλλη μια δεκαετία. Το 1969, μια ομάδα ερευνητών στα εργαστήρια Bell Labs ξεκίνησαν να εργάζονται για την ανεύρεση λύσης στο πρόβλημα του λογισμικού, έτσι ώστε να διευθετηθούν τα θέματα συμβατότητας. Αυτοί ανάπτυξαν ένα νέο λειτουργικό σύστημα που ήταν

1. Απλό και κομψό.

2. Γραμμένο στην γλώσσα προγραμματισμού C αντί για κώδικα assembly.

3. Ικανό να ανακυκλώνει κώδικα.

Οι ερευνητές των Bell Labs ονόμασαν το πρόγραμμα τους "UNIX."

Τα χαρακτηριστικά ανακυκλωμένου κώδικα ήταν πολύ σημαντικά. Μέχρι τότε, όλα τα εμπορικώς διαθέσιμα υπολογιστικά συστήματα ήταν γραμμένα σε κώδικα ειδικά ανεπτυγμένο για ένα σύστημα. Το UNIX από την άλλη χρειαζόταν μόνο ένα μικρό τμήμα από αυτόν τον εξειδικευμένο κώδικα, το οποίο είναι τώρα ο κοινώς επονομαζόμενος πυρήνας. Ο πυρήνας αυτός είναι το μοναδικό τμήμα κώδικα που χρειάζεται να προσαρμοστεί για κάθε συγκεκριμένο σύστημα και αποτελεί τη βάση του συστήματος UNIX. Το λειτουργικό σύστημα και όλες οι άλλες λειτουργίες χτίστηκαν γύρω από τον πυρήνα και γράφτηκαν σε γλώσσα ανώτερου επιπέδου, τη C. Η γλώσσα αυτή είχε αναπτυχθεί ειδικά για τη δημιουργία του συστήματος UNIX. Με τη χρήση αυτής της νέας τεχνικής, ήταν ευκολότερο να αναπτυχθεί ένα λειτουργικό σύστημα που μπορούσε να λειτουργήσει σε διάφορους τύπους υλικού.

Οι πωλητές λογισμικού ανταποκρίθηκαν γρήγορα, εφόσον μπορούσαν να πουλήσουν 10 φορές περισσότερο λογισμικό σχεδόν χωρίς προσπάθεια. Νέες περίεργες συνθήκες εμφανίστηκαν: φανταστείτε για παράδειγμα υπολογιστές από διαφορετικούς πωλητές να επικοινωνούν στο ίδιο δίκτυο, ή χρήστες που δουλεύουν σε διαφορετικά συστήματα, χωρίς την ανάγκη για επιπλέον εκπαίδευση, να χρησιμοποιούν έναν άλλο υπολογιστή. Το UNIX βοήθησε σε πολύ μεγάλο βαθμό τους χρήστες να συμβαδίσουν με διαφορετικά συστήματα.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο δεκαετιών η ανάπτυξη του UNIX συνεχίστηκε. Περισσότερα πράγματα ήταν δυνατό να γίνουν και περισσότεροι πωλητές υλικού και λογισμικού πρόσθεσαν υποστήριξη για το UNIX στα προϊόντα τους.

Το UNIX θεμελιώθηκε αρχικά μόνο σε πολύ μεγάλα περιβάλλοντα με υπολογιστές μεγάλης ισχύος (mainframes) και μίνι-υπολογιστές (σημειώστε ότι το PC είναι ένας “μικρό”-υπολογιστής). Έπρεπε να εργάζεσαι σε πανεπιστήμιο, για την κυβέρνηση ή για μεγάλους οικονομικούς οργανισμούς για να έρθεις σε επαφή με ένα σύστημα UNIX.

Όμως μικρότεροι υπολογιστές ανακαλύπτονταν, και μέχρι τα τέλη του '80, πολλοί άνθρωποι είχαν οικιακούς υπολογιστές. Μέχρι τότε, υπήρχαν διαθέσιμες αρκετές εκδόσεις του UNIX για αρχιτεκτονική PC, αλλά καμία από αυτές δεν ήταν πραγματικά δωρεάν και το πιο σημαντικό: ήταν όλες τρομερά αργές, οπότε οι περισσότεροι χρησιμοποιούσαν MS DOS ή Windows 3.1 στα οικιακά τους PC.

1.1.2. Ο Linus και το Linux

Στο ξεκίνημα του '90 τα οικιακά PC ήταν επιτέλους αρκετά ικανά να εκτελέσουν ένα πλήρες UNIX. Ο Linus Torvalds, ένας νεαρός που σπούδαζε επιστήμη υπολογιστών στο πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, σκέφτηκε ότι θα ήταν καλή ιδέα να υπάρχει μία σχεδόν δωρεάν διαθέσιμη ακαδημαϊκή έκδοση του UNIX, και αμέσως ξεκίνησε να γράφει κώδικα.

Ξεκίνησε να κάνει ερωτήσεις, ψάχνοντας απαντήσεις και λύσεις που θα τον βοηθούσαν να αποκτήσει UNIX στο PC του. Παρακάτω βρίσκεται μία από τις πρώτες του ταχυδρομικές επιστολές στο comp.os.minix, που χρονολογείται από το 1991:

From: torvalds@klaava.Helsinki.FI (Linus Benedict Torvalds)
Newsgroups: comp.os.minix
Subject: Gcc-1.40 and a posix-question
Message-ID: <1991Jul3.100050.9886@klaava.Helsinki.FI>
Date: 3 Jul 91 10:00:50 GMT
Hello netlanders,
Due to a project I'm working on (in minix), I'm interested in the posix
standard definition. Could somebody please point me to a (preferably)
machine-readable format of the latest posix rules? Ftp-sites would be
nice.

Από το ξεκίνημα, ο στόχος του Linus ήταν να υπάρχει ένα ελεύθερο σύστημα απολύτως σύμφωνο με το πρωτότυπο UNIX. Αυτός ήταν ο λόγος που ρώτησε για τις POSIX προδιαγραφές, με το POSIX να είναι ακόμα το πρότυπο του UNIX.

Εκείνες τις μέρες το plug-and-play δεν είχε εφευρεθεί ακόμη, αλλά ο κόσμος που ενδιαφερόταν να αποκτήσει ένα δικό του σύστημα UNIX ήταν τόσος πολύς, που αυτό ήταν μόνο ένα μικρό εμπόδιο. Νέοι οδηγοί δίσκων έγιναν διαθέσιμοι για κάθε είδους υλικό, σε μια διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα. Σχεδόν μόλις ένα νέο τμήμα υλικού γινόταν διαθέσιμο, κάποιος το αγόραζε και το υπέβαλλε σε δοκιμή για το Linux, όπως το σύστημα ονομάστηκε σταδιακά, διαθέτοντας περισσότερο ελεύθερο κώδικα για ένα ακόμα μεγαλύτερο εύρος υλικού. Αυτοί οι προγραμματιστές δεν σταμάτησαν στο δικό τους PC, κάθε τμήμα υλικού που μπορούσαν να βρουν ήταν χρήσιμο για το Linux.

Εκείνο το καιρό, οι άνθρωποι αυτοί αποκαλούνταν "σπασίκλες" ή "φρικιά", αλλά δεν τους ένοιαζε, όσο η λίστα του υποστηριζόμενου υλικού μεγάλωνε όλο και περισσότερο. Χάρη σε αυτούς τους ανθρώπους, το Linux δεν είναι τώρα μόνο ιδανικό να τρέξει σε ένα νέο PC, αλλά είναι επίσης το επιλεγμένο σύστημα για το παλιό και εξωτικό υλικό το οποίο θα ήταν άχρηστο αν το Linux δεν υπήρχε.

Δύο χρόνια μετά την επιστολή του Linus, υπήρχαν 12000 χρήστες Linux. Το σχέδιο, που έγινε δημοφιλές με όσους ασχολούνταν με αυτό από χόμπι, διευρυνόταν σταθερά, ενώ παρέμενε όλο το διάστημα στα όρια του προτύπου POSIX. Όλα τα χαρακτηριστικά του UNIX προστέθηκαν στα επόμενα δύο χρόνια, καταλήγοντας στο ώριμο λειτουργικό σύστημα που έχει γίνει σήμερα το Linux. Το Linux είναι ένας πλήρης κλώνος του UNIX, κατάλληλος για χρήση τόσο σε σταθμούς εργασίας όσο και σε μεσαίους και μεγάλους διακομιστές. Σήμερα, πολλοί από τους πιο σημαντικούς παίκτες στην αγορά υλικού και λογισμικού ο καθένας έχει την ομάδα του από προγραμματιστές Linux, στον τοπικό σας πωλητή μπορείτε ακόμα να αγοράσετε προ-εγκατεστημένα συστήματα Linux με επίσημη υποστήριξη – επίσης όμως υπάρχει ακόμα πολύ υλικό και λογισμικό που δεν υποστηρίζεται.

1.1.3. Τρέχουσες εφαρμογές των συστημάτων Linux

Σήμερα το Linux έχει μπει στην αγορά υπολογιστών γραφείου. Οι προγραμματιστές Linux αρχικά επικεντρώθηκαν στη δικτύωση και τις υπηρεσίες, ενώ οι εφαρμογές γραφείου ήταν ο τελευταίος φραγμός που γκρεμίστηκε. Δεν μας αρέσει να παραδεχόμαστε ότι η Microsoft κυριαρχεί στην αγορά, οπότε πολλές από τις εναλλακτικές λύσεις ξεκίνησαν τα τελευταία χρόνια για να κάνουν το Linux μία αποδεκτή επιλογή σε ένα σταθμό εργασίας, παρέχοντας μία απλή διεπαφή χρήστη και εφαρμογές γραφείου συμβατές με αυτές της MS όπως επεξεργαστές κειμένου, λογιστικά φύλλα, λογισμικό παρουσιάσεων κ.α..

Από την πλευρά των διακομιστών, το Linux είναι γνωστό σαν μία σταθερή και αξιόπιστη πλατφόρμα, παρέχοντας βάσεις δεδομένων και εμπορικές υπηρεσίες για εταιρίες όπως η Amazon, το γνωστό ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο, το αμερικανικό ταχυδρομείο, ο γερμανικός στρατός και άλλοι. Ειδικά οι πάροχοι Διαδικτύου και οι διαδικτυακών υπηρεσιών εκδηλώνουν προτίμηση στο Linux ως τοίχο προστασίας (firewall), διακομιστή διαμεσολάβησης ή διακομιστή ιστού (proxy- και web server), και θα βρείτε ένα κουτί Linux κοντά σε κάθε διαχειριστή συστήματος UNIX που εκτιμά έναν άνετο σταθμό διαχείρισης. Συστοιχίες (clusters) από μηχανές Linux χρησιμοποιούνται στη δημιουργία ταινιών όπως οι "Titanic", "Shrek" κ.α. . Σε ταχυδρομεία, αποτελούν τα νευραλγικά κέντρα που δρομολογούν την αλληλογραφία και σε μεγάλες μηχανές αναζήτησης, οι συστοιχίες χρησιμοποιούνται για να πραγματοποιούν αναζητήσεις στο Internet. Αυτές είναι μόνο λίγες από τις χιλιάδες 'βαριές' εργασίες που το Linux πραγματοποιεί κάθε μέρα στον κόσμο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το σύγχρονο Linux τρέχει όχι μόνο σε σταθμούς εργασίας, μεσαίους και μεγάλους διακομιστές, αλλά ακόμη και σε συσκευές όπως PDA, κινητά τηλέφωνα, σε πληθώρα από ενσωματωμένες εφαρμογές ακόμα επίσης και σε πειραματικά ωρολόγια χειρός. Αυτό κάνει το Linux το μοναδικό λειτουργικό σύστημα στον κόσμο που καλύπτει τέτοια ευρεία γκάμα υλικού.

1.2. Η διεπαφή χρήστη

1.2.1. Είναι δύσκολο το Linux;

Εάν το Linux είναι δύσκολο στη μάθηση εξαρτάται από το πρόσωπο που ρωτάτε. Έμπειροι χρήστες UNIX θα πουν όχι, επειδή το Linux είναι ένα ιδανικό λειτουργικό σύστημα για δυνατούς χρήστες και προγραμματιστές, και έχει αναπτυχθεί και αναπτύσσεται από τέτοιους ανθρώπους.

Όλα όσα ένας καλός προγραμματιστής επιθυμεί είναι διαθέσιμα: μεταγλωττιστές, βιβλιοθήκες, εργαλεία ανάπτυξης και αποσφαλμάτωσης. Αυτά τα πακέτα υπάρχουν σε κάθε πρότυπη διανομή Linux. Ο μεταγλωττιστής-C περιλαμβάνεται δωρεάν – πράγμα που αντιτίθεται σε πολλές διανομές UNIX οι οποίες απαιτούν δαπάνες αδειοδότησης για αυτό το εργαλείο. Όλη η τεκμηρίωση και τα εγχειρίδια υπάρχουν, και συχνά περιλαμβάνονται παραδείγματα για να σας βοηθήσουν να ξεκινήσετε σε χρόνο μηδέν. Μοιάζει σαν το UNIX και η εναλλαγή μεταξύ του UNIX και του Linux να είναι φυσικό επακόλουθο.

Στον πρώτο καιρό του Linux, το να είναι κάποιος έμπειρος χρήστης έμοιαζε να ήταν προαπαιτούμενο για να ξεκινήσει να εργάζεται με το σύστημα. Αυτοί που κατείχαν το χειρισμό του Linux ένιωθαν καλύτερα από τους υπόλοιπους "αποτυχημένους" που δεν είχαν αφυπνιστεί ακόμα. Ήταν κοινή τακτική να πεις σε έναν αρχάριο χρήστη να "RTFM" (read the f...g. manuals-διάβασε τα γ....α εγχειρίδια). Ενώ τα εγχειρίδια υπήρχαν σε κάθε σύστημα, ήταν δύσκολο να βρεθεί η τεκμηρίωση, και ακόμα και αν κάποιος την έβρισκε, οι εξηγήσεις ήταν σε τόσο τεχνικούς όρους που ο νέος χρήστης αποθαρρυνόταν εύκολα από την εκμάθηση του συστήματος.

Η επιτροπή χρηστών-Linux άρχιζε να αντιλαμβάνεται ότι για να γίνει το Linux κάποτε σημαντικός ανταγωνιστής στην αγορά λειτουργικών συστημάτων, έπρεπε να γίνουν σημαντικές αλλαγές στην προσβασιμότητα του συστήματος.

1.2.2. Το Linux για μη-έμπειρους χρήστες

Εταιρίες όπως η RedHat, η SuSE, η Mandriva (πιο πρόσφατα ή Canonical ΣτΜ) ιδρύθηκαν, παρέχοντας συσκευασμένες διανομές Linux κατάλληλες για μαζική κατανάλωση. Αυτές ολοκλήρωσαν πολλές από τις γραφικές διεπαφές χρήστη (GUI), που είχαν αναπτυχθεί από την κοινότητα, για να διευκολύνουν τη διαχείριση προγραμμάτων και υπηρεσιών. Ως χρήστης Linux σήμερα έχετε τα μέσα για να γνωρίσετε το σύστημα σας από μέσα προς τα έξω, αλλά δεν είναι πλέον απαραίτητο να έχετε αυτή τη γνώση για να κάνετε το σύστημα σας να συμμορφώνεται με τα αιτήματα σας.

Στη σημερινή εποχή μπορείτε να συνδεθείτε γραφικά και να ξεκινήσετε όλες τις απαιτούμενες εφαρμογές χωρίς καν να χρειάζεται να πληκτρολογήσετε ούτε έναν χαρακτήρα, ενώ έχετε ακόμη την δυνατότητα να έχετε πρόσβαση στον πυρήνα του συστήματος εάν αυτό χρειάζεται. Εξαιτίας της δομής του, το Linux επιτρέπει στον χρήστη να αναπτυχθεί μέσα στο σύστημα: το Linux ταιριάζει το ίδιο σε παλιούς αλλά και νέους χρήστες. Οι νέοι χρήστες δεν εξαναγκάζονται να κάνουν δύσκολα πράγματα, ενώ οι έμπειροι χρήστες δεν εξαναγκάζονται να δουλεύουν με τον ίδιο τρόπο όπως δούλευαν όταν αρχικά ξεκίνησαν να μαθαίνουν Linux.

Όσο η ανάπτυξη στον τομέα των υπηρεσιών συνεχίζεται, σπουδαία πράγματα γίνονται για τους χρήστες υπολογιστών γραφείου, που θεωρούνται γενικά σαν την ομάδα που είναι λιγότερο πιθανό να κατανοήσει πως δουλεύει ένα σύστημα. Όσοι αναπτύσσουν εφαρμογές υπολογιστών γραφείου καταβάλουν απίστευτες προσπάθειες να δημιουργήσουν τους πιο όμορφους υπολογιστές γραφείου που έχετε δει, ή να κάνουν την Linux μηχανή σας να μοιάζει σαν τον προηγούμενό σας MS Windows ή MacIntosh σταθμό εργασίας. Οι τελευταίες υλοποιήσεις επίσης περιλαμβάνουν υποστήριξη επιτάχυνσης 3D και υποστήριξη για συσκευές USB, ενημερώσεις του συστήματος και εγκατάσταση / ενημέρωση πακέτων λογισμικού με ένα κλικ, κ.α.. Το Linux τα έχει αυτά, και προσπαθεί να παρουσιάσει όλες τις διαθέσιμες υπηρεσίες σε λογική μορφή που μπορούν να κατανοήσουν οι συνηθισμένοι άνθρωποι. Παρακάτω βρίσκεται μια σύντομη λίστα που περιέχει μερικά σπουδαία παραδείγματα· αυτοί οι ιστοτόποι περιέχουν πολλές εικόνες που θα σας δώσουν μια ιδέα από το πως μπορεί να μοιάζει μια επιφάνεια εργασίας Linux:

• http://www.gnome.org

• http://kde.org/screenshots/

• http://www.openoffice.org

• http://www.mozilla.org

1.3. Έχει μέλλον το Linux;

1.3.1. Ανοικτός Κώδικας

Η ιδέα πίσω από το Λογισμικό Ανοικού Κώδικα είναι μάλλον απλή: όταν οι προγραμματιστές μπορούν να διαβάσουν, να διανείμουν και να αλλάξουν κώδικα, ο κώδικας θα ωριμάσει. Οι άνθρωποι μπορούν να τον υιοθετήσουν, να τον διαμορφώσουν, να τον αποσφαλματώσουν, και μπορούν αυτό να το κάνουν σε μία ταχύτητα που εκμηδενίζει την απόδοση αυτών που αναπτύσσουν λογισμικό στις συμβατικές εταιρίες. Το λογισμικό αυτό θα είναι πιο ευέλικτο και καλύτερης ποιότητας από το λογισμικό που αναπτύχθηκε χρησιμοποιώντας τα συμβατικά κανάλια, επειδή πολλοί άνθρωποι το έχουν δοκιμάσει σε πολλές διαφορετικές συνθήκες απ' ότι ο κλειστός δημιουργός λογισμικού θα μπορούσε ποτέ.

Η πρωτοβουλία για το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα ξεκίνησε για να ξεκαθαρίσει αυτό στον εμπορικό κόσμο, και πολύ αργά, οι εταιρίες άρχισαν να παίρνουν το μήνυμα. Ενώ πολλοί ακαδημαϊκοί και τεχνικοί είχαν ήδη πειστεί εδώ και 20 χρόνια ότι αυτός είναι ο τρόπος για να προχωρήσουμε, οι εταιρίες χρειάστηκαν εφαρμογές όπως το Διαδίκτυο για να αντιληφθούν ότι μπορούν να έχουν κέρδος από το Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα. Σήμερα το Linux έχει ξεπεράσει το στάδιο που ήταν αποκλειστικά ένα ακαδημαϊκό σύστημα, χρήσιμο μόνο σε μια χούφτα ανθρώπων με τεχνικό υπόβαθρο. Πλέον το Linux παρέχει περισσότερα από το λειτουργικό σύστημα: υπάρχει μια ολόκληρη υποδομή που υποστηρίζει την αλυσίδα της προσπάθειας δημιουργίας ενός λειτουργικού συστήματος, της κατασκευής και δοκιμής προγραμμάτων γι' αυτό, της προσφοράς όλων αυτών στους χρήστες, της παροχής συντήρησης, ενημερώσεων και υποστήριξης και προσαρμογών, κ.α.. Σήμερα, το Linux είναι έτοιμο να δεχθεί την πρόκληση ενός γρήγορα μεταβαλλόμενου κόσμου.

1.3.2. Εμπειρία δέκα ετών στην υπηρεσία σας

Ενώ το Linux είναι πιθανόν η πιο γνωστή πρωτοβουλία για το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα, υπάρχει ένα άλλο έργο το οποίο συνέβαλλε τεράστια στη δημοτικότητα του λειτουργικού συστήματος Linux. Το σχέδιο αυτό ονομάζεται SAMBA, και το επίτευγμα του είναι η αντίστροφη κατασκευή του Server Message Block (SMB)/Common Internet File System (CIFS) πρωτοκόλλου που χρησιμοποιούνταν για την εξυπηρέτηση αρχείων και εκτυπώσεων σε PCs που υποστηρίζουν MS Windows NT το OS/2, και το Linux. Τα πακέτα είναι τώρα διαθέσιμα σε κάθε σχεδόν σύστημα και παρέχουν λύσεις διασύνδεσης σε ανάμικτα περιβάλλοντα που χρησιμοποιούν πρωτόκολλα MS Windows: και διακομιστές αρχείων και εκτυπώσεων συμβατούς με Windows (μέχρι και τα WinXP).

Ίσως ακόμα πιο επιτυχημένο από το έργο SAMBA είναι το έργο του διακομιστή HTTP Apache. Ο διακομιστής εκτελείται σε UNIX, Windows NT και πολλά άλλα λειτουργικά συστήματα. Γνωστό αρχικά ως "A PAtCHy server", επειδή είναι βασισμένο σε υπάρχοντα κώδικα και σε μια σειρά από "patch files", το όνομα του ώριμου κώδικα δικαιούται να συσχετίζεται με την εγχώρια αμερικανική φυλή των Απάτσι, διάσημοι για τις ανώτερες τους ικανότητες στην πολεμική στρατηγική και την ανεξάντλητη αντοχή τους. Το Apache έχει δείξει ότι είναι ουσιαστικά ταχύτερο, πιο σταθερό και με πιο ολοκληρωμένα χαρακτηριστικά από πολλούς άλλους διακομιστές ιστού. Το Apache υποστηρίζει ιστοτόπους που δέχονται εκατομμύρια επισκέπτες κάθε μέρα, και ενώ δεν παρέχεται καμία επίσημη υποστήριξη από αυτούς που έχει αναπτυχθεί, η κοινότητα χρηστών Apache παρέχει απαντήσεις σε όλες σας τις ερωτήσεις. Η εμπορική υποστήριξη παρέχεται σήμερα από έναν τρίτων εταιρίες.

Στην κατηγορία των εφαρμογών γραφείου, είναι διαθέσιμη μια επιλογή από κλώνους του MS Office, με εύρος από μερικές μέχρι πλήρεις υλοποιήσεις των διαθέσιμων εφαρμογών σε σταθμούς εργασίας MS Windows. Αυτές οι πρωτοβουλίες βοήθησαν πολύ να γίνει το Linux αποδεκτό στην αγορά υπολογιστών γραφείου, επειδή οι χρήστες δεν χρειάζονται επιπλέον εκπαίδευση να μάθουν πως να δουλεύουν με το νέο τους σύστημα. Με τους υπολογιστές γραφείου έρχονται τα εγκώμια από τους συνήθεις χρήστες τους, και όχι μόνο τα εγκώμια, αλλά και οι συγκεκριμένες απαιτήσεις τους, οι οποίες γίνονται πιο περίπλοκες και απαιτητικές μέρα με τη μέρα.

Η κοινότητα του Ανοικτού Κώδικα, η οποία περιέχει πολλούς ανθρώπους που συνεισφέρουν για σχεδόν δέκα χρόνια, διασφαλίζει τη θέση του Linux' ως έναν σημαντικό ανταγωνιστή στην αγορά υπολογιστών όπως και γενικά στις εφαρμογές πληροφορικής. Μισθωτοί υπάλληλοι και εθελοντές δουλεύουν επιμελώς έτσι ώστε το Linux να μπορεί να διατηρήσει μια θέση στην αγορά. Όσο περισσότεροι είναι οι χρήστες, τόσο περισσότερες είναι οι ερωτήσεις. Η κοινότητα του Ανοικτού Κώδικα διασφαλίζει ότι απαντήσεις θα συνεχίσουν να φτάνουν, και παρατηρεί την ποιότητα των απαντήσεων με καχύποπτο μάτι, καταλήγοντας σε ακόμα περισσότερη σταθερότητα και προσβασιμότητα.

Η απαρίθμηση όλου του διαθέσιμου λογισμικού σε Linux είναι πέρα από την πρόθεση αυτού του οδηγού, εφόσον υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες πακέτα. Κατά τη διάρκεια αυτής της σειράς μαθημάτων θα σας παρουσιάσουμε τα πιο συνηθισμένα πακέτα, τα οποία είναι σχεδόν όλα διαθέσιμα δωρεάν. Για να αφαιρέσουμε κάποιο από το φόβο του αρχάριου χρήστη, υπάρχει εδώ μια εικόνα από ένα από τα πιο δημοφιλή προγράμματα. Μπορείτε και μόνοι σας να δείτε ότι καταβλήθηκε κάθε προσπάθεια ώστε οι χρήστες που προέρχονται από τα Windows να νιώσουν άνετα.

Εικόνα 1-1. Λογιστικό φύλλο του OpenOffice

Περισσότερα για το OpenOffice.

1.4. Ιδιότητες του Linux

1.4.1. Τα υπέρ του Linux

Πολλά από τα πλεονεκτήματα του Linux αποτελούν συνέπεια της προέλευσης του, που είναι βαθιά ριζωμένη στο UNIX, εκτός από το πρώτο πλεονέκτημα, φυσικά:

• Το Linux είναι δωρεάν: Όπως στην δωρεάν μπύρα, λένε. Εάν δεν θέλετε να ξοδέψετε απολύτως τίποτα, δεν χρειάζεται να πληρώσετε ούτε την τιμή του CD. Το Linux μπορεί να μεταφορτωθεί στο σύνολο του από το Διαδίκτυο εντελώς δωρεάν. Ούτε αμοιβές εγγραφής, ούτε δαπάνες ανά χρήστη, δωρεάν αναβαθμίσεις, και δωρεάν διαθέσιμος πηγαίος κώδικας σε περίπτωση που θέλετε να μεταβάλετε τη συμπεριφορά του συστήματος σας.

  Κυρίως, το Linux είναι δωρεάν όπως ο ελεύθερος λόγος:

  Η άδεια χρήσης που χρησιμοποιείται συχνά είναι η Δημόσια Άδεια GNU (GPL). Η αδειοδότηση αυτή λέει ότι οποιοσδήποτε θελήσει, έχει το δικαίωμα να αλλάξει το Linux και τελικά να επαναδιανείμει μια διαφοροποιημένη έκδοση, με τον όρο ότι ο κώδικας θα είναι ακόμα διαθέσιμος μετά την επαναδιανομή. Πρακτικά, είστε ελεύθεροι να αρπάξετε μια εικόνα του πυρήνα, για παράδειγμα να προσθέσετε υποστήριξη για μηχανές τηλεμεταφοράς ή ταξιδιών στο χρόνο και να πουλήσετε το νέο σας κώδικα, εφόσον οι πελάτες σας μπορούν να έχουν ακόμη ένα αντίγραφο αυτού του κώδικα.

• Το Linux είναι μεταφέρσιμο σε κάθε πλατφόρμα υλικού: Ένας πωλητής που θέλει να πουλήσει έναν νέο τύπο υπολογιστή και δε γνωρίζει τι τύπο λειτουργικού συστήματος θα τρέξει το νέο μηχάνημα (ας πούμε η CPU στο αυτοκίνητο ή στο πλυντήριο σας), μπορεί να πάρει έναν πυρήνα Linux και να τον κάνει να δουλέψει στο υλικό του, επειδή η τεκμηρίωση που σχετίζεται με αυτήν την δραστηριότητα είναι διαθέσιμη δωρεάν.

• Το Linux φτιάχτηκε για να συνεχίσει να εκτελείται: Όπως με το UNIX, ένα σύστημα Linux αναμένεται να εκτελείται χωρίς να χρειάζεται επανεκκίνηση όλη την ώρα. Αυτός είναι ο λόγος που πολλές εργασίες εκτελούνται τη νύχτα ή προγραμματίζονται αυτόματα για άλλες ήρεμες στιγμές, καταλήγοντας σε μεγαλύτερη διαθεσιμότητα κατά τη διάρκεια πολυάσχολων περιόδων και σε πιο ισορροπημένη χρήση του υλικού. Η ιδότητα αυτή επιτρέπει στο Linux να είναι επίσης εφαρμόσιμο σε περιβάλλοντα όπου οι άνθρωποι δεν έχουν το χρόνο ή τη δυνατότητα να ελέγχουν τα συστήματα τους μέρα νύχτα.

• Το Linux είναι ασφαλές και ευπροσάρμοστο: Το μοντέλο ασφαλείας που χρησιμοποιείται στο Linux βασίζεται στην ιδέα του UNIX για ασφάλεια, που είναι γνωστό ότι είναι δυνατή και αποδεδειγμένης ποιότητας. Όμως το Linux δεν ταιριάζει μόνο για χρήση ως οχυρό εναντίων εχθρικών επιθέσεων από το Διαδίκτυο: θα προσαρμοστεί εξίσου και σε άλλες καταστάσεις, χρησιμοποιώντας τα ίδια υψηλά πρότυπα ασφαλείας. Το μηχάνημα που χρησιμοποιείτε ή ο σταθμός ελέγχου σας θα είναι τόσο ασφαλής όσο το τείχος προστασίας(firewall) σας.

• Το Linux είναι κλιμακωτό: Από ένα Palmtop με μνήμη 2 MB μέχρι ένα συγκρότημα αποθήκευσης σε petabyte με εκατοντάδες κόμβους: προσθέστε ή αφαιρέστε τα κατάλληλα πακέτα και το Linux ταιριάζει παντού. Δεν χρειάζεστε ένα σούπερ-υπολογιστή πια, επειδή μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το Linux να κάνει τα δύσκολα πράγματα χρησιμοποιώντας τούς οικοδομικούς λίθους που παρέχονται από το σύστημα. Εάν θέλετε να κάνετε μικρά πράγματα, όπως να φτιάξετε ένα λειτουργικό σύστημα για έναν ενσωματωμένο επεξεργαστή η να ανακυκλώσετε το παλιό σας 486, το Linux θα το κάνει επίσης και αυτό.

• Το λειτουργικό σύστημα Linux και αρκετές Linux εφαρμογές αποσφαλματώνονται σε πολύ σύντομο χρόνο: Επειδή το Linux αναπτύχθηκε και εξετάστηκε από χιλιάδες ανθρώπους, τόσο τα λάθη όσο και οι άνθρωποι που τα διορθώνουν εντοπίζονται συνήθως αρκετά γρήγορα. Μερικές φορές συμβαίνει να υπάρχουν μόνο δύο ώρες διαφορά μεταξύ την εύρεση και τη διόρθωση του σφάλματος.

1.4.2. Τα κατά του Linux

• Υπάρχουν πολλές διαφορετικές διανομές: "Quot capites, tot rationes", όπως έχουν ήδη πει οι Ρωμαίοι: όσο περισσότεροι οι άνθρωποι, τόσο περισσότερες οι γνώμες. Με μια πρώτη ματιά, ο αριθμός των διανομών Linux μπορεί να είναι τρομακτικός, ή γελοίος· εξαρτάται από την οπτική σας γωνία. Αυτό όμως σημαίνει επίσης ότι ο καθένας θα βρει αυτό που χρειάζεται. Δεν χρειάζεται να είστε ειδήμονες για να βρείτε την κατάλληλη έκδοση.

  Όταν ερωτάται, γενικά κάθε χρήστης Linux θα πει ότι η καλύτερη διανομή είναι η συγκεκριμένη διανομή που χρησιμοποιεί. Οπότε ποια θα έπρεπε να επιλεγεί? Μην ανησυχείτε τόσο γι' αυτό: όλες οι εκδόσεις περιέχουν πάνω κάτω το ίδιο σετ βασικών πακέτων. Πάνω από τα βασικά πακέτα, προστίθεται ειδικό έμμεσα συσχετιζόμενο λογισμικό κάνοντας, για παράδειγμα, το TurboLinux καταλληλότερο για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, το RedHat για διακομιστές και τα SuSE(, Mandriva, Ubuntu StM) για σταθμούς εργασίας. Παρόλα αυτά, οι διαφορές τείνουν να είναι επιπόλαιες. Η καλύτερη στρατηγική είναι να εξετάσετε μερικές διανομές· δυστυχώς δεν έχουν όλοι το χρόνο για αυτό. Ευτυχώς, υπάρχει πληθώρα συμβουλών για το θέμα της επιλογής του Linux σας. Μια γρήγορη αναζήτηση στο Google, χρησιμοποιώντας τις λέξεις-κλειδιά "choosing your distribution"(“επιλέγοντας τη διανομή σας”) φέρνει δεκάδες link με καλές συμβουλές. Το Installation HOWTO επίσης συζητά για την επιλογή της διανομής σας.

• Το Linux δεν είναι πολύ φιλικό για το χρήστη και μπερδεύει τους πρωτάρηδες: Πρέπει να ειπωθεί ότι το Linux, τουλάχιστον το σύστημα του πυρήνα, είναι λιγότερο φιλικό προς το χρήστη από το MS Windows και σίγουρα πιο δύσκολο από το MacOS, αλλά... Στον απόηχο της δημοτικότητας του, έχει γίνει αξιοσημείωτη προσπάθεια να γίνει το Linux ακόμα ευκολότερο στη χρήση, ειδικά για νέους χρήστες. Περισσότερες πληροφορίες εμφανίζονται καθημερινά, όπως αυτός ο οδηγός, για να βοηθήσουν να μειωθεί το κενό από χρήστες με διαθέσιμη τεκμηρίωση σε χρήστες όλων των επίπεδων.

• Είναι ένα προϊόν Ανοικτού Κώδικα αξιόπιστο? Πως μπορεί κάτι που είναι δωρεάν να είναι επίσης και αξιόπιστο? Οι χρήστες Linux έχουν την επιλογή ή να χρησιμοποιήσουν Linux ή όχι, που τους δίνει ένα τεράστιο πλεονέκτημα σε σύγκριση με χρήστες ιδιόκτητου λογισμικού, που δεν έχουν αυτού του είδους την ελευθερία. Μετά από μακρές περιόδους δοκιμών, οι περισσότεροι χρήστες Linux φτάνουν στο συμπέρασμα ότι το Linux δεν είναι μόνο το ίδιο καλό, αλλά πολλές φορές καλύτερο και ταχύτερο από τις παραδοσιακές λύσεις. Εάν το Linux δεν ήταν αξιόπιστο, θα χανόταν σύντομα, χωρίς να γνωρίσει τη δημοτικότητα που έχει τώρα, με εκατομμύρια χρήστες. Τώρα οι χρήστες μπορούν να επηρεάσουν τα συστήματα τους και να μοιραστούν τις παρατηρήσεις τους με την κοινότητα, έτσι ώστε το σύστημα να βελτιώνεται κάθε μέρα. Είναι ένα σχέδιο που δεν είναι ποτέ τελειωμένο, αυτό είναι αλήθεια, αλλά σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, το Linux είναι επίσης ένα σχέδιο που συνεχίζει να αγωνίζεται για τελειότητα.

1.5. Εκδόσεις του Linux

1.5.1. Linux και GNU

Παρόλο που υπάρχει μεγάλος αριθμός υλοποιήσεων Linux, θα βρείτε πολλές ομοιότητες σε διαφορετικές διανομές, επειδή κάθε μηχάνημα Linux είναι ένα κτίσμα με οικοδομικούς λίθους τα οποία μπορείτε να ενώσετε ακολουθώντας τις ανάγκες και την κρίση σας. Η εγκατάσταση του συστήματος είναι μόνο η αρχή μιας μακρόχρονης σχέσης. Ακριβώς όταν νομίσετε ότι έχετε ένα ωραίο λειτουργικό σύστημα, το Linux θα διεγείρει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα σας, και όσο περισσότερο αντιλαμβάνεστε τη δύναμη που μπορεί να σας δώσει το σύστημα, τόσο περισσότερο θα προσπαθήσετε να επαναπροσδιορίσετε τα όρια του.

Το Linux μπορεί να φαίνεται διαφορετικό ανάλογα με τη διανομή, το υλικό και το προσωπικό σας γούστο, αλλά οι βασικές αρχές στις οποίες χτίζονται όλες οι γραφικές και οι άλλες διασυνδέσεις, παραμένουν οι ίδιες. Το σύστημα Linux βασίζεται στα GNU εργαλεία (το Gnu Δεν είναι UNIX), που παρέχουν ένα σύνολο από καθορισμένους τρόπους χειρισμού και χρήσης του συστήματος. Όλα τα εργαλεία GNU είναι Ανοιχτού Κώδικα, οπότε μπορούν να εγκατασταθούν σε κάθε σύστημα. Οι περισσότερες διανομές προσφέρουν προ-μεταγλωττισμένα πακέτα από τα πιο συχνά εργαλεία, όπως πακέτα RPM σε RedHat και πακέτα Debian (αποκαλούμενα επίσης deb ή dpkg) σε Debian, οπότε δεν χρειάζεται να είστε προγραμματιστές για να εγκαταστήσετε ένα πακέτο στο σύστημα σας. Παρόλαυτα, αν κάνετε και σας αρέσει να κάνετε πράγματα μόνοι σας, θα απολαύσετε το Linux ακόμα περισσότερο, εφόσον οι περισσότερες διανομές περιέχουν ένα πλήρες σετ από εργαλεία ανάπτυξης, επιτρέποντας την εγκατάσταση νέου λογισμικού καθαρά από τον πηγαίο κώδικα. Το στήσιμο αυτό σας επιτρέπει επίσης να εγκαταστήσετε λογισμικό ακόμα και αν δεν υπάρχει σε προ-πακεταρισμένη μορφή κατάλληλη για το σύστημα σας.

Μία λίστα συνηθισμένου GNU λογισμικού:

• Bash: Ο φλοιός GNU

• GCC: Ο GNU Μεταγλωττιστής C

• GDB: Ο Αποσφαλματωτής GNU

• Coreutils: ένα σετ βασικών βοηθημάτων του UNIX στυλ, όπως ls, cat και chmod

• Findutils: για αναζήτηση και εύρεση αρχείων

• Fontutils: για μετατροπή γραμματοσειρών από μια μορφοποίηση σε άλλη ή για δημιουργία νέων γραμματοσειρών

• Το Gimp: GNU Image Manipulation Program (Πρόγραμμα Χειρισμού Εικόνων GNU)

• Gnome: Το περιβάλλον επιφάνειας εργασίας GNU

• Emacs: ένας πολύ δυνατός επεξεργαστής κειμένου

• Ghostscript και Ghostview: διερμηνευτής και γραφικό frontend για αρχεία PostScript.

• GNU Photo: λογισμικό για αλληλεπίδραση με ψηφιακές κάμερες

• Octave: μια γλώσσα προγραμματισμού, με κύριο σκοπό την πραγματοποίηση αριθμητικών υπολογισμών και την επεξεργασία εικόνων.

• GNU SQL: συσχετιστικό σύστημα βάσεων δεδομένων

• Radius: ένας απομακρυσμένος server πιστοποίησης και υπολογισμών

• ...

Πολλές εμπορικές εφαρμογές είναι διαθέσιμες για Linux, και για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτά τα πακέτα αναφερόμαστε στην ειδική τους τεκμηρίωση. Σε αυτό τον οδηγό θα συζητήσουμε μόνο για δωρεάν διαθέσιμο λογισμικό, το οποίο υπάρχει (στις περισσότερες περιπτώσεις) με αδειοδότηση GNU.

Για να εγκαταστήσετε παραλειπόμενα ή νέα πακέτα, θα χρειαστείτε κάποιο τύπο διαχείρισης λογισμικού. Οι πιο κοινές υλοποιήσεις περιλαμβάνουν τα RPM και dpkg. Το RPM είναι ο διαχειριστής πακέτων του RedHat (RedHat Package Manager), που χρησιμοποιείται σε πληθώρα συστημάτων Linux, ακόμα και αν το όνομα του δεν το υποδηλώνει αυτό. Το Dpkg είναι το σύστημα διαχείρισης πακέτων του Debian, το οποίο χρησιμοποιεί μια διασύνδεση που ονομάζεται apt-get, η οποία μπορεί επίσης να διαχειριστεί και τα πακέτα RPM. Το Novell Ximian Red Carpet είναι μια έμμεσα συσχετιζόμενη υλοποίηση του RPM με γραφικό front-end. Άλλοι πωλητές σχετικού λογισμικού μπορεί να έχουν τις δικές τους διαδικασίες εγκατάστασης, που μερικές φορές παρομοιάζονται με το InstallShield και άλλα, όπως είναι γνωστό για το MS Windows και άλλες πλατφόρμες (πχ ο Synaptic Package Manager του Ubuntu, ΣτΜ). Όσο προχωράτε με το Linux, πιθανόν θα έρθετε σε επαφή με ένα ή περισσότερα από αυτά τα προγράμματα.

1.5.2. GNU/Linux

Ο πυρήνας Linux (ο σκελετός του συστήματος σας, δείτε την Ενότητα 3.2.3.1) δεν είναι τμήμα του σχεδίου GNU αλλά χρησιμοποιεί την ίδια αδειοδότηση με το GNU λογισμικό. Μία πληθώρα βοηθημάτων και εργαλείων ανάπτυξης (η σάρκα του συστήματος σας), τα οποία δεν είναι ειδικευμένα για το Linux, έχουν ληφθεί από το σχέδιο GNU. Επειδή κάθε χρησιμοποιήσιμο σύστημα πρέπει να περιέχει τόσο τον πυρήνα όσο και ένα ελάχιστο σετ από βοηθήματα, μερικοί υποστηρίζουν ότι ένα τέτοιο σύστημα πρέπει να αποκαλείται GNU/Linux σύστημα.

Για να διατηρηθεί ο μεγαλύτερος δυνατός βαθμός ανεξαρτησίας μεταξύ των διανομών, αυτό θα είναι το είδος του Linux που θα συζητήσουμε σ' αυτήν την σειρά μαθημάτων. Εάν δεν μιλάμε για ένα γενικό GNU/Linux σύστημα, τότε θα αναφέρεται το όνομα της συγκεκριμένης διανομής, έκδοσης ή προγράμματος.

1.5.3. Ποιά διανομή να εγκαταστήσω;

Πριν την εγκατάσταση, ο σημαντικότερος παράγοντας είναι το υλικό σας. Εφόσον κάθε διανομή Linux περιέχει τα βασικά πακέτα και και μπορεί να διαμορφωθεί για να ανταποκρίνεται σε όλες τις απαιτήσεις (επειδή όλες χρησιμοποιούν τον πυρήνα Linux), χρειάζεται μόνο να σκεφτείτε αν η διανομή θα εκτελεστεί στο υλικό σας. Το LinuxPPC για παράδειγμα έχει δημιουργηθεί για να εκτελείται σε MacIntosh και άλλα PowerPCs και δεν εκτελείται σε ένα συνηθισμένο x86 PC. Το LinuxPPC εκτελείται στο νέο Mac, αλλά δεν μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε σε κάποιο από τα παλαιότερα με την πολύ παλιά τεχνολογία διαύλου. Μια ακόμα περίπλοκη περίπτωση είναι το υλικό της Sun, το οποίο θα μπορούσε να είναι μια παλιά SPARC CPU ή μια νεότερη UltraSparc, όπου και οι δύο απαιτούν διαφορετικές εκδόσεις του Linux.

Σύμφωνα με τη Wikipedia (http://en.wikipedia.org/wiki/Linux_distributions), σήμερα έχουν καταγραφεί περισσότερες από 300 διανομές Linux, οι οποίες είναι στην πλειοψηφία τους ενεργές (βρίσκονται υπό ανάπτυξη). Κάποιες διανομές Linux είναι βελτιστοποιημένες για συγκεκριμένους επεξεργαστές, όπως οι Athlon CPU, ενώ ταυτόχρονα θα τρέχουν αρκετά ευπρεπώς σε κλασικούς 486, 586 και 686 επεξεργαστές Intel. Μερικές φορές διανομές για ειδικές CPU δεν είναι τόσο αξιόπιστες, εφόσον έχουν εξεταστεί από λιγότερα άτομα.

Οι περισσότερες διανομές Linux προσφέρουν ένα σύνολο προγραμμάτων για γενικής χρήσης PC με ειδικά πακέτα που περιέχουν βελτιστοποιημένους πυρήνες για τις x86 Intel CPU. Οι διανομές αυτές είναι πολύ καλά δοκιμασμένες και συντηρούμενες σε τακτική βάση, ενώ εστιάζονται σε αξιόπιστες υλοποιήσεις διακομιστών και εύκολη εγκατάσταση και διαδικασίες αναβάθμισης. Παραδείγματα είναι τα Debian, Ubuntu, Fedora, SuSE, Mandriva (και Ubuntu ΣτΜ) τα οποία είναι μακράν τα πιο δημοφιλή συστήματα Linux και θεωρούνται γενικά εύκολα στη χρήση για τους αρχάριους χρήστες, χωρίς να εμποδίζουν τους επαγγελματίες να πάρουν τη μέγιστη απόδοση από τις Linux μηχανές τους. Το Linux τρέχει επίσης ευπρεπώς σε φορητούς και διακομιστές. Οι οδηγοί για νέο υλικό περιλαμβάνονται μόνο μετά από εκτεταμένες δοκιμές, το οποίο συμβάλλει στη σταθερότητα του συστήματος.

Ενώ η πρότυπη επιφάνεια εργασίας μπορεί να είναι Gnome σε ένα σύστημα, ένα άλλο μπορεί να προσφέρει KDE προεπιλεγμένα. Γενικά, τόσο το Gnome όσο και το KDE είναι διαθέσιμα για όλες τις σημαντικές διανομές Linux. Άλλοι διαχειριστές παραθύρων και επιφάνειας εργασίας είναι διαθέσιμοι για πιο προχωρημένους χρήστες.

Η πρότυπη διαδικασία εγκατάστασης επιτρέπει στους χρήστες να επιλέξουν μεταξύ διαφορετικών βασικών συστημάτων, όπως ένας σταθμός εργασίας, όπου όλα τα πακέτα που χρειάζονται για καθημερινή χρήση και ανάπτυξη είναι εγκατεστημένα, ή μια εγκατάσταση server, όπου μπορούν να επιλεγούν διαφορετικές υπηρεσίες δικτύου. Οι έμπειροι χρήστες μπορούν να εγκαταστήσουν όποιον συνδυασμό πακέτων θέλουν κατά τη διάρκεια της αρχικής διαδικασίας εγκατάστασης.

Ο στόχος του οδηγού αυτού είναι να εφαρμόζεται σε όλες τις διανομές Linux. Ωστόσο, για τη δική σας διευκόλυνση, προτείνεται ανεπιφύλακτα στους πρωτάρηδες να εμμείνουν σε μια κύρια διανομή, που υποστηρίζει προεπιλεγμένα όλο το συνηθισμένο υλικό και τις εφαρμογές. Η λίστα που ακολουθεί περιλαμβάνει κάποιες δημοφιλείς διανομές Linux:

• CentOS: πρόκειται για μια διανομή που ακολουθεί τις εκδόσεις του Red Hat Linux. Οι εκδόσεις της είναι 100% συμβατές με τις εκδόσεις της Red Hat και διατίθεται δωρεάν.
• Fedora Core: υποστηρίζεται από κοινότητα χρηστών και χρηματοδοτείται από τη Red Hat.
• Debian: πρόκειται επίσης για μη εμπορική διανομή που διατίθεται ελεύθερα και αναπτύσσεται από μια κοινότητα εθελοντών προγραμματιστών. Θεωρείται ως η διανομή που ακολουθεί περισσότερο από όλες τις αρχές του ελεύθερο λογισμικού καθώς δεν περιλαμβάνει εργαλεία που δεν είναι 100% ελεύθερο λογισμικό.
• openSUSE: αναπτύσσεται από κοινότητα χρηστών και υποστηρίζεται από την εταιρία Novell. Προέρχεται από το Slackware.
• Mandriva
• Ubuntu (ΣτΜ): δημοφιλής διανομή για προσωπικούς υπολογιστές (η οποία διαθέτει όμως
  και εκδόσεις για servers) η οποία προήλθε από το Debian. Υποστηρίζεται από την
  εταιρία Canonical και διατίθεται δωρεάν.
  
• Slackware: μία από τις πρώτες διανομές του Linux (διατίθεται από το 1993) και η
  παλαιότερη που συνεχίζει να αναπτύσσεται.
• Knoppix: ένα λειτουργικό σύστημα που εκτελείται από το CD-ROM σας, δε χρειάζεται να εγκαταστήσετε τίποτα. (Οι περισσότερες από τις αναφερόμενες εκδόσεις προσφέρουν πλέον αυτή τη δυνατότητα, δηλαδή το επονομαζόμενο live CD. Επίσης υπάρχουν ειδικές εξελληνισμένες εκδόσεις του Knoppix όπως το Knoppel, αλλά και ακόμη πιο 'ελαφρές' εκδόσεις όπου το Linux εκτελείται από USB stick, όπως το DSLinux, ΣτΜ).

ISO-εικόνες που μπορούν να φορτωθούν από το Ίντερνετ μπορούν να ληφθούν από το LinuxISO.org. Οι κύριες διανομές μπορούν να αποκτηθούν από κάθε αξιπρεπές κατάστημα υπολογιστών.

1.6. Περίληψη

Σε αυτό το κεφάλαιο, ότι:

• Το Linux είναι μια υλοποίηση του UNIX.

• Το λειτουργικό σύστημα Linux είναι γραμμένο στη γλώσσα προγραμματισμού C.

• "De gustibus et coloribus non disputandum est": υπάρχει ένα Linux για τον καθένα.

• Το Linux χρησιμοποιεί εργαλεία GNU, ένα σετ από δωρεάν διαθέσιμα κύρια εργαλεία χειρισμού του λειτουργικού συστήματος.

1.7. Ασκήσεις

Μια πρακτική άσκηση για αρχάριους: εγκαταστήστε το Linux στο PC σας. Διαβάστε το εγχειρίδιο εγκατάστασης για τη διανομή σας και/ή το Installation HOWTO και κάντε το:

Πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε ΠΡΙΝ ξεκινήσετε την εγκατάσταση του Linux:

• Θα τρέξει η διανομή αυτή στο υλικό μου?

  Ελέγξτε στο http://www.tldp.org/HOWTO/Hardware-HOWTO/index.html αν αμφιβάλλετε για τη συμβατότητα του υλικού σας.

• Τι είδους πληκτρολόγιο έχω (αριθμό πλήκτρων, διάταξη)? Τι είδους ποντίκι (σειριακό/παράλληλο, αριθμό κουμπιών)? Πόσα MB της RAM?

• Θα εγκαταστήσω ένα βασικό σταθμό εργασίας ή ένα διακομιστή, ή θα χρειαστεί να επιλέξω συγκεκριμένα πακέτα μόνος μου?

• Θα το εγκαταστήσω από το σκληρό μου δίσκο, από το CD-ROM, ή χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο? Θα πρέπει να προσαρμόσω το BIOS για κανένα από αυτά? Περιλαμβάνει η μέθοδος εγκατάστασης επανεκκίνηση δίσκου?

• Θα είναι το Linux το μόνο σύστημα σε αυτόν τον υπολογιστή, ή θα είναι μια διπλή εγκατάσταση? Θα πρέπει να φτιάξω ένα μεγάλο διαμέρισμα για να εγκαταστήσω εικονικά συστήματα αργότερα, ή είναι αυτή μια εικονική εγκατάσταση από μόνη της?

Είναι αυτός ο υπολογιστής στο δίκτυο? Ποιο είναι το όνομα του διακομιστή του, η διεύθυνση IP? Υπάρχουν καθόλου gateway servers ή άλλες σημαντικές μηχανές στο διαδίκτυο που το κουτί μου θα πρέπει να επικοινωνεί?

	Το Linux περιμένει να δικτυωθεί.
	Η μη χρήση Διαδικτύου ή η λάθος διαμόρφωσή του μπορεί να προκαλεί καθυστέρηση στην εκκίνηση.

• Είναι ο υπολογιστής αυτός ένα gateway/router/firewall? (Εάν χρειάζεται να σκεφτείτε για αυτή την ερώτηση, πιθανόν δεν είναι)

• Διαμέριση: αφήστε το πρόγραμμα εγκατάστασης να το κάνει για σας αυτή τη φορά, θα συζητήσουμε τα διαμερίσματα λεπτομερώς στο Κεφάλαιο 3. Υπάρχει μια, ειδική για συστήματα, διαθέσιμη τεκμηρίωση αν θέλετε να γνωρίζετε τα πάντα γι' αυτό. Αν η διανομή Linux σας δεν προσφέρει προεπιλεγμένη διαμέριση, αυτό μάλλον σημαίνει ότι δεν είναι κατάλληλη για αρχάριους.

• Θα ξεκινήσει αυτό το μηχάνημα σε κατάσταση κειμένου ή σε γραφική μορφή?

• Σκεφτείτε έναν καλό κωδικό για το διαχειριστή του μηχανήματος αυτού (root). Δημιουργείστε έναν μη-root λογαριασμό χρήστη (μη-προνομιακή πρόσβαση στο σύστημα).

• Χρειάζομαι έναν δίσκο διάσωσης? (προτεινόμενο)

• Ποιες γλώσσες θέλω?

Η πλήρης λίστα μπορεί να βρεθεί στο http://www.tldp.org/HOWTO/Installation-HOWTO/index.html.

Στα επόμενα κεφάλαια θα ανακαλύψουμε εάν η εγκατάσταση ήταν επιτυχής.

Κεφάλαιο 2. Γρήγορη εκκίνηση

Για να αποκομίσετε τα μέγιστα από αυτό τον οδηγό, ξεκινούμε αμέσως με ένα πρακτικό κεφάλαιο σχετικό με τη σύνδεση σε ένα σύστημα Linux και την εκτέλεση μερικών βασικών δραστηριοτήτων.

Θα συζητήσουμε τα παρακάτω:

• Σύνδεση με το σύστημα
• Αποσύνδεση από το σύστημα
• Διεπαφή κειμένου και γραφικών
• Αλλαγή συνθηματικού
• Πλοήγηση στο σύστημα αρχείων
• Εξακρίβωση τύπου αρχείου
• Αναζήτηση αρχείων κειμένου
• Λήψη βοήθειας

2.1. Σύνδεση, ενεργοποίηση διεπαφής χρήστη, αποσύνδεση

2.1.1. Εισαγωγή

Για να δουλέψετε σε ένα σύστημα Linux αμέσως, θα χρειαστεί να ορίσετε ένα όνομα χρήστη (login name) και ένα συνθηματικό (password). Πάντα πρέπει να πιστοποιείτε την ταυτότητά σας στο σύστημα. Οι περισσότεροι υπολογιστές που είναι βασισμένοι σε συστήματα Linux έχουν δύο βασικές επιλογές διεπαφής χρήστη, μια γρήγορη και λιτή  στη μορφή κειμένου σε γραμμή εντολών (κονσόλα) -που μοιάζει σαν DOS με ποντίκι, με χαρακτηριστικά πολυδιεργασίας και πολυχρησίας- και μια γραφική, που φαίνεται καλύτερη αλλά δαπανά περισσότερους πόρους του συστήματος.

2.1.2. Γραφική διεπαφή

Στις μέρες μας αυτή είναι η προεπιλογή στους περισσότερους υπολογιστές. Γνωρίζετε ότι θα συνδεθείτε στο σύστημα χρησιμοποιώντας γραφική μορφή όταν πρώτα το σύστημα σας ζητά το όνομα χρήστη, και μετά, πιθανώς σε ένα καινούργιο παράθυρο, να πληκτρολογήσετε τον συνθηματικό σας.

Για να συνδεθείτε, βεβαιωθείτε ότι ο δείκτης του ποντικιού βρίσκεται μέσα στο παράθυρο εισόδου, δώστε το όνομα χρήστη και τον συνθηματικό σας στο σύστημα και κάντε κλικ στο OK ή πατήστε Enter.

Αφού εισάγετε τον συνδυασμό ονόματος/συνθηματικού σας, μπορεί να πάρει λίγο χρόνο πριν το γραφικό περιβάλλον ξεκινήσει, εξαρτάται από την ταχύτητα της CPU του υπολογιστή σας, το λογισμικό που χρησιμοποιείτε και τις προσωπικές σας ρυθμίσεις.

Για να συνεχίσετε θα χρειαστεί να ανοίξετε ένα παράθυρο τερματικού, terminal window ή xterm για συντομία (X είναι το όνομα του λογισμικού που υποστηρίζει το γραφικό περιβάλλον). Το πρόγραμμα βρίσκεται στη θέση Εφαρμογές->Βοηθήματα->Τερματικό (σε linux Ubuntu) ή και κάπου αλλού, εξαρτάται και από το διαχειριστή παραθύρων που χρησιμοποιείται. Μπορεί να υπάρχουν εικονίδια τα οποία μπορείτε να χρησιμοποιήσετε σαν συντόμευση για να ανοίξετε ένα τερματικό εξίσου καλά, και κάνοντας δεξί κλικ στην επιφάνεια εργασίας συνήθως εμφανίζεται ένα μενού που μπορεί να περιέχει και την εκκίνηση παραθύρου τερματικού.

Καθώς περιηγείστε στα μενού, θα παρατηρήσετε πως πολλά πράγματα μπορούν να γίνουν χωρίς να εισάγετε εντολές από το πληκτρολόγιο. Για τους περισσότερους χρήστες, η παλιά καλή μέθοδος επικοινωνίας με point-n-click  ισχύει, αλλά αυτός ο οδηγός απευθύνεται σε μελλοντικούς διαχειριστές συστημάτων και δικτύων, οι οποίοι θα χρειάζεται να επεμβαίνουν στην «καρδιά» του συστήματος. Χρειάζονται ένα πιο ισχυρό εργαλείο από ένα ποντίκι για να χειρίζονται όλες τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν. Αυτό το εργαλείο είναι το κέλυφος, και όταν βρισκόμαστε σε γραφική μορφή, ενεργοποιούμε το κέλυφός μας ανοίγοντας ένα τερματικό.

Το τερματικό είναι ο πίνακας ελέγχου σας για το σύστημα. Στο παράθυρο που εμφανίζεται μπορείτε να πληκτρολογείτε τις εντολές και να λαμβάνετε την απόκριση από το σύστημα. Η ένδειξη ubuntu@ubuntu:~$ αποτελεί το προτρεπτικό σήμα (prompt) του κελύφους εντολών και εξηγείται ως εξής:

Εικόνα 2-1. Παράθυρο τερματικού

Μια άλλη κοινή μορφή προτροπής είναι η:

Στο παραπάνω παράδειγμα, user θα είναι το όνομα χρήστη, host το όνομα του υπολογιστή στο οποίο εργάζεστε , και dir μια ένδειξη για την τρέχουσα θέση σας στο σύστημα.

Αργότερα θα συζητήσουμε τις προτροπές και τη συμπεριφορά τους με λεπτομέρειες. Προς το παρόν, φτάνει να γνωρίζουμε ότι οι προτροπές μπορούν να εμφανίσουν όλα τα είδη πληροφορίας, πλην εκείνων που δεν είναι μέρος εντολών που δίνεται στο σύστημα.

Για να αποσυνδεθείτε από το σύστημα στην γραφική μορφή, χρειάζεται να κλείσετε όλα τα τερματικά και άλλες εφαρμογές. Κατόπιν πατήστε το κουμπί της εξόδου ή βρείτε την Αποσύνδεση στο μενού. Στην πραγματικότητα δεν είναι απαραίτητο να κλείσετε τα πάντα, μπορεί και το σύστημα να το κάνει αυτό για εσάς, αλλά η διαχείριση συνόδου πρέπει να βάλει όλες τις τρέχουσες εφαρμογές πίσω στην οθόνη μόλις συνδεθείτε ξανά, το οποίο παίρνει περισσότερο χρόνο και δεν έχει πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ωστόσο, αυτή η συμπεριφορά είναι διαμορφώσιμη.

Αν δείτε την οθόνη εισόδου ξανά, ζητώντας σας να εισάγετε πάλι όνομα χρήστη και συνθηματικό, η αποσύνδεση έγινε με επιτυχία.

2.1.3. Διεπαφή κειμένου

Γνωρίζετε ότι βρίσκεστε σε κατάσταση διεπαφής κειμένου όταν ολόκληρη η οθόνη είναι μαύρη, εμφανίζοντας (τις περισσότερες φορές λευκούς) χαρακτήρες. Μια οθόνη εισόδου σε μορφή κειμένου τυπικά εμφανίζει μερικές πληροφορίες για το μηχάνημα στο οποίο εργάζεστε, το όνομά του και μια προτροπή η οποία περιμένει από εσάς να συνδεθείτε:

RedHat Linux Release 8.0 (Psyche)

blast login: _




      

Η σύνδεση είναι διαφορετική από την είσοδο σε γραφική μορφή, εδώ πρέπει να πατήσετε Enter αφού πρώτα δώσετε το όνομα χρήστη, επειδή δεν υπάρχουν κουμπιά στην οθόνη τα οποία μπορείς να κάνεις κλικ με το ποντίκι. Εν συνεχεία πρέπει να πληκτρολογήσετε το συνθηματικό σας, ακολουθούμενο από ένα ακόμα Enter. Δεν πρόκειται να δείτε κάποια ένδειξη ότι έχετε εισάγει κάτι, ούτε καν έναν αστερίσκο, και δεν θα δείτε τον δρομέα να κινείται. Αλλά αυτό είναι λογικό στο Linux και γίνεται για λόγους ασφαλείας.

Όταν το σύστημα σας δεχτεί ως έγκυρο χρήστη μπορείτε να πάρετε κάποιες πληροφορίες , το αποκαλούμενο μήνυμα της ημέρας, το οποίο μπορεί να είναι οτιδήποτε. Επιπλέον, είναι δημοφιλές στα συστήματα UNIX να εμφανίζεται ένα 'μπισκοτάκι της τύχης', το οποίο περιέχει κάποιες γενικές λογικές ή παράλογες (αυτό εξαρτάται από εσάς) ιδέες. Κατόπιν θα σας δοθεί ένα κέλυφος, υποδεικνύοντας την ίδια προτροπή που θα είχατε στο παράθυρο τερματικού σε γραφική μορφή.

Η αποσύνδεση γίνεται εισάγοντας την εντολή logout, ακολουθούμενη από Enter. Έχετε αποσυνδεθεί επιτυχώς από το σύστημα όταν δείτε την οθόνη εισόδου ξανά.

Τώρα που γνωρίζουμε πώς να συνδεθούμε και να αποσυνδεθούμε, είμαστε έτοιμοι για τις πρώτες μας εντολές.

2.2. Τα απολύτως βασικά

2.2.1. Οι εντολές

Αυτές είναι οι γρήγορες και εύκολες, τις οποίες χρειαζόμαστε για να ξεκινήσουμε. Θα τις συζητήσουμε στη συνέχεια με περισσότερες λεπτομέρειες.

Πίνακας 2-1. Εντολές γρήγορης εκκίνησης

Η εντολή ls

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η εντολή ls εμφανίζει τα περιεχόμενα (αρχεία και καταλόγους) του τρέχοντος καταλόγου. Στη βασική της σύνταξη δεν απαιτεί ορίσματα (το όρισμα μιας εντολής είναι εξειδίκευση του αντικειμένου που θέλετε εκτελέσει η εντολή). Για παράδειγμα, αν εκτελέσετε την εντολή ls μόλις ανοίξετε το τερματικό θα εμφανίσετε τα περιεχόμενα του αρχικού καταλόγου (home directory):

Εάν τρέξετε την ίδια εντολή με την επιλογή (switch) -l, τα περιεχόμενα του καταλόγου εμφανίζονται σε μια λίστα:

Σε αυτή την προβολή εμφανίζονται περισσότερες πληροφορίες όπως ο τύπος κάθε στοιχείου (αρχείο ή κατάλογος), τα δικαιώματα πρόσβασης σε αυτό που έχουν οι χρήστες του συστήματος, κ.α.

Η εντολή ls δεν εμφανίζει τα κρυφά αρχεία και φακέλους. Για να εμφανιστούν τα κρυφά στοιχεία, θα πρέπει να προσθέσετε την επιλογή -a. Επίσης, εάν θέλετε να εμφανίσετε τα περιεχόμενα ενός άλλου καταλόγου και όχι του τρέχοντα θα πρέπει να προσθέσετε και τη διαδρομή προς αυτόν τον κατάλογο στην εντολή. Για παράδειγμα, εάν επιθυμείτε να εμφανίσετε τα περιεχόμενα του καταλόγου /var σε μια λίστα η οποία θα περιλαμβάνει και τα κρυφά αρχεία/ καταλόγους θα πρέπει να πληκτρολογήσετε ls -la /var. Το αποτέλεσμα της εντολής φαίνεται στο στιγμιότυπο που ακολουθεί:

Η εντολή pwd

Η εντολή pwd δεν έχει ορίσματα και εμφανίζει τον τρέχοντα κατάλογο εργασίας. Για παράδειγμα, εάν εκτελέσετε την εντολή pwd μόλις ανοίξετε το τερματικό θα εμφανιστεί η διαδρομή προς τον αρχικό κατάλογο του χρήστη με τον οποίο έχετε συνδεθεί στο σύστημα.

Η εντολή cd

Η εντολή cd αλλάζει τον τρέχοντα κατάλογο εργασίας. Το βασικό (και απαραίτητο) όρισμά της είναι η διαδρομή προς τον κατάλογο στον οποίο θα γίνει μετάβαση. Για παράδειγμα, για να μεταβείτε στον κατάλογο /var/games θα πρέπει να πληκτρολογήσετε cd /var/games. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στο αν μια διαδρομή είναι απόλυτη ή σχετική. Για παράδειγμα, στην εντολή cd var/games, η διαδρομή (var/games) είναι σχετική, πράγμα που σημαίνει ότι η εντολή θα ψάξει για έναν κατάλογο var/games μέσα στον τρέχοντα. Αντίθετα, στην εντολή cd /var/games η διαδρομή είναι απόλυτη (ξεκινά με /) πράγμα που σημαίνει ότι θα αναζητήσει έναν κατάλογο var/games στη ρίζα του συστήματος αρχείων.

Για να μεταβείτε ένα επίπεδο πιο πάνω στο σύστημα αρχείων (δηλαδή στον κατάλογο που περιέχει τον τρέχοντα), θα πρέπει να πληκτρολογήσετε cd ..

Για παράδειγμα, εάν ο τρέχων κατάλογος είναι ο /home/ubuntu, η εντολή cd .. θα έχει ως αποτέλεσμα τη μετάβαση στον κατάλογο /home.

Ένας σύντομος τρόπος να μεταβείτε στον αρχικό σας κατάλογο είναι να πληκτρολογήσετε την εντολή cd ~

Η εντολή passwd

Η εντολή αυτή αλλάζει τον κωδικό πρόσβασης του τρέχοντα χρήστη. Αρχικά ζητά να πληκτρολογήσετε τον ισχύοντα κωδικό προκειμένου να πιστοποιήσετε την ταυτότητά σας και στη συνέχεια το νέο κωδικό (2 φορές για επιβεβαίωση).

Οι εντολές logout και exit

Η εντολή logout αποσυνδέει τον τρέχοντα χρήστη από το σύστημα (με την προϋπόθεση ότι ανοίγοντας το τερματικό είχε κάνει login) ενώ η εντολή exit κλείνει το παράθυρο του τερματικού ή τερματίζει τη σύνδεση (αν πρόκειται για σύνδεση σε απομακρυσμένο υπολογιστή).

Οι εντολές su και sudo

Η εντολή su αλλάζει τον τρέχοντα χρήστη σε αυτόν που της δίνεται ως όρισμα. Για παράδειγμα, η εκτέλεση της εντολής su root θα έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή του τρέχοντα χρήστη σε root, δηλαδή στον υπέρ-χρήστη (superuser) ο οποίος έχει πλήρη δικαιώματα διαχείρισης στον υπολογιστή. Φυσικά, για να γίνει η εναλλαγή σε κάποιον χρήστη θα χρειαστεί να πληκτρολογήσετε τον κωδικό πρόσβασης για τον αντίστοιχο χρήστη.

Η εντολή sudo σας επιτρέπει να εκτελέσετε μια εντολή με δικαιώματα ενός άλλου χρήστη. Εάν δεν πληκτρολογήσετε κάποιον χρήστη, η εντολή υποθέτει τον χρήστη root. Η βασική σύνταξη της εντολής έχει ως εξής:

Θα εμφανίσει στην οθόνη τα περιεχόμενα του αρχείου file1.txt για το οποίο πιθανώς ο τρέχων χρήστης να μην είχε δικαίωμα ανάγνωσης (ενώ ο χρήστης root θα έχει σίγουρα).

2.2.2. Γενικές παρατηρήσεις

Πληκτρολογείτε αυτές τις εντολές μετά την προτροπή εντολής, σε ένα τερματικό είτε σε γραφική μορφή είτε σε μορφή κειμένου, ακολουθούμενες από Enter.

Οπώς ειδαμε και παραπάνω, οι εντολές μπορεί να εισάγονται μόνες τους, όπως η ls. Μια εντολή συμπεριφέρεται διαφορετικά όταν ορίζετε κάποια επιλογή, συνήθως προηγείται μια παύλα (-), όπως στην ls -a. Η ίδια επιλογή χαρακτήρα μπορεί να έχει διαφορετική σημασία σε άλλη εντολή. Τα προγράμματα GNU δέχονται μακροσκελέστερες επιλογές, προηγούμενες από δύο παύλες (--), όπως  ls --all. Μερικές εντολές δεν έχουν επιλογές.

Το όρισμα(ορίσματα) μιας εντολής είναι εξειδίκευση του αντικειμένου(αντικειμένων) που θέλετε εκτελέσει η εντολή. Ένα παράδειγμα είναι ls /etc, όπου ο κατάλογος /etc είναι ένα όρισμα της εντολής  ls. Αυτό δηλώνει ότι θέλετε να δείτε το περιεχόμενο αυτού του καταλόγου, αντί του προεπιλεγμένου, το οποίο θα είναι το περιεχόμενο του τρέχοντα καταλόγου, που θα το πετυχαίναμε απλά πληκτρολογώντας ls ακολουθούμενο από Enter. Μερικές εντολές απαιτούν ορίσματα, για άλλες είναι προαιρετικά.

Μπορείτε να ανακαλύψετε πότε μια εντολή δέχεται επιλογές και ορίσματα, και ποια είναι έγκυρα,  ελέγχοντας την online βοήθεια για την εντολή, δείτε Ενότητα 2.3.

Στο Linux, όπως και στα UNIX, οι κατάλογοι χωρίζονται χρησιμοποιώντας καθέτους(/), σαν αυτές που χρησιμοποιούμε στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις (URLs). Θα συζητήσουμε τη δομή των καταλόγων σε βάθος αργότερα.

Τα σύμβολα . και .. έχουν ιδιαίτερη σημασία όταν αφορούν καταλόγους. Θα προσπαθήσουμε να τα ανακαλύψουμε αυτά κατά τη διάρκεια των ασκήσεων, και περισσότερα στο επόμενο κεφάλαιο.

Προσπαθήστε να αποφύγετε την σύνδεση ως υπερ-χρήστης ή διαχειριστής (root). Πέρα από την κανονική σας εργασία, τα περισσότερα καθήκοντα ελέγχου του συστήματος, συλλογής πληροφοριών κλπ., μπορεί να εκτελεστούν χρησιμοποιώντας έναν κανονικό λογαριασμό χρήστη χωρίς ιδιαίτερα προνόμια . Αν χρειαστεί, για παράδειγμα να δημιουργείτε έναν νέο χρήστη, ή εγκαταστήσετε νέο λογισμικό, η προτεινόμενη μέθοδος απόκτησης δικαιωμάτων υπερ-χρήστη είναι η αλλαγή ταυτότητας χρήστη (user ID), δείτε Ενότητα 3.2.1 για ένα παράδειγμα.

Σχεδόν όλες οι εντολές αυτού του βιβλίου μπορούν να εκτελεστούν χωρίς δικαιώματα διαχειριστή συστήματος. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν θέτετε μια εντολή ή ξεκινάτε ένα πρόγραμμα ως ένας μη-προνομιούχος χρήστης, το σύστημα θα σας προειδοποιήσει ή θα σας εμφανίσει μια προτροπή για το συνθηματικό υπερ-χρήστη όταν απαιτείται. Αφού τελειώσετε, εγκαταλείψτε αμέσως αυτή την εφαρμογή ή ενότητα που σας δίνει δικαιώματα υπερ-χρήστη.

H ανάγνωση της τεκμηρίωσης πρέπει να γίνει η δεύτερη φύση σας. Ειδικά στην αρχή, είναι σημαντικό να διαβάζετε τη τεκμηρίωση του συστήματος, και τα εγχειρίδια για τις βασικές εντολές, τα HOWTOs κ.λ.π. Επειδή το μέγεθος της τεκμηρίωσης είναι τεράστιο, είναι αδύνατο να συμπεριλάβουμε όλο τη σχετική τεκμηρίωση. Αυτό το βιβλίο θα προσπαθήσει να σας καθοδηγήσει με τη καταλληλότερη τεκμηρίωση σε κάθε θέμα που συζητείται, με σκοπό να σας προκαλέσει την συνήθεια να διαβάζετε τις σελίδες του man.

2.2.3. Χρήση χαρακτηριστικών του Bash

Αρκετοί συνδυασμοί πλήκτρων σας επιτρέπουν να κάνετε πράγματα ευκολότερα και γρηγορότερα με το φλοιό Bash του GNU, που είναι το προκαθορισμένο σχεδόν σε κάθε σύστημα Linux, δείτε Ενότητα 3.2.3.2. Παρακάτω υπάρχει μια λίστα με τα χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται συχνότερα, πρέπει οπωσδήποτε να σας γίνει συνήθεια η χρήση τους, έτσι ώστε να αποκομίσετε όσο το δυνατόν περισσότερα από την εμπειρία σας στο Linux από πολύ νωρίς.

Πίνακας 2-2. Συνδυασμοί πλήκτρων στο Bash

Τα δύο τελευταία αντικείμενα του παραπάνω πίνακα χρειάζονται κάποιες επιπλέον εξηγήσεις. Για παράδειγμα, αν θέλετε να αλλάξετε τον κατάλογο σε directory_with_a_very_long_name, δεν θα πληκτρολογήσετε αυτό το πολύ μεγάλο όνομα, όχι. Απλά πληκτρολογείστε στη γραμμή εντολών cd dir, μετά πατήστε Tab και το κέλυφος συμπληρώνει το όνομα για εσάς, αν δε υπάρχουν άλλα αρχεία με τους τρεις πρώτους χαρακτήρες ίδιους. Φυσικά, αν δεν υπάρχουν άλλα αντικείμενα που να αρχίζουν από "d", τότε μπορείτε εξίσου απλά να πληκτρολογήσετε cd d και μετα Tab. Αν παραπάνω από ένας φάκελοι ξεκινούν με τους ίδιους χαρακτήρες, το κέλυφος θα σας το δείξει, σύμφωνα με αυτά μπορείτε να πατήσετε Tab δύο φορές με μια μικρή παύση ανάμεσα, και το κέλυφος θα σας παρουσιάσει τις επιλογές που έχετε:

your_prompt> cd st
starthere        stuff          stuffit
      

Στο παραπάνω παράδειγμα, αν πληκτρολογήσετε "a" μετά τους δύο πρώτους χαρακτήρες και πατήσετε Tab ξανά, δεν έχουν μείνει άλλες επιλογές, και το κέλυφος  συμπληρώνει το όνομα καταλόγου, χωρίς να πρέπει να πληκτρολογήσετε το αλφαριθμητικό "rthere":

your_prompt> cd starthere
      

Φυσικά, πρέπει να πατήσετε Enter ώστε να δεχτεί αυτή την επιλογή.

Στο ίδιο παράδειγμα, αν πληκτρολογήσετε "u", και μετά πατήσετε Tab, το κέλυφος θα προσθέσει το "ff" για σας, αλλά μετά διαμαρτύρεται ξανά, γιατί είναι πιθανές πολλαπλές επιλογές. Αν πληκτρολογήσετε Tab Tab ξανά, θα δείτε τις επιλογές, αν πληκτρολογήσετε έναν ή περισσότερους χαρακτήρες κάνει την επιλογή ξεκάθαρη στο σύστημα , και Tab ξανά, ή Enter όταν έχετε φτάσει στο τέλος του ονόματος του αρχείου που θέλετε να επιλέξετε, ο φλοιός συμπληρώνει το όνομα αρχείου και το αλλάζει σε εκείνο τον κατάλογο – αν στην πραγματικότητα είναι ένα όνομα καταλόγου.

Αυτό λειτουργεί για όλα τα ονόματα αρχείων που είναι ορίσματα εντολών.

Το ίδιο συμβαίνει με την συμπλήρωση ονόματος της εντολής. Πληκτρολογώντας ls και μετά πατώντας Tab δύο φορές, καταγράφει σε μια λίστα όλες τις εντολές στο PATH σας (δείτε Ενότητα 3.2.1) που ξεκινούν με αυτούς τους δύο χαρακτήρες:

your_prompt> ls
ls           lsdev        lspci        lsraid       lsw
lsattr       lsmod        lspgpot      lss16toppm
lsb_release  lsof         lspnp        lsusb
      

2.3. Λήψη βοήθειας

2.3.1. Προειδοποίηση

Η ενασχόληση με το GNU/Linux πρέπει να σας κάνει πιο αυτάρκεις. Και όπως συνηθίζεται σε αυτό το σύστημα, υπάρχουν πολλοί τρόποι να επιτύχετε τον στόχο. Ένας κοινός τρόπος να πάρετε βοήθεια είναι να βρείτε κάποιον που γνωρίζει, αλλά όσο υπομονετική και φιλική και αν είναι η κοινότητα των χρηστών Linux, σχεδόν όλοι θα περιμένουν από εσάς να έχετε προσπαθήσει μία ή περισσότερες από τις μεθόδους που παρουσιάζονται σ’ αυτή την ενότητα πριν τους ρωτήσετε, και οι τρόποι με του οποίους εκφράζεται αυτή η άποψη μπορεί να είναι αρκετά σκληρή αν αποδείξετε ότι δεν ακολουθήσατε αυτόν τον βασικό κανόνα.

2.3.2. Οι σελίδες man

Πολλοί αρχάριοι χρήστες φοβούνται τις σελίδες του man (manual) , επειδή είναι μια υπερμεγέθης πηγή τεκμηρίωσης. Είναι, ωστόσο, πολύ δομημένες, όπως θα δείτε από το παράδειγμα: man man.

Η ανάγνωση των σελίδων man γίνεται συνήθως σε ένα παράθυρο τερματικού στη γραφική διεπαφή, ή απλά σε διεπαφή κειμένου αν το προτιμάτε. Η εντολή man συντάσσεται ως εξής:

Έαν πληκτρολογήσουμε την εντολή man man, στην οθόνη μας θα εμφανιστεί η τεκμηρίωση  για το man.

man(1)                                                         man(1)
NAME
 man - format and display the on-line manual pages
 manpath - determine user's search path for man pages
SYNOPSIS
 man [-acdfFhkKtwW] [--path] [-m system] [-p string] [-C config_file]
 [-M pathlist] [-P pager] [-S section_list] [section] name ...
DESCRIPTION
 man formats and displays the on-line manual pages.  If you specify
 section, man only looks in that section of the manual.  
 name is normally the name of the manual page, which is typically the 
 name of a  command, function, or file.  However, if name contains a 
 slash (/) then man interprets it as a file specification, so that you
 can do man ./foo.5 or even man /cd/foo/bar.1.gz.
 See  below  for  a  description  of where man looks for the manual
 page files.
OPTIONS
 -C  config_file
lines 1-27

Προχωρήστε στην επόμενη σελίδα χρησιμοποιώντας τη μπάρα διαστήματος(space). Μπορείτε να πάτε στην προηγούμενη σελίδα χρησιμοποιώντας το πλήκτρο b. Όταν φτάσετε στο τέλος, το man συνήθως σταματά και γυρίζετε πίσω στην προτροπή. Πληκτρολογήστε  q αν επιθυμείτε να αφήσετε το man πριν φτάσετε στο τέλος, ή δεν σταματά αυτόματα η προβολή στο τέλος της σελίδας.

Σελιδοποιητές
Οι διαθέσιμοι συνδυασμοί πλήκτρων για να χειρίζεστε τις σελίδες του man εξαρτώνται από τον  σελιδοποιητή  που χρησιμοποιείται στη διανομή Linux που διαθέτετε. Οι περισσότερες διανομές χρησιμοποιούν το less για να προβάλουν τις σελίδες του man και να κινήσουν τον δείκτη κύλισης. Δείτε Ενότητα 3.3.4.2 για περισσότερες πληροφορίες για τους σελιδοποιητές.

Κάθε μιά σελίδα του man συνήθως περιέχει μερικές τυπικές παραγράφους, όπως μπορούμε να δούμε και από το παράδειγμα man man:

1 - Η πρώτη γραμμή περιλαμβάνει το όνομα της εντολής για την οποία διαβάζετε, και τη ταυτότητα  της παραγράφου στην οποία είναι τοποθετημένη η σελίδα του man. Οι σελίδες του  man χωρίζονται σε κεφάλαια. Είναι πολύ πιθανόν εντολές να έχουν πολλαπλές σελίδες, για παράδειγμα η σελίδα του man για την ενότητα χρήστη, η σελίδα του man από την ενότητα διαχείρισης συστήματος, και η σελίδα του man από την ενότητα προγραμματιστή.

2 - Δίνεται το όνομα της εντολής και μια μικρή περιγραφή, που χρησιμοποιούνται για να φτιαχτεί ένα ευρετήριο των σελίδων του man. Μπορείτε να ψάξετε για οποιοδήποτε δοσμένο αλφαριθμητικό αναζήτησης σ’ αυτό το ευρετήριο χρησιμοποιώντας τη εντολή apropos.

3 - Η σύνοψη της εντολής παρουσιάζει μια τεχνική σημειογραφία όλων των επιλογών και/ή των ορισμάτων που μπορεί να πάρει αυτή η εντολή. Μπορείτε να σκεφτείτε μια επιλογή σαν τον τρόπο για να εκτελέσετε μια εντολή. Το όρισμα είναι αυτό το οποίο εκτελέσατε. Μερικές εντολές δεν έχουν επιλογές και ορίσματα. Προαιρετικές επιλογές και ορίσματα βρίσκονται μεταξύ "[" και"]" για να δείξουν ότι μπορούν να παραλειφθούν.

4 - Δίνεται μια μεγαλύτερη περιγραφή της εντολής.

5 - Οι επιλογές με τις περιγραφές τους βρίσκονται σε λίστα. Οι επιλογές συνήθως συνδυάζονται. Αν όχι, αυτή η παράγραφος θα σας ενημερώσει γι’ αυτό.

6 - Το περιβάλλον περιγράφει τις μεταβλητές του κελύφους που επηρεάζουν τη συμπεριφορά αυτής της εντολής (δε συμβαίνει αυτό με όλες τις εντολές).

7 - Μερικές φορές ορίζονται παράγραφοι ειδικά γι’ αυτή την εντολή.

8 - Μια αναφορά στις άλλες σελίδες του man δίνεται στην ενότητα "SEE ALSO". Μεταξύ των παρενθέσεων βρίσκεται ο αριθμός της παραγράφου της σελίδας του man στην οποία μπορείτε να βρείτε την εντολή αυτή. Έμπειροι χρήστες επιστρέφουν στη μεριά του "SEE ALSO" χρησιμοποιώντας την εντολή  / ακολουθούμενη από το αλφαριθμητικό αναζήτησης  SEE και πατώντας Enter.

9 - Συχνά υπάρχουν πληροφορίες για ανωμαλίες(bugs) και το που πρέπει να αναφέρετε νέα bugs που μπορεί να βρείτε.

10 - Μπορεί ακόμα να υπάρχει συγγραφέας και πληροφορίες πνευματικών δικαιωμάτων.

Μερικές εντολές έχουν πολλαπλές σελίδες στο man. Για παράδειγμα, η εντολή  passwd έχει μια σελίδα man στην ενότητα  1 και άλλη μια στην ενότητα 5. Προκαθορισμένα, εμφανίζεται η σελίδα με τον μικρότερο αριθμό. Αν θέλετε να βλέπετε άλλη ενότητα από την προκαθορισμένη, καθορίστε το μετά την εντολή man:

man 5 passwd

Αν θέλετε να βλέπετε όλες τις σελίδες του man για μια εντολή, τη μια μετά την άλλη, χρησιμοποιήστε το -a μετά το man:

man -a passwd

Μ’ αυτό τον τρόπο, όταν φτάσετε στο τέλος της πρώτης σελίδας του man και πατήστε q ξανά, θα εμφανιστεί η σελίδα από την επόμενη ενότητα.

2.3.3. Περισσότερες πληροφορίες

2.3.3.1. Οι σελίδες Info

Εκτός από τις σελίδες του man, μπορείτε να διαβάσετε τις σελίδες Info για μια εντολή, χρησιμοποιώντας την εντολή info. Αυτές συνήθως περιέχουν πιο πρόσφατες πληροφορίες και είναι κάπως ευκολότερες στη χρήση. Οι σελίδες man για μερικές εντολές αναφέρονται στις σελίδες Info.

Ας αρχίσουμε πληκτρολογώντας info info σε ένα παράθυρο τερματικού:

File: info.info,  Node: Top,  Next: Getting Started,  Up: (dir)
Info: An Introduction
*********************
   Info is a program, which you are using now, for reading
documentation of computer programs.  The GNU Project distributes most
of its on-line manuals in the Info format, so you need a program called
"Info reader" to read the manuals.  One of such programs you are using
now.
   If you are new to Info and want to learn how to use it, type the
command `h' now.  It brings you to a programmed instruction sequence.
   To learn advanced Info commands, type `n' twice.  This brings you to
`Info for Experts', skipping over the `Getting Started' chapter.
* Menu:
* Getting Started::             Getting started using an Info reader.
* Advanced Info::               Advanced commands within Info.
* Creating an Info File::       How to make your own Info file.
--zz-Info: (info.info.gz)Top, 24 lines --Top-------------------------------
Welcome to Info version 4.2. Type C-h for help, m for menu item.

Χρησιμοποιήστε τα βέλη για να ψάξετε μέσα στο κείμενο και μετακινήστε τον δρομέα σε μια γραμμή που αρχίζει με έναν αστερίσκο, και περιλαμβάνει την λέξη κλειδί για την οποία θέλετε πληροφορίες, μετά πατήστε Enter. Χρησιμοποιείστε τα πλήκτρα P και N για να πάτε στην προηγούμενη ή επόμενη εντολή. Η μπάρα διαστήματος σας μετακινεί μια σελίδα ακόμα, άσχετα με το κατά πόσο αυτή ξεκινά ένα καινούργιο θέμα ή μια σελίδα Info για άλλη εντολή. Χρησιμοποιήστε το Q για να παραιτηθείτε. Το πρόγραμμα info έχει περισσότερες πληροφορίες.

2.3.3.2. Οι εντολές whatis και apropos

Κάθε manual εντολής περιλαμβάνει μια μικρή περιγραφή. Με την εντολή whatis εμφανίζεται αυτή η μικρή περιγραφή. Βλέπουμε παρακάτω ένα παράδειγμα:

[your_prompt] whatis ls
ls                   (1)  - list directory contents
      

Εμφανίζονται λίγες πληροφορίες για μια εντολή, και η πρώτη ενότητα της συλλογής των σελίδων man που περιέχει την κατάλληλη σελίδα.

Αν δεν γνωρίζετε από πού να ξεκινήσετε και ποια σελίδα man να διαβάσετε, η apropos σας δίνει περισσότερες πληροφορίες. Υποθέστε ότι δεν ξέρετε πώς να ξεκινήσετε έναν περιηγητή (browser), τότε θα μπορούσατε να εισάγετε την ακόλουθη εντολή:

another prompt> apropos browser
Galeon [galeon](1)  - gecko-based GNOME web browser
lynx           (1)  - a general purpose distributed information browser 
                    for the World Wide Web
ncftp          (1)  - Browser program for the File Transfer Protocol
opera          (1)  - a graphical web browser
pilot          (1)  - simple file system browser in the style of the 
                    Pine Composer
pinfo          (1)  - curses based lynx-style info browser
pinfo [pman]   (1)  - curses based lynx-style info browser
viewres        (1x)  - graphical class browser for Xt
      

Αφού πατήσετε Enter θα δείτε ότι υπάρχει πάρα πολύ υλικό στο μηχάνημά σας που σχετίζεται με περιηγητές: όχι μόνο περιηγητές του παγκόσμιου ιστού, αλλά ακόμη περιηγητές αρχείων και FTP, και περιηγητές τεκμηρίωσης. Αν έχετε εγκατεστημένα πλήρη προγραμματιστικά πακέτα, μπορεί να έχετε ακόμα τις κατάλληλες συνοδευτικές σελίδες του man. Γενικά , μια εντολή με τη σελίδα man στην ενότητα ένα, δηλαδή μια συμβολιζόμενη με "(1)", είναι κατάλληλη για να χρησιμοποιηθεί από απλούς χρήστες. Ο χρήστης που χειρίστηκε την παραπάνω apropos μπορεί συνεπώς να δοκιμάσει να ξεκινήσει τις εντολές galeon, lynx ή opera, αφού αυτές έχουν να κάνουν καθαρά με την πλοήγηση στον παγκόσμιο ιστό.

2.3.3.3. Η επιλογή --help

Οι περισσότερες GNU εντολές υποστηρίζουν την  --help, που δίνει μια μικρή επεξήγηση για το πώς να χρησιμοποιήσεις την εντολή και μια λίστα με διαθέσιμες επιλογές. Παρακάτω είναι η έξοδος αυτής της επιλογής με την εντολή cat:

userprompt@host: cat --help
Usage: cat [OPTION] [FILE]...
Concatenate FILE(s), or standard input, to standard output.

  -A, --show-all           equivalent to -vET
  -b, --number-nonblank    number nonblank output lines
  -e                       equivalent to -vE
  -E, --show-ends          display $ at end of each line
  -n, --number             number all output lines
  -s, --squeeze-blank      never more than one single blank line
  -t                       equivalent to -vT
  -T, --show-tabs          display TAB characters as ^I
  -u                       (ignored)
  -v, --show-nonprinting   use ^ and M- notation, 
                           except for LFD and TAB
      --help     display this help and exit
      --version  output version information and exit

With no FILE, or when FILE is -, read standard input.

Report bugs to <bug-textutils@gnu.org>.

2.3.3.4. Γραφική βοήθεια

Μην απελπίζεστε αν προτιμάτε μια γραφική διεπαφή χρήστη.  Ο Konqueror, ο προεπιλεγμένος διαχειριστής αρχείων του KDE, εξασφαλίζει μια ανώδυνη και πολύχρωμη πρόσβαση στις σελίδες man και Info. Ίσως θέλετε να δοκιμάσετε "info:info" στη Θέση της μπάρας διευθύνσεων, και θα πάρετε μια περιηγήσιμη σελίδα Info για την εντολή info. Όμοια, η "man:ls" θα σας παρουσιάσει τη σελίδα του  man για την εντολή ls. Ακόμη επιτρέπει τη συμπλήρωση του ονόματος της εντολής: θα δείτε τις σελίδες του man για όλες τις εντολές που αρχίζουν από "ls" σε ένα μενού κύλισης προς τα κάτω. Εισάγοντας "info:/dir" στη θέση της εργαλειοθήκης διεύθυνσης εμφανίζονται όλες οι σελίδες Info, τακτοποιημένες σε τυπικές κατηγορίες. Εξαιρετικό περιεχόμενο βοήθειας, συμπεριλαμβανομένου του εγχειριδίου του Konqueror. Ξεκινήστε από το μενού ή πληκτρολογώντας την εντολή  konqueror στο τερματικό, ακολουθούμενη από Enter; Δείτε το στιγμιότυπο της οθόνης παρακάτω.

Εικόνα 2-2. Ο Konqueror ως περιηγητής βοήθειας

Ο περιηγτής βοήθειας του Gnome είναι επίσης πολύ φιλικός προς τον χρήστη. Μπορείτε να αρχίσετε επιλέγοντας Σύστημα->Βοήθεια ->Τεκμηρίωση Συστήματος (ΣτΜ στο Ubuntu) για το μενού του Gnome, ή κάνοντας κλικ στο εικονίδιο με το σωσίβιο του ναυαγοσώστη στην επιφάνεια εργασίας (αν υπάρχει) ή εισάγοντας την εντολή gnome-help σε ένα παράθυρο τερματικού. Η τεκμηρίωση του συστήματος και οι σελίδες man είναι εύκολα περιηγήσιμες με μια  απλή διασύνδεση.

Ο διαχειριστή αρχείων nautilus παρέχει ένα ερευνήσιμο κατάλογο των σελίδων man και Info, είναι εύκολα περιηγήσιμες και διασυνδεόμενες. Ο nautilus ξεκινά από μια γραμμή εντολής, ή κάνοντας κλικ στο εικονίδιο του αρχικού καταλόγου, ή από το μενού του Gnome.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του GUIs για την τεκμηρίωση του συστήματος είναι ότι όλες οι πληροφορίες είναι απολύτως διασυνδεόμενες, έτσι μπορείτε να κάνετε κλικ στις ενότητες  "SEE ALSO"  και όπου κι αν εμφανίζονται συνδέσεις με άλλες σελίδες του man, και συνεπώς περιηγηθείτε και αποκτήστε γνώση χωρίς διακοπή για ώρες κάθε φορά.

2.3.3.5. Εξαιρέσεις

Μερικές εντολές δεν έχουν ξεχωριστή τεκμηρίωση, γιατί είναι μέρος άλλων εντολών. Οι cd, exit, logout και pwd αποτελούν τέτοιες εξαιρέσεις. Είναι μέρος του προγράμματος του κελύφους σας και ονομάζονται ενσωματωμένες εντολές. Για πληροφορίες σχετικά με αυτό, απευθυνθείτε στις σελίδες man ή info του κελύφους σας. Οι περισσότεροι αρχάριοι χρήστες Linux χρησιμοποιούν κέλυφος Bash. Για περισσότερα σχετικά με τα κελύφη  δείτε Ενότητα 3.2.3.2 .

Αν έχετε αλλάξει την αυθεντική διαμόρφωση του συστήματος, είναι πιθανό οι σελίδες man να είναι ακόμα εκεί, αλλά να μην είναι ορατές επειδή το περιβάλλον κελύφους σας έχει αλλάξει. Σ’ αυτή την περίπτωση, θα χρειαστεί να ελέγξετε τη μεταβλητή MANPATH. Το πώς να το κάνετε αυτό εξηγείτε στην Ενότητα 7.2.1.2.

Κάποια προγράμματα ή πακέτα έχουν πληροφορίες και αναφορές μόνο στο κατάλογο /usr/share/doc. Δείτε Ενότητα 3.3.4 για το τρόπο εμφάνισής τους.

Στη χειρότερη περίπτωση, μπορεί να έχετε αφαιρέσει την τεκμηρίωση από το σύστημα σας κατά λάθος(ελπίζοντας κατά λάθος, γιατί αν έχει γίνει σκόπιμα είναι πολύ κακή ιδέα). Σ’ αυτή τη περίπτωση, πρώτα σιγουρευτείτε ότι δεν έχει απομείνει τίποτα κατάλληλο χρησιμοποιώντας ένα εργαλείο αναζήτησης, διαβάστε στην  Ενότητα 3.3.3. Αν συμβαίνει αυτό, πρέπει να εγκαταστήσετε ξανά το πακέτο που περιέχει την εντολή στην οποία αναφέρεται η τεκμηρίωση, δείτε Ενότητα 7.5.

2.4. Περίληψη

Το Linux παραδοσιακά λειτουργεί με διεπαφή κειμένου ή με γραφική διεπαφή. Αφού οι δυνατότητες της CPU και της RAM δεν είναι πλέον το θέμα στις μέρες μας, κάθε χρήστης Linux μπορεί να καταφέρει να εργαστεί σε γραφική διεπαφή και συνήθως αυτό κάνει. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να γνωρίζετε για τη διεπαφή κειμένου: σε αυτό το βιβλίο θα δουλέψουμε σε περιβάλλον κειμένου, χρησιμοποιώντας παράθυρο τερματικού.

Το Linux ενθαρρύνει τους χρήστες του να αποκτήσουν γνώση και να γίνουν ανεξάρτητοι. Αναπόφευκτα, θα πρέπει να διαβάσετε πολύ από την τεκμηρίωση για να επιτύχετε αυτό τον στόχο. Γι’ αυτό, όπως θα παρατηρήσατε, αναφερόμαστε σε επιπλέον τεκμηρίωση σχεδόν για κάθε εντολή, εργαλεία και προβλήματα που βρίσκονται σε αυτό το βιβλίο. Όσο περισσότερα κείμενα διαβάζετε, τόσο ευκολότερα θα γίνεται και γρηγορότερα θα ξεφυλλίζετε τα εγχειρίδια. Κάντε την ανάγνωση της τεκμηρίωσης μια συνήθεια όσο το δυνατόν συντομότερα. Όταν δε γνωρίζετε την απάντηση σ’ ένα πρόβλημα, η παραπομπή στην τεκμηρίωση θα γίνει η δεύτερη φύση σας.

Έχουμε ήδη μάθει κάποιες εντολές:

Πίνακας 2-3. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 2: Βασικά

2.5. Ασκήσεις

Τα περισσότερα που μαθαίνουμε είναι κάνοντας λάθη και βλέποντας γιατί τα πράγματα πάνε λάθος. Αυτές οι ασκήσεις είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να σας δώσουν να διαβάσετε κάποια λάθος μηνύματα. Ο σκοπός που κάνετε αυτή την άσκηση είναι σημαντικός.

Μη ξεχάσετε να χρησιμοποιήσετε τα χαρακτηριστικά του Bash στη γραμμή εντολής: προσπαθήστε να κάνετε τις ασκήσεις πληκτρολογώντας όσο το δυνατό λιγότερους χαρακτήρες!

2.5.1. Σύνδεση και αποσύνδεση

·         Καθορίστε εάν εργάζεστε σε γραφική μορφή ή μορφή κειμένου.

Εργάζομαι σε μορφή κειμένου/γραφική μορφή. (υπογραμμίστε αυτό που δεν είναι κατάλληλο)

·         Συνδεθείτε με το όνομα χρήστη και τον κωδικό πρόσβασης που δημιουργήσατε για σας κατά τη διάρκεια της εγκατάστασης.

·         Αποσυνδεθείτε.

·         Συνδεθείτε ξανά, χρησιμοποιώντας ένα ανύπαρκτο όνομα χρήστη.

-> Τι συμβαίνει;

2.5.2. Κωδικοί πρόσβασης

Συνδεθείτε ξανά με το όνομα χρήστη και τον κωδικό πρόσβασης.

·         Αλλάξτε τον κωδικό πρόσβασης σε P6p3.aa! και πατήστε το  πλήκτρο Enter.

-> Τι συμβαίνει;

·         Προσπαθήστε ξανά, αυτή τη φορά εισάγετε έναν κωδικό που είναι γελοία εύκολο, όπως 123 ή aaa.

-> Τι συμβαίνει;

·         Προσπαθήστε ξανά, αυτή τη φορά μην εισάγετε έναν κωδικό αλλά απλά πατήστε το πλήκτρο Enter.

-> Τι συμβαίνει;

·         Δοκιμάστε την εντολή psswd αντί για passwd

-> Τι συμβαίνει;

2.5.3. Κατάλογοι

Αυτές είναι μερικές ασκήσεις  εμπέδωσης.

·         Εισάγετε την εντολή cd blah

-> Τι συμβαίνει;

·         Εισάγετε την εντολή cd ..

Θυμηθείτε το κενό μεταξύ "cd" και  ".."! Χρησιμοποιήστε την εντολή pwd.

-> Τι συμβαίνει;

·         Εμφανίστε την λίστα με τα περιεχόμενα του καταλόγου με την εντολή  ls.

-> Τι βλέπετε?

-> Τι πιστεύετε ότι είναι αυτά;

-> Ελέξτε χρησιμοποιώντας την εντολή pwd.

·         Εισάγετε την εντολή cd.

-> Τι συμβαίνει;

·         Επαναλάβετε το βήμα 2 δύο φορές.

-> Τι συμβαίνει;

·         Εμφανίστε το περιεχόμενο αυτού του καταλόγου.

·         Προσπαθήστε την εντολή cd root

-> Τι συμβαίνει;

-> Σε ποιους καταλόγους έχετε πρόσβαση;

·         Επαναλάβετε το βήμα 4.

Γνωρίζετε κάποια άλλη δυνατότητα να φτάσετε στο σημείο που είστε τώρα;

2.5.4. Αρχεία

·         Αλλάξτε τον κατάλογο σε / και μετά σε etc. Πληκτρολογήστε ls; αν η έξοδος είναι μακρύτερη από την οθόνη, μεγαλώστε το παράθυρο, ή δοκιμάστε Shift+PageUp και Shift+PageDown.

Το αρχείο inittab περιέχει την απάντηση της πρώτης ερώτησης σ’αυτή τη λίστα. Δοκίμασε σ’αυτή την εντολή file.

-> Ο τύπος αρχείου του inittab μου είναι .....

·         Χρησιμοποιήστε την εντολή cat inittab και διαβάστε το αρχείο.

-> Ποια είναι η προεπιλεγμένη διεπαφή στον υπολογιστή σας;

·         Επιστρέψτε στον δικό σας κατάλογο χρησιμοποιώντας την εντολή cd.

·         Εισάγετε την εντολή file .

-> Βοηθάει αυτό να βρείτε τη σημασία του "."?

·         Μπορείτε να κοιτάξετε το "." χρησιμοποιώντας την εντολή cat;

·         Η βοήθεια για το πρόγραμμα cat εμφανίζεται , χρησιμοποιώντας την επιλογή --help. Χρησιμοποιήστε την επιλογή αρίθμησης των γραμμών εξόδου για να μετρήσετε πόσοι χρήστες βρίσκονται στο αρχείο /etc/passwd.

2.5.5. Λήψη βοήθειας

·         Διαβάστε man intro

·         Διαβάστε man ls

·         Διαβάστε info passwd

·         Εισάγετε την εντολή apropos pwd.

·         Δοκιμάστε man ή info με cd.

-> Πως θα μάθετε περισσότερα για το cd?

• ·        Διαβάστε ls --help και δοκιμάστε το.

Κεφάλαιο 3. Σχετικά με τα αρχεία και το σύστημα αρχείων

Μετά την αρχική εξερεύνηση στο Κεφάλαιο 2, είμαστε έτοιμοι να αναλύσουμε με περισσότερη λεπτομέρεια τα αρχεία και τους καταλόγους σε ένα σύστημα Linux. Πολλοί χρήστες συναντούν δυσκολίες με το Linux διότι τους λείπει μια γενική επισκόπηση για τα είδη των δεδομένων, και τις τοποθεσίες στις οποίες αυτά βρίσκονται. Θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως στην οργάνωση των αρχείων στο σύστημα αρχείων.

Θα παραθέσουμε επίσης τα πιο σημαντικά αρχεία και καταλόγους και θα χρησιμοποιήσουμε διαφορετικές μεθόδους για την εμφάνιση του περιεχομένου αυτών των αρχείων, ενώ ταυτόχρονα θα μάθουμε με ποιον τρόπο τα αρχεία και οι κατάλογοι μπορούν να δημιουργηθούν, να μετακινηθούν και να διαγραφούν.

Μετά την ολοκλήρωση των ασκήσεων στο κεφάλαιο αυτό θα μπορείτε:

• Να περιγράφετε την διάταξη ενός συστήματος αρχείων Linux
• Να εμφανίζετε και να ορίζετε διαδρομές
• Να περιγράφετε τα πιο σημαντικά αρχεία συμπεριλαμβανομένων του πυρήνα και του κελύφους
• Να βρίσκετε χαμένα και κρυμμένα αρχεία
• Να δημιουργείτε, μετακινείτε και διαγράφετε αρχεία και καταλόγους
• Να εμφανίζετε το περιεχόμενο των αρχείων
• Να κατανοείτε και να χρησιμοποιείτε διαφορετικούς τύπους συνδέσμων
• Να ανευρίσκετε τις ιδιότητες των αρχείων και να αλλάζετε τις άδειες τους.

3.1. Γενική επισκόπηση του συστήματος αρχείων του Linux

3.1.1. Αρχεία

3.1.1.1. Γενικά

Μια γενική περιγραφή του συστήματος UNIX, που ισχύει και για το Linux, είναι η εξής:

"Σε ένα σύστημα UNIX τα πάντα είναι αρχεία· εάν κάτι δεν είναι αρχείο, τότε είναι διεργασία."

Η δήλωση αυτή είναι αληθής επειδή υπάρχουν ειδικά αρχεία που είναι κάτι παραπάνω από απλά αρχεία (για παράδειγμα ονομασμένοι δίαυλοι και υποδοχές), αλλά για να παραμείνουν τα πράγματα απλά, η διαπίστωση ότι οτιδήποτε είναι αρχείο είναι μια δεκτή γενίκευση. Ένα σύστημα Linux, όπως το UNIX, δεν κάνει διάκριση μεταξύ ενός αρχείου και ενός καταλόγου, εφόσον ένας κατάλογος είναι απλά ένα αρχείο που περιέχει ονόματα άλλων αρχείων. Προγράμματα, υπηρεσίες, κείμενα, εικόνες κλπ. είναι όλα αρχεία. Συσκευές εισόδου και εξόδου, και γενικά όλες οι συσκευές, θεωρούνται ότι είναι αρχεία σύμφωνα με το σύστημα.

Προκειμένου να γίνει διαχείριση όλων αυτών των αρχείων με μεθοδικό τρόπο, θα μπορούσε να τα αντιληφθεί κανείς μέσα σε μία οργανωμένη δενδρική δομή στον σκληρό δίσκο, όπως γνωρίζουμε από το MS-DOS, για παράδειγμα. Τα μεγάλα κλαδιά περιέχουν περισσότερα κλαδιά, και τα κλαδιά στο τέλος περιέχουν τα φύλλα του δέντρου, δηλαδή τα κανονικά αρχεία. Προς το παρόν θα χρησιμοποιήσουμε αυτή την εικόνα του δέντρου, αλλά θα ανακαλύψουμε αργότερα για ποιο λόγο η εικόνα αυτή δεν είναι απόλυτα ακριβής.

3.1.1.2. Είδη αρχείων

Τα περισσότερα αρχεία είναι απλά αρχεία και ονομάζονται κανονικά αρχεία· περιέχουν απλά δεδομένα, για παράδειγμα αρχεία κειμένου, εκτελέσιμα αρχεία ή προγράμματα, δεδομένα εισόδου σε ή εξόδου από ένα πρόγραμμα κλπ .

Παρόλο που είναι σχετικά ασφαλές να θεωρείτε ότι οτιδήποτε συναντάτε σε ένα σύστημα Linux είναι αρχείο, υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις.

• Κατάλογοι: αρχεία που είναι λίστες άλλων αρχείων.
• Ειδικά αρχεία: ο μηχανισμός που χρησιμοποιείται για είσοδο και έξοδο. Τα περισσότερα ειδικά αρχεία βρίσκονται στον /dev. Θα τα αναλύσουμε αργότερα.
• Σύνδεσμοι (links): μια μέθοδος που κάνει ένα αρχείο ή έναν κατάλογο ορατό σε πολλαπλά μέρη στο δέντρο αρχείων του συστήματος. Θα αναφερθούμε στους συνδέσμους λεπτομερώς.
• Υποδοχές (περιοχής) (Domain sockets): ένας τύπος ειδικού αρχείου, παρόμοιες με τις TCP/IP υποδοχές, που παρέχει δια-διεργασιακή επικοινωνία , η οποία προστατεύεται από τον έλεγχο πρόσβασης του συστήματος αρχείων.
• Ονομασμένες σωληνώσεις (named pipes): δρουν λίγο ή πολύ όπως οι υποδοχές και επιτρέπουν τις διεργασίες ώστε να επικοινωνούν μεταξύ τους χωρίς να χρησιμοποιείται σημασιολογία υποδοχών δικτύου.

Η επιλογή -l στην εντολή ls εμφανίζει τον τύπο αρχείου, χρησιμοποιώντας τον πρώτο χαρακτήρα κάθε γραμμής εισόδου:

jaime:~/Documents> ls -l
total 80
-rw-rw-r--   1 jaime   jaime   31744 Feb 21 17:56 intro Linux.doc
-rw-rw-r--   1 jaime   jaime   41472 Feb 21 17:56 Linux.doc
drwxrwxr-x   2 jaime   jaime    4096 Feb 25 11:50 course
      

Αυτός ο πίνακας παρέχει μια επισκόπηση των χαρακτήρων που προσδιορίζουν τον τύπο αρχείου:

Πίνακας 3-1. Τύποι αρχείων στην επιλογή -l

Προκειμένου να μην απαιτείται να προβαίνετε στην εμφάνιση της μεγάλης λίστας για να βρίσκετε τον τύπο των αρχείων, πολλά συστήματα εξ' ορισμού δεν διανέμουν απλά την ls, αλλά την ls -F, η οποία προσθέτει ως κατάληξη στα ονόματα των αρχείων έναν από τους χαρακτήρες "/=*|@" για να υποδηλώσουν τον τύπο αρχείου. Για να γίνει πιο κατανοητό στον αρχάριο χρήστη, οι επιλογές -F και --color συνήθως συνδυάζονται, βλέπε Ενότητα 3.3.1.1. Θα χρησιμοποιήσουμε την ls -F από την αρχή μέχρι το τέλος αυτού του εγγράφου για ευκολότερη ανάγνωση.

Ως χρήστης, θα χρειαστείτε να ασχοληθείτε άμεσα μόνο με απλά αρχεία, εκτελέσιμα αρχεία, καταλόγους και συνδέσμους. Οι τύποι ειδικών αρχείων υπάρχουν για να υποχρεώνουν το σύστημα να κάνει ό,τι εσείς απαιτείτε από αυτό και διαμορφώνονται από διαχειριστές συστημάτων και προγραμματιστές.

Τώρα, προτού αναφερθούμε στα σημαντικά αρχεία και καταλόγους, είναι ανάγκη να γνωρίζουμε περισσότερα σχετικά με τη διαμέριση.

3.1.2. Σχετικά με τη διαμέριση

3.1.2.1. Γιατί διαμέριση;

Οι περισσότεροι έχουμε μια ασαφή εικόνα σχετικά με το τι είναι τα διαμερίσματα, καθώς κάθε λειτουργικό σύστημα έχει την ικανότητα να τις δημιουργεί ή να τις διαγράφει. Μπορεί να εμφανίζεται παράξενο το γεγονός ότι το Linux χρησιμοποιεί περισσότερο από ένα διαμέρισμα στον ίδιο δίσκο, ακόμα και αν χρησιμοποιηθεί η προεπιλεγμένη διαδικασία εγκατάστασης, γι' αυτό το λόγο θα δώσουμε κάποιες εξηγήσεις.

Ένας από τους στόχους των διαφορετικών διαμερισμάτων είναι η υψηλότερη ασφάλεια δεδομένων σε περίπτωση καταστροφής. Με τον διαχωρισμό του σκληρού δίσκου σε διαμερίσματα τα δεδομένα μπορούν να ομαδοποιηθούν και να διαχωριστούν. Όταν συμβαίνει ένα ατύχημα, μόνο τα δεδομένα στο διαμέρισμα που δέχθηκε το πλήγμα θα καταστραφούν, ενώ τα δεδομένα στα υπόλοιπα διαμερίσματα είναι πολύ πιθανό να διασωθούν.

Αυτή η αρχή ανατρέχει στην εποχή που το Linux δεν είχε συστήματα αρχείων καταγραφής και οι διακοπές λειτουργίας μπορεί να οδηγούσαν σε καταστροφή. Η πρακτική των πολλαπλών κατατμήσεων συνεχίζεται ακόμα και τώρα για λόγους ασφάλειας και σταθερότητας· ώστε ένα ρήγμα στο σύστημα αρχείων να μην σημαίνει αυτόματα πως όλο το σύστημα βρίσκεται σε κίνδυνο. Αυτός είναι σήμερα ο σημαντικότερος λόγος για τη διαμέριση. Ένα απλό παράδειγμα: ένας χρήστης δημιουργεί ένα αρχείο σεναρίου, ένα πρόγραμμα ή μια εφαρμογή διαδικτύου που αρχίζει και γεμίζει τον δίσκο. Εάν ο δίσκος περιέχει μόνο ένα μεγάλο διαμέρισμα, ολόκληρο το σύστημα θα σταματήσει να λειτουργεί αν ο δίσκος γεμίσει. Εάν ο χρήστης αποθηκεύει τα δεδομένα σε ξεχωριστό διαμέρισμα, τότε μόνο η λειτουργία αυτού του διαμερίσματος θα επηρεαστεί, ενώ το διαμέρισμα του συστήματος και πιθανόν και άλλα θα εξακολουθούν να λειτουργούν.

Σημειωτέον ότι με ένα σύστημα αρχείων καταγραφής αποκτάτε ασφάλεια δεδομένων μόνο σε περίπτωση διακοπών λειτουργίας και ξαφνικής αποσύνδεσης αποθηκευτικών συσκευών. Αυτό δεν συμπεριλαμβάνει συνεπώς προστασία δεδομένων από μαγνητικά προβλήματα δίσκου και λογικά λάθη στο σύστημα αρχείων. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιείται η λύση συστοιχίας RAID (Redundant Array of Inexpensive Disks).

3.1.2.2. Διάταξη και τύποι διαμερισμάτων

Υπάρχουν δύο είδη κύριων διαμερισμάτων σε ένα σύστημα Linux:

• διαμέρισμα δεδομένων: κανονικά δεδομένα συστήματος Linux· συμπεριλαμβανόμενου του διαμερίσματος ρίζας, που περιέχει όλα τα δεδομένα για την εκκίνηση και εκτέλεση του συστήματος , και

• διαμέρισμα ανταλλαγής (swap): επέκταση της φυσικής μνήμης του υπολογιστή· επιπλέον μνήμη στον σκληρό δίσκο.

Τα περισσότερα συστήματα περιέχουν ένα διαμέρισμα ρίζας (root), ένα ή περισσότερα διαμερίσματα δεδομένων και ένα ή περισσότερα διαμερίσματα ανταλλαγής. Συστήματα σε μικτά περιβάλλοντα είναι δυνατό να περιέχουν διαμερίσματα για δεδομένα διαφορετικών συστημάτων όπως μία κατάτμηση συστήματος αρχείων FAT ή VFAT (ή NTFS ΣτΜ) για δεδομένα MS Windows.

Τα περισσότερα συστήματα Linux χρησιμοποιούν το fdisk κατά το χρόνο εγκατάστασης για να θέσουν τον τύπο διαμέρισης. Θα έχετε παρατηρήσει κατά την άσκηση του Κεφαλαίου 1 ότι αυτό συνήθως πραγματοποιείται αυτόματα. Όμως σε μερικές περιπτώσεις δεν θα είστε τόσο τυχεροί. Σε τέτοιες περιπτώσεις θα χρειαστεί να επιλέξετε χειροκίνητα τον τύπο διαμέρισης όπως και να δημιουργήσετε το ίδιο το διαμέρισμα. Τα συνηθισμένα διαμερίσδματα Linux έχουν τον αριθμό 82 για το swap και 83 για δεδομένα, όπου μπορεί να είναι είτε διαμέρισμα με καταγραφή (ext3) είτε απλό (ext2, σε παλαιότερα συστήματα). Το εργαλείο fdisk εμπεριέχει βοήθεια, σε περίπτωση που ξεχάσετε αυτές τις τιμές.

Εκτός από αυτούς του δύο τύπους, το Linux υποστηρίζει μια συλλογή από άλλους τύπους συστημάτων αρχείων, όπως το σχετικά πρόσφατο σύστημα Reiser, JFS, NFS, FATxx και πολλά ακόμη συστήματα αρχείων που είναι διαθέσιμα σε άλλα (εμπορικά) λειτουργικά συστήματα.

Το συνηθισμένο διαμέρισμα ρίζας (που υποδεικνύεται με μια αριστερότροπη κάθετο /) είναι περίπου 100-500MB, και περιέχει αρχεία διαμόρφωσης του συστήματος, τις περισσότερες βασικές εντολές και τα προγράμματα διακομιστή, τις βιβλιοθήκες του συστήματος, κάποιο προσωρινό χώρο αποθήκευσης και τον κατάλογο εργασίας του υπερ-χρήστη (διαχειριστή). Μία συνηθισμένη εγκατάσταση απαιτεί περίπου 250MB για το διαμέρισμα ρίζας (root).

Το διαμέρισμα ανταλλαγής (που υποδεικνύεται με το Swap) είναι προσπελάσιμος μόνο από το ίδιο το σύστημα, και είναι κρυμμένος στην κανονική λειτουργία. Το Swap είναι το σύστημα που εξασφαλίζει, όπως στα κανονικά συστήματα UNIX, ότι θα συνεχίσετε να εργάζεστε οτιδήποτε και αν συμβεί. Στο Linux, δε θα συναντήσετε ποτέ ενοχλητικά μηνύματα όπως Μνήμη πλήρης, παρακαλώ κλείστε κάποιες εφαρμογές και ξανα-προσπαθήστε, χάρη σε αυτήν την επιπλέον μνήμη. Η διαδικασία εικονικής μνήμης έχει εδώ και καιρό υιοθετηθεί και από λειτουργικά συστήματα έξω από τον κόσμο του UNIX.

Η χρήση της μνήμης που βρίσκεται στον σκληρό δίσκο απαιτεί περισσότερο χρόνο συγκριτικά προς την χρήση της πραγματικής μνήμης ενός υπολογιστή, αλλά η ύπαρξή της προσδίδει μεγάλη άνεση. Θα μάθουμε περισσότερα για το swap όταν μιλήσουμε για τις διεργασίες στο Κεφάλαιο 4.

Το Linux γενικά βασίζεται στη δημιουργία χώρου swap με μέγεθος διπλάσιο από το αντίστοιχο μέγεθος της φυσικής μνήμης. Όταν εγκαθιστάτε ένα σύστημα, θα πρέπει να γνωρίζετε πως θα το κάνετε αυτό. Ένα παράδειγμα συστήματος με 512MB RAM:

• 1η επιλογή: μία κατάτμηση swap του 1 GB

• 2η επιλογή: δύο κατατμήσεις swap των 512 MB

• 3η επιλογή: σε δύο σκληρούς δίσκους: μία κατάτμηση των 512MB σε κάθε σκληρό δίσκο.

Η τελευταία επιλογή θα έχει την καλύτερη απόδοση όταν έχουμε μεγάλο βαθμό δεδομένων Εισόδου/Εξόδου.

Διαβάστε το εγχειρίδιο του προγράμματος που θέλετε να χρησιμοποιήσετε για συγκεκριμένες οδηγίες. Κάποιες εφαρμογές όπως οι βάσεις δεδομένων, είναι πιθανό να χρειάζονται περισσότερο χώρο ανταλλαγής. Άλλες πάλι, όπως σε μερικά φορητά συστήματα, μπορεί να μην έχουν καθόλου χώρο ανταλλαγής λόγω του περιορισμένου μεγέθους του σκληρού δίσκου. Ο χώρος ανταλλαγής εξαρτάται επίσης από την έκδοση του πυρήνα που χρησιμοποιείτε.

Σε πολλές διανομές ο πυρήνας βρίσκεται σε ξεχωριστό διαμέρισμα, επειδή είναι το πιο σημαντικό αρχείο στο σύστημα αρχείων. Εάν συμβαίνει αυτό, τότε θα ανακαλύψετε ότι έχετε και ένα διαμέρισμα /boot, όπου υπάρχει ο πυρήνας(ή πυρήνες) μαζί και τα άλλα συνοδευτικά αρχεία δεδομένων.

Το υπόλοιπο μέρος του σκληρού δίσκου(ων) είναι γενικά χωρισμένο σε διαμερίσματα δεδομένων, παρόλο που είναι δυνατόν όλα τα μη κρίσιμα δεδομένα για το σύστημα να βρίσκονται σε ένα διαμέρισμα, όπως για παράδειγμα όταν πραγματοποιείτε μία συνηθισμένη εγκατάσταση σταθμού εργασίας. Όταν μη κρίσιμα δεδομένα διαχωρίζονται σε διαφορετικά διαμερίσματα, αυτό πραγματοποιείται συνήθως ακολουθώντας ένα ορισμένο υπόδειγμα:

• ένα διαμέρισμα για προγράμματα χρηστών (/usr)

• ένα διαμέρισμα που περιέχει τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών (/home)

• ένα διαμέρισμα που αποθηκεύει προσωρινά δεδομένα όπως ουρές εκτυπώσεων και ταχυδρομείου(/var)

• ένα διαμέρισμα για επιπλέον λογισμικό (/opt)

Μετά την ολοκλήρωση της διαμέρισης, μπορείτε μόνο να προσθέσετε διαμερίσματα. Η αλλαγή του μεγέθους και των ιδιοτήτων των υπαρχόντων διαμερισμάτων είναι δυνατή αλλά δεν ενδείκνυται.

Η διαμέριση καθορίζεται από τον διαχειριστή του του συστήματος. Σε μεγαλύτερα συστήματα, ο/η διαχειριστής του συστήματος μπορούν να μοιράσουν ένα διαμέρισμα σε πολλούς σκληρούς δίσκους χρησιμοποιώντας το κατάλληλο λογισμικό. Οι περισσότερες διανομές προσφέρουν πρότυπες εγκαταστάσεις βελτιστοποιημένες για σταθμούς εργασίας (μέσοι χρήστες) και για διακομιστές γενικού σκοπού, αλλά δέχονται και προσαρμοσμένες διαμερίσεις. Κατά την διαδικασία της εγκατάστασης μπορείτε να καθορίσετε την δική σας διαμέριση χρησιμοποιώντας είτε το ειδικό εργαλείο της διανομής, που είναι συνήθως ένα καθαρά γραφικό περιβάλλον, είτε το fdisk, ένα εργαλείο εντολών για διαμέριση και τον καθορισμό των ιδιοτήτων τους.

Μια εγκατάσταση σταθμού εργασίας ή πελάτη επιλέγεται για χρήση κυρίως από τον ίδιο τον χρήστη. Αυτό αντικατοπτρίζεται από το λογισμικό προς εγκατάσταση που δίνει έμφαση στα πακέτα χρήστη, όπως όμορφα θέματα επιφάνειας εργασίας, εργαλεία ανάπτυξης, προγράμματα πελατών για ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, λογισμικό πολυμέσων, διαδίκτυο και άλλες υπηρεσίες. Τα πάντα τοποθετούνται μαζί σε ένα μεγάλο διαμέρισμα, προστίθεται χώρος swap διπλάσιος από την RAM και ο σταθμός εργασίας σας είναι ολοκληρωμένος, παρέχοντας το μεγαλύτερο δυνατό μέρος του χώρου του σκληρού δίσκου για προσωπική χρήση, αλλά με το μειονέκτημα της πιθανής απώλειας της ακεραιότητας των δεδομένων σε περίπτωση εμφάνισης προβλημάτων.

Σε έναν διακομιστή, τα δεδομένα του συστήματος βρίσκονται συνήθως χωριστά από τα δεδομένα χρηστών. Προγράμματα που προσφέρουν υπηρεσίες διατηρούνται σε ξεχωριστό μέρος από τα τα δεδομένα που χειρίζεται η ίδια η υπηρεσία. Σε τέτοια συστήματα δημιουργούνται διαφορετικά διαμερίσματα:

• ένα διαμέρισμα με όλα τα δεδομένα που απαιτούνται για την εκκίνηση του μηχανήματος

• ένα διαμέρισμα με δεδομένα διαμόρφωσης και προγράμματα εξυπηρετητή

• ένα ή περισσότερα διαμερίσματα που περιέχουν δεδομένα του διακομιστή όπως πίνακες βάσεων δεδομένων, ταχυδρομεία χρηστών, έναν κατάλογο FTP κλπ.

• ένα διαμέρισμα με προγράμματα και εφαρμογές χρηστών

• ένα διαμέρισμα για συγκεκριμένα αρχεία χρηστών (προσωπικοί κατάλογοι)

• ένα ή περισσότερα διαμερίσματα swap (εικονική μνήμη)

Οι διακομιστές συνήθως έχουν περισσότερη μνήμη και συνακόλουθα χρειάζονται περισσότερο χώρο swap. Συγκεκριμένες διεργασίες του διακομιστή όπως βάσεις δεδομένων, είναι πιθανό να απαιτούν περισσότερο χώρο swap από τον συνηθισμένο· δείτε το συγκεκριμένο εγχειρίδιο για αναλυτικές πληροφορίες. Για καλύτερη απόδοση, το swap χωρίζεται σε διάφορα διαμερίσματα swap.

3.1.2.3. Σημεία προσάρτησης (mounting points)

Όλα τα διαμερίσματα είναι συνδεδεμένα στο σύστημα μέσω ενός σημείου προσάρτησης. Το σημείο προσάρτησης καθορίζει την τοποθεσία μιας συγκεκριμένης σειράς δεδομένων στο σύστημα αρχείων. Συνήθως όλα τα διαμερίσματα συνδέονται μέσω του διαμερίσματος ρίζας. Σε αυτό το διαμέρισμα, που υποδεικνύεται με την αριστερόστροφη κάθετο (/), δημιουργούνται οι κατάλογοι. Αυτοί οι άδειοι κατάλογοι θα είναι το αρχικό σημείο των διαμερισμάτων που συνδέονται. Ένα παράδειγμα: έστω ένα διαμέρισμα που περιέχει τους παρακάτω καταλόγους:

videos/         cd-images/      pictures/

Θέλουμε να συνδέσουμε αυτό το διαμέρισμα στο σύστημα αρχείων σε έναν κατάλογο που ονομάζεται /opt/media. Για να γίνει κάτι τέτοιο, ο διαχειριστής συστήματος πρέπει να βεβαιωθεί ότι ο κατάλογος /opt/media υπάρχει στο σύστημα. Κατά προτίμηση θα πρέπει να είναι ένας άδειος κατάλογος. Πώς πραγματοποιείται αυτό αναλύεται παρακάτω στο κεφάλαιο. Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας την εντολή mount, ο διαχειριστής μπορεί να προσαρτήσει το διαμέρισμα στο σύστημα. Εάν κοιτάξετε τα περιεχόμενα του προηγουμένως άδειου καταλόγου /opt/media, θα δείτε ότι περιέχει τους καταλόγους που βρίσκονται στο προσαρτημένο μέσο (σκληρός δίσκος ή διαμέρισμα ενός σκληρού δίσκου, CD,DVD, κάρτα flash, USB stick ή άλλο αποθηκευτικό μέσο).

Κατά την διάρκεια της εκκίνησης του συστήματος, προσαρτώνται τα διαμερίσματα όπως περιγράφεται στο αρχείο /etc/fstab. Κάποια διαμερίσματα δεν προσαρτώνται εξ' ορισμού, για παράδειγμα αυτά που δεν είναι διαρκώς συνδεδεμένα στο σύστημα, όπως το μέσο αποθήκευσης που χρησιμοποιείται από την ψηφιακή σας φωτογραφική μηχανή. Εάν ρυθμιστεί σωστά, η συσκευή θα προσαρτηθεί αμέσως μόλις το σύστημα διαπιστώσει ότι έχει συνδεθεί ή αλλιώς θα εξαρτάται από τον χρήστη της συσκευής, δηλαδή δεν χρειάζεται να είστε απαραίτητα διαχειριστής του συστήματος για να προσαρτήσετε και απο-προσαρτήσετε την συσκευή από το σύστημα. Σχετικό παράδειγμα υπάρχει στην Ενότητα 9.3.

Σε ένα σύστημα που λειτουργεί, πληροφορίες σχετικά με τα διαμερίσματα και τα σημεία προσάρτησής τους μπορούν να εμφανισθούν χρησιμοποιώντας την εντολή df (όπου σημαίνει δίσκος γεμάτος ή δίσκος ελεύθερος). Στο Linux, η εντολή df είναι η έκδοση του GNU, και υποστηρίζει την επιλογή -h(ή αλλιώς human readable- ανθρώπινα κατανοητό), η οποία βελτιώνει κατά πολύ την αναγνωσιμότητα. Παρατηρείστε ότι τα εμπορικά μηχανήματα UNIX συνήθως έχουν δικές τους εκδόσεις του df και πολλών άλλων εντολών. Η συμπεριφορά τους είναι συνήθως η ίδια, αν και οι εκδόσεις των κοινών εργαλείων του GNU έχουν συνήθως περισσότερα και καλύτερα χαρακτηριστικά.

Η εντολή df εμφανίζει μόνο πληροφορίες σχετικά με τα ενεργά διαμερίσματα, εκτός των swap. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν διαμερίσματα από άλλα συστήματα συνδεδεμένα στο δίκτυο, όπως στο παράδειγμα παρακάτω όπου οι προσωπικοί κατάλογοι είναι προσαρτημένοι από ένα διακομιστή αρχείων στο δίκτυο, μία κατάσταση που συχνά συναντάται σε συλλογικά περιβάλλοντα.

freddy:~> df -h
Filesystem          Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/hda8           496M  183M  288M  39% /
/dev/hda1           124M  8.4M  109M   8% /boot
/dev/hda5            19G   15G  2.7G  85% /opt
/dev/hda6           7.0G  5.4G  1.2G  81% /usr
/dev/hda7           3.7G  2.7G  867M  77% /var
fs1:/home           8.9G  3.7G  4.7G  44% /.automount/fs1/root/home
      

3.1.3. Περισσότερα για τη διάταξη του συστήματος αρχείων

3.1.3.1. Οπτική απεικόνιση

Για ευκολία, το σύστημα αρχείων Linux γίνεται αντιληπτό ως μια δενδρική δομή. Σε ένα σύνηθες σύστημα Linux θα διαπιστώσετε ότι η διάταξη ακολουθεί γενικά τον παρακάτω συνδυασμό.

Εικόνα 3-1. Διάταξη συστήματος αρχείων Linux

Αυτή είναι μια διάταξη από σύστημα RedHat. Ανάλογα με τον διαχειριστή του συστήματος, το λειτουργικό σύστημα και την αποστολή του μηχανήματος UNIX, η δομή μπορεί να ποικίλλει, και κατάλογοι μπορούν να παραλειφθούν ή να προστεθούν κατά βούληση. Τα ονόματα δεν είναι προκαθορισμένα· είναι απλώς συμβατικά.

Το δέντρο του συστήματος αρχείων ξεκινά από την κάθετο, που υποδεικνύεται με μια αριστερότροπη κάθετο (/). Αυτός ο κατάλογος περιέχει όλους τους υποκείμενους καταλόγους και αρχεία και επίσης ονομάζεται κατάλογος-ρίζα ή αλλιώς "ρίζα" του συστήματος αρχείων.

Κατάλογοι που βρίσκονται ένα μόνο επίπεδο κάτω από τον κατάλογο ρίζα συχνά συνοδεύονατι από μία κάθετο για να δείξουν τη θέση τους και να αποτρέψουν τη σύγχυση με άλλους καταλόγους που θα μπορούσαν να έχουν το ίδιο όνομα. Ξεκινώντας με ένα νέο σύστημα, είναι πάντα μια καλή ιδέα να ρίχνουμε μια ματιά στο κατάλογο ρίζα. Ας δούμε τι μπορεί να βρείτε εκεί:

emmy:~> cd /
emmy:/> ls
bin/   dev/  home/    lib/         misc/  opt/     root/  tmp/  var/
boot/  etc/  initrd/  lost+found/  mnt/   proc/    sbin/  usr/
      

Πίνακας 3-2. Υποκατάλογοι του καταλόγου ρίζα

Πώς μπορείτε να βρείτε σε ποιο διαμέρισμα βρίσκεται ο κατάλογος που είστε; Χρησιμοποιώντας την εντολή df με μία τελεία (.) ως επιλογή εμφανίζει το διαμέρισμα, στο οποίο ανήκει ο κατάλογος στον οποίο βρισκόμαστε, και μας πληροφορεί για το μέγεθος του χώρου που χρησιμοποιείται στο διαμέρισμα:

sandra:/lib> df -h .
Filesystem            Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/hda7             980M  163M  767M  18% /
      

Ως γενικός κανόνας, κάθε κατάλογος κάτω από τον κατάλογο ρίζα βρίσκεται στο διαμέρισμα ρίζα (root), εκτός εάν έχει ξεχωριστή καταχώρηση στην πλήρη λίστα από το df (ή το df -h χωρίς άλλες επιλογές).

Διαβάστε περισσότερα με την εντολή man hier.

3.1.3.2. Το σύστημα αρχείων στη πραγματικότητα

Για τους περισσότερους χρήστες και για τις πιο κοινές εργασίες της διαχείρισης του συστήματος, είναι αποδεκτό να θεωρούμε ότι τα αρχεία και οι κατάλογοι είναι οργανωμένοι σε μία δενδρική δομή. Όμως ο υπολογιστής δεν κατανοεί τα δένδρα και τις δενδρικές δομές.

Κάθε διαμέρισμα έχει το δικό της σύστημα αρχείων. Εάν φανταστούμε όλα αυτά τα συστήματα αρχείων μαζί, μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα της δενδρικής δομής για το πλήρες σύστημα, αλλά δεν είναι τόσο απλό. Σε ένα σύστημα αρχείων, το αρχείο αναπαριστάται ως ένας inode, ένα είδος σειριακού αριθμού που περιέχει πληροφορίες σχετικά με τα πραγματικά δεδομένα που αποτελούν το αρχείο: σε ποιον ανήκει αυτό το αρχείο και πού βρίσκεται στον σκληρό δίσκο.

Κάθε διαμέρισμα έχει την δική του σειρά από inodes· σε όλη την έκταση ενός συστήματος με πολλαπλά διαμερίσματα, μπορούν να υπάρχουν αρχεία με τον ίδιο αριθμό inode.

Κάθε inode περιγράφει μια δομή δεδομένων στον σκληρό δίσκο, καταγράφοντας τις ιδιότητες του αρχείου, συμπεριλαμβανομένης της φυσικής τοποθεσίας των δεδομένων του αρχείου. Όταν ένας σκληρός δίσκος αρχικοποιείται ώστε να δεχθεί αποθήκευση δεδομένων, συνήθως κατά την εγκατάσταση του αρχικού συστήματος ή όταν προστίθενται επιπλέον δίσκοι σε ένα υπάρχον σύστημα, ένας σταθερός αριθμός inodes δημιουργείται ανά διαμέρισμα. Συνήθως βασιζόμαστε στο ότι υπάρχει 1 inode ανά 2 με 8 kilobytes αποθηκευτικού μέσου.

Την στιγμή που ένα νέο αρχείο δημιουργείται, αποκτά ένα ελεύθερο inode. Σε αυτό τον inode αποθηκεύονται οι ακόλουθες πληροφορίες:

• Ιδιοκτήτης και ομάδα του ιδιοκτήτη του αρχείου

• Τύπος αρχείου (απλός, κατάλογος, ...)

• Δικαιώματα πρόσβασης στο αρχείο Ενότητα 3.4.1

• Ημερομηνία και ώρα δημιουργίας, τελευταίας ανάγνωσης και μετατροπής.

• Ημερομηνία και ώρα που άλλαξαν αυτές οι πληροφορίες στον κόμβο-D.

• Αριθμός συνδέσμων σε αυτό το αρχείο (βλέπε αργότερα στον κεφάλαιο).

• Μέγεθος αρχείου

• Μία διεύθυνση που καθορίζει τη φυσική τοποθεσία των δεδομένων του αρχείου.

Οι μόνες πληροφορίες που δεν περιέχονται σε έναν inode είναι το όνομα αρχείου και και ο κατάλογος στον οποίο βρίσκεται. Αυτές αποθηκεύονται στα ειδικά αρχεία καταλόγου. Συγκρίνοντας τα ονόματα αρχείων και τους αριθμούς inode, το σύστημα μπορεί να κατασκευάσει μία δενδρική δομή όπου ο χρήστης κατανοεί. Οι χρήστες μπορούν να εμφανίσουν τους αριθμούς inode χρησιμοποιώντας την επιλογή -i στο ls. Οι inodes έχουν τον δικό τους ξεχωριστό χώρο στον δίσκο.

3.2. Προσανατολισμός στο σύστημα αρχείων

3.2.1. Η διαδρομή

Όταν ζητάτε από το σύστημα την εκτέλεση μιας εντολής, σχεδόν ποτέ δεν χρειάζεται να δώσετε τη πλήρη διαδρομή προς το αντίστοιχο εκτελέσιμο πρόγραμμα. Για παράδειγμα γνωρίζουμε οτι η εντολή ls βρίσκεται στον κατάλογο /bin directory (ελέγξτε το με which -a ls), αλλά δεν χρειάζεται να εισάγουμε την εντολή στη μορφή /bin/ls για να εκτελεστεί.

Η μεταβλητή περιβάλλοντος PATH ασχολείται με αυτό. Αυτή η μεταβλητή κρατά όλους τους καταλόγους του συστήματος όπου μπορεί να υπάρχουν εκτελέσιμα αρχεία, και μας γλυτώνει από το να εισάγουμε πλήρη ονόματα διαδρομής. Επόμένως η PATH περιέχει αρκετούς καταλόγους που ονομάζονται bin, όπως φαίνεται στο παρακάτω παράδειγμα.. Η εντολή echo χρησιμοποιείται για την εμφάνιση του περιεχομένου ("$") της μεταβλητής PATH:

rogier:> echo $PATH
/opt/local/bin:/usr/X11R6/bin:/usr/bin:/usr/sbin/:/bin
      

Σε αυτό το παράδειγμα , οι κατάλογοι /opt/local/bin, /usr/X11R6/bin, /usr/bin, /usr/sbin και /bin εξετάζονατι διαδοχικά για την εύρεση του προς εκτέλεση προγράμματος. Μόλις υπάρξει ταύτιση η αναζήτηση σταματά, ακόμη και αν δεν έχουν ερευνηθεί όλοι οι κατάλογοι. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περίεργες καταστάσεις. Στο πρώτο παράδειγμα παρακάτω, η χρήστης ξέρει οτι υπάρχει ένα πρόγραμμα που λέγεται sendsms για την αποστολή μηνυμάτων SMS, που το χρησιμοποιεί άλλος χρήστης του συστήματος αλλά αυτή δεν μπορεί. Η διαφορά βρίσκεται στη διαμόρφωση της μεταβλητής PATH:

[jenny@blob jenny]$ sendsms
bash: sendsms: command not found
[jenny@blob jenny]$ echo $PATH
/bin:/usr/bin:/usr/bin/X11:/usr/X11R6/bin:/home/jenny/bin
[jenny@blob jenny]$ su - tony
Password:
tony:~>which sendsms
sendsms is /usr/local/bin/sendsms

tony:~>echo $PATH
/home/tony/bin.Linux:/home/tony/bin:/usr/local/bin:/usr/local/sbin:\
/usr/X11R6/bin:/usr/bin:/usr/sbin:/bin:/sbin

Σημειώστε τη χρήση της εντολής su (switch user, αλλαγή χρήστη), που επιτρέπει την εκτέλεση ενός περιβάλλοντος φλοιού άλλου χρήστη, εφ' όσον φυσικά γνωρίζουμε τον κωδικό πρόσβασης.

Η δεξιόστροφη κάθετος (backslash) υποδεικνύει συνέχεια της γραμμής στην επόμενη, χωρίς τη μεσολάβηση Enter.

Στο επόμενο παράδειγμα, ένας χρήστης θέλει να χρησιμοποιήσει την εντολή wc (μέτρηση λέξεων, word count) για να ελέγξει τον αριθμό γραμμάτων σε ένα αρχείο, αλλά τίποτε δεν συμβαίνει και αναγκάζεται να τερματίσει με το συνδυασμό Ctrl+C:

jumper:~> wc -l test

(Ctrl+C)
jumper:> which wc
wc is hashed (/home/jumper/bin/wc)

jumper:~> echo $PATH
/home/jumper/bin:/usr/local/bin:/usr/local/sbin:/usr/X11R6/bin:\
/usr/bin:/usr/sbin:/bin:/sbin
      

Η χρήση της εντολής which δείχνει οτι ο χρήστης έχει ένα κατάλογο bin κάτω από τον οικείο του κατάλογο που περιέχει ένα πρόγραμμα που λέγεται επίσης wc. Εφ' όσον ο οικείος κατάλογος βρίσκεται πρώτος στη σειρά αναζήτησης διαδρομών κατά τη κλήση του wc, αυτό το “σπιτικό” πρόγραμμα εκτελείται, με μια είσοδο που πιθανότατα δεν καταλαβαίνει, και έτσι πρέπει να το διακόψουμε. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να λύσουμε το πρόβλημα (έτσι είναι συνήθως στο UNIX/Linux): μια λύση είναι η μετονομασία του προγράμματος wc του χρήστη, μια άλλη είναι να δώσουμε το πλήρες όνομα διαδρομής που μπορούμε να βρούμε με την επιλογή -a στην εντολή which.

Αν ο χρήστης δεν χρησιμοποιεί πολύ τα προγράμματα στον οικείο του κατάλογο μπορεί να τροποποιήσει τη μεταβλητή PATH:

jumper:~> export PATH=/usr/local/bin:/usr/local/sbin:/usr/X11R6/bin:\
/usr/bin:/usr/sbin:/bin:/sbin:/home/jumper/bin
      

Οι αλλαγές δεν είναι μόνιμες!

Σημειώστε οτι η χρήση της εντολής export σε ένα φλοιό, προκαλούν προσωρινές μόνο αλλαγές που ισχύουν μόνο για τη τρέχουσα σύνοδο του φλοιού (μέχρι την αποσύνδεση). Ακόμη, η εκκίνηση νέων συνόδων ενώ εκτελείται η τρέχουσα, δεν έχει ως αποτέλεσμα την ενημέρωση των νέων συνόδων με τη νέα τιμή της μεταβλητής περιβάλλοντος. Θα δούμε στην Ενότητα 7.2 πώς μπορούμε να καταστήσουμε τέτοιες αλλαγές μόνιμες, προσθέτοντας τις κατάλληλες γραμμές στα αρχεία διαμόρφωσης.

3.2.2. Απόλυτες και σχετικές διαδρομές

Μια διαδρομή αποτελεί την ακολουθία των διακλαδώσεων στην δενδρική δομή του συστήματος για να προσπελάσουμε ένα αρχείο. Αυτή η διαδρομή μπορεί να ξεκινά από τη ρίζα του δένδρου (το κατάλογο ρίζα ή /). Σε αυτή τη περίπτωση (απόλυτη διαδρομή) δεν μπορεί να γίνει λάθος: υπάρχει μόνο ένας τέτοιος κατάλογος.

Στην άλλη περίπτωση (σχετική διαδρομή) η διαδρομή δεν ξεκινά με / αλλά από τον τρέχοντα κατάλογο και το μπέρδεμα είναι πιθανό, ας πούμε μεταξύ του ~/bin/wc (ξεκινούμε από τον οικείο κατάλογο) και του bin/wc στο /usr, από το προηγούμενο παράδειγμα. Οι διαδρομές που δεν αρχίζουν με κάθετο είναι πάντα σχετικές.

Επίσης στις σχετικές διαδρομές χρησιμοποιούμε τις ενδείξεις . και .. για τον τρέχοντα και τον γονικό κατάλογο. Μερικά πρακτικά παραδείγματα:

• Όταν θέλετε να μεταγλωττίσετε πηγαίο κώδικα, συχνά η τεκμηρίωση της εγκατάστασης ζητά να εκτελέσετε την εντολή ./configure, που εκτελεί το σενάριο configure του τρέχοντα καταλόγου (εκεί που βρίσκεται ο νέος κώδικας), και όχι κάποιο πρόγραμμα configure του συστηματος.

• Στα αρχεία HTML, συχνά χρησιμοποιούμε σχετικά αρχεία για τους συνδέσμους σχετικών σελίδων ώστε να μπορούν εύκολα να μεταφερθούν:

  <img alt="Garden with trees" src="../images/garden.jpg">

• Ακόμη μια φορά σημειώστε τη διαφορά::

theo:~> ls /mp3 ls: /mp3: No such file or directory theo:~>ls mp3/ oriental/ pop/ sixties/

---

3.2.3. Τα σημαντικότερα αρχεία και κατάλογοι

3.2.3.1. Ο πυρήνας (kernel)

Ο πυρήνας είναι η καρδιά του συστήματος. Διαχειρίζεται την επικοινωνία του λογισμικού με το υλικό και τα περιφερειακά. Επίσης ο πυρήνας διασφαλίζει οτι οι διεργασίες και οι δαίμονες (διεργασίες συστήματος και διακομιστή) ξεκινούν και σταματούν την κατάλληλη στιγμή. Ο πυρήνας περικλείει πολλές σημαντικές διαδικασίες, γι' αυτό υπάρχει ειδική λίστα ταχυδρομείου για την ανάπτυξη του πυρήνα, όπου διακινείται τεράστιος όγκος πληροφοριών. Για την ώρα αρκεί να γνωρίζετε οτι ο πυρήνας είναι το σημαντικότερο αρχείο του συστήματος..

3.2.3.2. Ο φλοιός

mia:~> cat /etc/shells
/bin/bash
/bin/sh
/bin/tcsh
/bin/csh
      

mia:L2NOfqdlPrHwE:504:504:Mia Maya:/home/mia:/bin/bash

mia:~> tcsh
[mia@post21 ~]$
      

orlando:~> echo $HOME
/nethome/orlando
      

pierre@lamaison:/> quota -v
Diskquotas for user pierre (uid 501): none
      

rom:/var/music/albums/arno/2001> cd ~/images

rom:~/images> pwd
/home/rom/images
      

3.3. Διαχείριση αρχείων

3.3.1. Βλέποντας τις ιδιότητες των αρχείων

3.3.1.1. Περισσότερα για το ls

Εκτός από το όνομα του αρχείου, η εντολή ls μπορεί να δώσει πολλές επιπλέον πληροφορίες όπως τον τύπο αρχείου. Μπορεί να δείξει τις άδειες πρόσβασης ενός αρχείου, το μέγεθός του, το inode, την ημερομηνία και ώρα δημιουργίας, τους ιδιοκτήτες και το πλήθος των συνδέσμων στο αρχείο. Προσθέτοντας την επιλογή -a στο ls, εμφανίζονται και τα κρυφά αρχεία που το όνομά τους αρχίζει με τελεία (.) π.χ τα αρχεία ρυθμίσεων του οικείου καταλόγου. Μετά από ένα διάστημα χρήσης ενός συστήματος, παρατηρούμε ότι έχουν δημιουργηθεί δεκάδες αρχείων και καταλόγων που δεν εμφανίζονται αυτόματα. Επιπλέον κάθε κατάλογος περιέχει ένα αρχείο που ονομάζεται με μια τελεία (.) και ένα με δύο τελείες (..) τα οποία χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με το inode για τον καθορισμό της θέσης του στη δομή καταλόγων του συστήματος.

Καλό είναι να διαβάσετε τα κείμενα τεκμηρίωσης (Info) σχετικά με το ls επειδή είναι μια συχνά χρησιμοποιούμενη εντολή με πολύ χρήσιμες επιλογές. Οι επιλογές μπορούν να συνδυαστούν όπως οι περισσότερες εντολές του UNIX. Ένας συχνός συνδυασμός είναι το ls -al, που εμφανίζει μια λίστα (-l) με τα αρχεία και τις ιδιότητές τους όπως και τους προορισμούς που δείχνουν οι σύνδεσμοι. Η ls -latr εμφανίζει τα ίδια αρχεία, όμως με την αντίστροφη σειρά σε σχέση με την τελευταία τροποποίηση έτσι ώστε το πιο πρόσφατα τροποποιημένο αρχείο να βρίσκεται στον τέλος της λίστας. Η επιλογή t ταξινόμηση ανάλογα με την ημερομηνία τροποποίησης) και r (αντιστροφή σειράς ταξινόμησης). Μερικά παραδείγματα

krissie:~/mp3> ls
Albums/  Radio/  Singles/  gene/  index.html

krissie:~/mp3> ls -a
./   .thumbs  Radio     gene/
../  Albums/  Singles/  index.html

krissie:~/mp3> ls -l Radio/
total 8
drwxr-xr-x    2 krissie krissie  4096 Oct 30  1999 Carolina/
drwxr-xr-x    2 krissie krissie  4096 Sep 24  1999 Slashdot/

krissie:~/mp3> ls -ld Radio/
drwxr-xr-x    4 krissie krissie  4096 Oct 30  1999 Radio/

krissie:~/mp3> ls -ltr
total 20
drwxr-xr-x    4 krissie krissie  4096 Oct 30  1999 Radio/
-rw-r--r--    1 krissie krissie   453 Jan  7  2001 index.html
drwxrwxr-x   30 krissie krissie  4096 Oct 20 17:32 Singles/
drwxr-xr-x    2 krissie krissie  4096 Dec  4 23:22 gene/
drwxrwxr-x   13 krissie krissie  4096 Dec 21 11:40 Albums/
      

Στο τελευταίο παράδειγμα εμφανίζετε μία λίστα που περιέχει τα περιεχόμενα του φακέλου mp3, ο οποίος βρίσκεται στον αρχικό κατάλογο του χρήστη krissie με αύξουσα ημερομηνία τροποποίησης (δηλαδή πρώτα εμφανίζεται αυτό που τροποποιήθηκε παλαιότερα).

Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη ενότητα, ο πρώτος χαρακτήρας κάθε γραμμής δηλώνει τον τύπο του συγκεκριμένου στοιχείου. Οι επόμενοι 9 χαρακτήρες αντιστοιχούν στα δικαιώματα που έχουν οι διάφοροι χρήστες σε αυτό το στοιχείο (εξηγούνται αναλυτικά παρακάτω). Επίσης, η λίστα δίνει πληροφορίες για τον ιδιοκτήτη και την ομάδα στην οποία ανήκει το αρχείο, καθώς και για την ημερομηνία τροποποίησής του.

Υπάρχει επίσης η δυνατότητα εκτέλεσης της εντολής ls με την επιλογή F, η οποία προσαρτά έναν χαρακτήρα στο τέλος κάθε γραμμής (επίθεμα), ο οποίος δηλώνει τον τύπο του κάθε στοιχείου. Στον πίνακα που ακολουθεί συνοψίζονται τα επιθέματα αυτά όπως απαντώνται σε μια τυπική εγκατάσταση του Linux.

Πίνακας 3-6. Προεπιλεγμένο σχήμα επιθεμάτων ls

Στις περισσότερες διανομές Linux το ls έχει γίνει συνώνυμο του color-ls. Αυτό επιτρέπει την αναγνώριση του τύπου αρχείου χωρίς την ανάγκη χρήσης κάποιας επιλογής με το ls. Επιτυγχάνεται αναθέτοντας σε κάθε τύπο αρχείου διαφορετικό χρώμα. Για αλλαγή των χρωμάτων δέιτε την εντολή dircolors. Τα προεπιλεγμένα χρώματα είναι:

Πίνακας 3-5. Color-ls προεπιλεγμένο σχήμα

Περισσότερες πληροφορίες βρίσκονται με χρήση της man. Η ίδια πληροφορία παλαιότερα εμφανιζόταν χρησιμοποιώντας επιθέματα (καταλήξεις) για κάθε μη τυποποιημένο τύπο αρχείου. Σε μονοχρωμία (π.χ στην εκτύπωση) και για διασφάλιση της αναγνωρισιμότητας το σχήμα αυτό είναι ακόμη σε χρήση:

Μια πλήρη περιγραφή της λειτουργικότητας και των χαρακτηριστικών της εντολής ls μπορεί να βρεθεί με χρήση των κειμένων τεκμηρίωσης με info coreutils ls.

3.3.1.2. Περισσότερα εργαλεία

Για να μάθουμε περισσότερα για το είδος των δεδομένων που περιέχουν τα αρχεία χρησιμοποιούμε την εντολή file. Με τη χρήση κάποιων τεστ που ελέγχουν τις ιδιότητες του αρχείου, τη χρήση κάποιων “μαγικών αριθμών” και γλωσσικών ελέγχων η file προσπαθεί να κάνει μια πρόβλεψη σχετικά με τη δομή του αρχείου. Μερικά παραδείγματα :

mike:~> file Documents/
Documents/: directory

mike:~> file high-tech-stats.pdf
high-tech-stats.pdf: PDF document, version 1.2

mike:~> file Nari-288.rm
Nari-288.rm: RealMedia file

mike:~> file bijlage10.sdw
bijlage10.sdw: Microsoft Office Document

mike:~> file logo.xcf
logo.xcf: GIMP XCF image data, version 0, 150 x 38, RGB Color

mike:~> file cv.txt
cv.txt: ISO-8859 text

mike:~> file image.png
image.png: PNG image data, 616 x 862, 8-bit grayscale, non-interlaced

mike:~> file figure
figure: ASCII text

mike:~> file me+tux.jpg
me+tux.jpg: JPEG image data, JFIF standard 1.01, resolution (DPI),
            "28 Jun 1999", 144 x 144

mike:~> file 42.zip.gz
42.zip.gz: gzip compressed data, deflated, original filename,
         `42.zip', last modified: Thu Nov  1 23:45:39 2001, os: Unix

mike:~> file vi.gif
vi.gif: GIF image data, version 89a, 88 x 31

mike:~> file slide1
slide1: HTML document text

mike:~> file template.xls
template.xls: Microsoft Office Document

mike:~> file abook.ps
abook.ps: PostScript document text conforming at level 2.0

mike:~> file /dev/log
/dev/log: socket

mike:~> file /dev/hda
/dev/hda: block special (3/0)

Η εντολή file έχει μια σειρά επιλογών μεταξύ των οποίων και η -z για τον έλεγχο συμπιεσμένων αρχείων. Δείτε το info file για αναλυτική περιγραφή. Να έχετε υπόψη ότι τα αποτελέσματα της file δεν παρά μια απλή πρόβλεψη. Δηλαδή η file μπορεί να ξεγελαστεί.

Γιατί όλη αυτή η φασαρία με τους τύπους και τη δομή των αρχείων;

Σύντομα θα συζητήσουμε μερικά εργαλεία γραμμής εντολών για την αναζήτηση σε αρχεία απλού κειμένου (plain text files). Αυτά τα εργαλεία δεν λειτουργούν όταν χρησιμοποιούνται με λάθος τύπο αρχείου. Στη χειρότερη περίπτωση θα έχουμε αστοχία του τερματικού και/ή πολλά beep. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο κλείστε το παράθυρο τερματικούl και ξεκινήστε νέο. Προσπαθήστε να το αποφύγετε επειδή είναι πολύ ενοχλητικό για τους υπόλοιπους.

3.3.2. Δημιουργία και διαγραφή αρχείων και καταλόγων

3.3.2.1. Να τα κάνουμε άνω-κάτω...

... δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Σήμερα σχεδόν κάθε σύστημα είναι δικτυωμένο, έτσι φυσιολογικά αντιγράφονται αρχεία από τη μια μηχανή στην άλλη. Ειδικά όταν εργάζεσαι με παραθυρικό περιβάλλον, η δημιουργία νέων αρχείων είναι αστεία υπόθεση και πολλές φορές γίνεται χωρίς την έγκριση του χρήστη. Για να γίνει κατανοητό το πρόβλημα, ας εξετάσουμε το πλήρες περιεχόμενο του οικείου καταλόγου:

[newuser@blob user]$ ls -al
total 32
drwx------   3 user     user        4096 Jan 16 13:32 .
drwxr-xr-x   6 root     root        4096 Jan 16 13:32 ..
-rw-r--r--   1 user     user      24 Jan 16 13:32 .bash_logout
-rw-r--r--   1 user     user     191 Jan 16 13:32 .bash_profile
-rw-r--r--   1 user     user     124 Jan 16 13:32 .bashrc
drwxr-xr-x   3 user     user    4096 Jan 16 13:32 .kde
-rw-r--r--   1 user     user    3511 Jan 16 13:32 .screenrc
-rw-------   1 user     user      61 Jan 16 13:32 .xauthDqztLr
      

Με την πρώτη ματιά το περιεχόμενο ενός παλαιού οικείου καταλόγου δε δείχνει πολύ χειρότερο:

olduser:~> ls
app-defaults/ crossover/   Fvwm@     mp3/      OpenOffice.org638/
articles/     Desktop/     GNUstep/  Nautilus/ staroffice6.0/
bin/          Desktop1/    images/   nqc/      training/
brol/         desktoptest/ Machines@ ns_imap/  webstart/
C/            Documents/   mail/     nsmail/   xml/
closed/       Emacs@       Mail/     office52/ Xrootenv.0
      

Αλλά όταν συμπεριληφθούν όλοι οι κατάλογοι και τα αρχεία που αρχίζουν με τελεία (.) εμφανίζονται 185 στοιχεία σε αυτόν τον κατάλογο. Αυτό συμβαίνει επειδή οι περισσότερες εφαρμογές έχουν το δικό τους κατάλογο και/ή αρχεία, συμπεριλαμβάνοντας ρυθμίσεις ειδικά για τον κάθε χρήστη, στον οικείο κατάλογό του. Συνήθως αυτά τα αρχεία δημιουργούνται την πρώτη φορά που εκκινείται μια εφαρμογή. Σε κάποιες περιπτώσεις θα ενημερωθείτε όταν χρειάζεται να δημιουργηθεί ένας νέος κατάλογος, αλλά τις περισσότερες φορές όλα θα γίνουν αυτόματα.

Επιπλέον, νέα αρχεία δημιουργούνται συνεχώς επειδή οι χρήστες θέλουν να αποθηκεύσουν, να κρατήσουν διαφορετικές εκδόσεις από τις εργασίες τους, να χρησιμοποιήσουν εφαρμογές Διαδικτύου, να μεταφορτώσουν αρχεία και συνημμένα στο τοπικό μηχάνημα. Δε σταματάει ποτέ και είναι ξεκάθαρο ότι είναι απαραίτητο ένα σχήμα για την επισκόπηση όλων αυτών.

Στην επόμενη παράγραφο, θα συζητήσουμε τους τρόπους για να διατηρούμε τάξη. Αναφέρουμε μόνο εργαλεία κειμένου διαθέσιμα στο φλοιό, μια και τα γραφικά εργαλεία έχουν την ίδια αίσθηση και όψη με το γνωστό περιβάλλον διαχείρισης των MS Windows, συμπεριλαμβάνοντας λειτουργίες βοήθειας και άλλα χαρακτηριστικά αναμενόμενα από αυτού του είδους τις εφαρμογές. Η παρακάτω λίστα είναι μια ανασκόπηση των πιο δημοφιλών διαχειριστών αρχείων για GNU/Linux. Οι περισσότεροι διαχειριστές αρχείων μπορούν να ξεκινήσουν από το μενού της επιφάνειας εργασίας, η κάνοντας κλικ στο εικονίδιο του βασικού καταλόγου, ή από τη γραμμή εντολών, χρησιμοποιώντας τις παρακάτω εντολές:

• nautilus: Ο προεπιλεγένος διαχειριστής αρχείων για το Gnome (το περιβάλλον εργασίας του GNU). Μπορεί να βρεθεί εξαιρετική τεκμηρίωση για τη χρήση αυτού του εργαλείου στη διεύθυνση http://www.gnome.org.

• konqueror: Ο διαχειριστής αρχείων που συνήθως χρησιμοποιείται στο περιβάλλον εργασίας KDE. Τεκμηρίωση στη διεύθυνση http://docs.kde.org.

• mc: Midnight Commander, ο διαχειριστής αρχείων του Unix κατά τη μόδα του Norton Commander. Τεκμηρίωση στη διεύθυνση http://gnu.org/directory/ ή σε καθρέπτες όπως http://www.ibiblio.org.

Αυτές οι εφαρμογές αξίζουν τη δοκιμή και συνήθως εντυπωσιάζουν τους νέους χρήστες Linux, μόνο και μόνο επειδή υπάρχει τόσο μεγάλη ποικιλία: Αυτά είναι μόνο τα δημοφιλή εργαλεία για τη διαχείριση των αρχείων και των καταλόγων, αλλά υπάρχουν πολλά ακόμη έργα σε ανάπτυξη. Τώρα ας ψάξουμε το εσωτερικό τους και να δούμε πως αυτά τα γραφικά εργαλεία χρησιμοποιούν απλές εντολές UNIX

3.3.2.2. Τα εργαλεία

3.3.2.2.1. Δημιουργία καταλόγων (mkdir)

Ένας τρόπος για να διατηρήσουμε τα πράγματα σε τάξη, είναι να δοθεί στα αρχεία κάποια συγκεκριμένη θέση δημιουργώντας καταλόγους και υπο-καταλόγους. Αυτό γίνεται με την εντολή mkdir:

richard:~> mkdir archive

richard:~> ls -ld archive
drwxrwxrwx  2 richard richard           4096 Jan 13 14:09 archive/
      

Η δημιουργία καταλόγων και υπο-καταλόγων με ένα βήμα γίνεται χρησιμοποιώντας το διακόπτη -p:

richard:~> cd archive

richard:~/archive> mkdir 1999 2000 2001

richard:~/archive> ls -F
1999/  2000/  2001/

richard:~/archive> mkdir 2001/reports/Restaurants-Michelin/
mkdir: cannot create directory `2001/reports/Restaurants-Michelin/':
No such file or directory

richard:~/archive> mkdir -p 2001/reports/Restaurants-Michelin/

richard:~/archive> ls 2001/reports/
Restaurants-Michelin/
      

Εάν το νέο αρχείο χρειάζεται άλλες άδειες πρόσβασης από τα προεπιλεγμένες, αυτές μπορούν να ορισθούν με ένα βήμα χρησιμοποιώντας την mkdir (δες τις σελίδες τεκμηρίωσης για λεπτομέρειες). Πρόκειται να συζητήσουμε τις άδειες πρόσβασης στο επόμενο κεφάλαιο, στην ασφάλεια αρχείων.

Το όνομα ενός καταλόγου πρέπει να συμφωνεί με τους ίδιους κανόνες που έχουν οριστεί για τα κανονικά αρχεία. Ένας από τους πιο σημαντικούς περιορισμούς είναι ότι δε μπορεί να υπάρχουν δύο αρχεία με το ίδιο όνομα στον ίδιο κατάλογο (υπ όψη ότι το Linux όπως και το Unix είναι case sensitive λειτουργικά συστήματα, δηλαδή ξεχωρίζουν πεζά και κεφαλαία γράμματα). Δεν υπάρχουν όρια σε σχέση με το μέγεθος του ονόματος ενός αρχείου, αλλά καλό είναι να είναι μικρότερο από 80 χαρακτήρες για να χωράει σε μια γραμμή εντολών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοσδήποτε χαρακτήρας, καλό είναι να αποφεύγονται οι χαρακτήρες που έχουν ειδική σημασία για το κέλυφος (δες στο Παράρτημα C.)

3.3.2.2.2. Μετακίνηση αρχείων

Τώρα που έχουμε δομήσει τον οικείο κατάλογο, είναι ώρα να τον ξεκαθαρίσουμε χρησιμοποιώντας την εντολή mv:

richard:~/archive> mv ../report[1-4].doc reports/Restaurants-Michelin/
      

Η παραπάνω εντολή μετακινεί τα αρχεία doc από ένα επίπεδο πάνω από το τον τρέχων φάκελο, στο φάκελο reports/Restaurants-Michelin/

Αυτή η εντολή είναι επίσης χρήσιμη όταν θέλουμε να μετονομάσουμε αρχεία:

richard:~> ls To_Do
-rw-rw-r--    1 richard richard      2534 Jan 15 12:39 To_Do

richard:~> mv To_Do done

richard:~> ls -l done
-rw-rw-r--    1 richard richard      2534 Jan 15 12:39 done
      

Είναι φανερό ότι αλλάζει μόνο το όνομα του αρχείου και ότι όλες οι ιδιότητες παραμένουν ίδιες.

Αναλυτικότερα για τη σύνταξη και τα χαρακτηριστικά της εντολής δείτε στις σελίδες οδηγιών και τεκμηρίωσης. Η χρήση αυτής της βοήθειας πρέπει να είναι η πρώτη αντίδραση όταν αντιμετωπίζεται ένα πρόβλημα. Πολύ πιθανόν η απάντηση να βρίσκεται στην τεκμηρίωση του συστήματος. Ακόμη και έμπειροι χρήστες χρησιμοποιούν την man καθημερινά, άρα οι νέοι πρέπει να κάνουν χρήση συνεχώς. Μετά από λίγο θα γνωρίζετε τους πιο χρήσιμους διακόπτες στις πιο κοινές εντολές, αλλά θα υπάρχει πάντα η ανάγκη της τεκμηρίωσης σαν βασική πηγή πληροφόρησης. Σημειώστε ότι η πληροφόρηση που περιέχεται στα HOWTOs, FAQs, σελίδες οδηγιών και ούτω καθ' εξής σιγά σιγά ενσωματώνεται στις σελίδες τεκμηρίωσης, που είναι σήμερα η πιο επίκαιρη πηγή online τεκμηρίωσης.

3.3.2.2.3. Αντιγραφή αρχείων

Η αντιγραφή αρχείων και καταλόγων γίνεται με χρήση της εντολής cp. Μια χρήσιμη επιλογή είναι η αναδρομική αντιγραφή χρησιμοποιώντας τον διακόπτη -R (αντιγραφή όλων των καταλόγων που περιλαμβάνονται στα αρχεία προέλευσης. Δηλαδή, αντιγράφει όλα τα αρχεία, τους καταλόγους και τα περιεχόμενά τους). Η σύνταξη είναι της μορφής

cp [-R] fromfile tofile

Π.χ. ο χρήστης newguy, που θέλει τις ίδιες ρυθμίσεις για τη επιφάνεια εργασίας Gnome με του χρήστη oldguy, μπορεί να το επιτύχει αντιγράφοντας τον βασικό κατάλογο του newguy:

victor:~> cp -R ../oldguy/.gnome/ .
      

Αυτό εμφανίζει κάποια μηνύματα λάθους μεταξύ των οποίων μηνύματα που αφορούν τις άδειες πρόσβασης των αρχείων, αλλά όλα έχουν να κάνουν με τα ιδιωτικά αρχεία τα οποία ο newguy δε τα χρειάζεται ούτως ή άλλως. Θα συζητήσουμε για την αλλαγή αδειών παρακάτω.

3.3.2.2.4. Διαγραφή αρχείων

Για τη διαγραφή αρχείων χρησιμοποιείται η εντολή rm και η εντολή rmdir για τη διαγραφή καταλόγων. (Μπορείτε να δείτε εάν ένας κατάλογος είναι κενός ή όχι με τη χρήση της ls -a). Η εντολή rm έχει επιλογές για την διαγραφή μη κενών καταλόγων με όλους τους υπο-καταλόγους τους (δείτε τις σελίδες τεκμηρίωσης, γι' αυτές τις επικίνδυνες επιλογές).

Πόσο άδειος μπορεί να είναι ένας κατάλογος;

Είναι φυσιολογικό οι κατάλογοι (.) και (..) να μη μπορούν να διαγραφούν μιας και καθορίζουν την ιεραρχία του συστήματος αρχείων.

Στο Linux, όπως και στο UNIX, δεν υπάρχει κάδος ανακύκλωσης – τουλάχιστον όχι για το φλοιό, παρόλο που υπάρχουν αρκετές λύσεις στο γραφικό περιβάλλον. Έτσι εάν διαγραφεί ένα αρχείο δεν υπάρχει τρόπος να επανακτηθεί εκτός εάν υπάρχουν αντίγραφα, ή είστε γρήγορος και έχετε καλό διαχειριστή συστήματος. Για την προστασία του αρχάριου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο διακόπτης -i για αλληλεπιδραστική συμπεριφορά των εντολών rm, cp και mv. Σε αυτή την περίπτωση το σύστημα δεν ενεργεί άμεσα αλλά ζητάει επιβεβαίωση και χρειάζεται να πατήσουμε επιπλέον το πλήκτρο Enter για να γίνει η ζημιά:

mary:~> rm -ri archive/
rm: descend into directory `archive'? y
rm: descend into directory `archive/reports'? y
rm: remove directory `archive/reports'? y
rm: descend into directory `archive/backup'? y
rm: remove `archive/backup/sysbup200112.tar'? y
rm: remove directory `archive/backup'? y
rm: remove directory `archive'? y
      

Θα συζητήσουμε πως μπορεί να γίνει αυτή η επιλογή προκαθορισμένη στο Κεφάλαιο 7 που εξετάζει την προσαρμογή του φλοιού στις απαιτήσεις του χρήστη.

3.3.3. Εύρεση αρχείων

3.3.3.1. Χρήση των χαρακτηριστικών του φλοιού

Στο παράδειγμα μετακίνησης αρχείων είδαμε ότι ο φλοιός μπορεί να χειριστεί πολλά αρχεία με μία εντολή. Σε αυτό το παράδειγμα ο φλοιός βρήκε αυτόματα τι εννοεί ο χρήστης με τους χαρακτήρες μεταξύ των “[“ και “]”. Ο φλοιός μπορεί να αντικαταστήσει περιοχή αριθμών και κεφαλαίους ή πεζούς χαρακτήρες αντίστοιχα. Επίσης μπορεί να αντικαταστήσει πολλούς χαρακτήρες με έναν αστερίσκο ή έναν μόνο χαρακτήρα με ερωτηματικό.

Όλες οι δυνατότητες αντικατάστασης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα. Ο φλοιός Bash π.χ. δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα με εκφράσεις όπως ls dirname/*/*/*[2-3].

Σε άλλους φλοιούς, ο αστερίσκος χρησιμοποιείται για την ελαχιστοποίηση της πληκτρολόγησης: ο χρήστης μπορεί να καταχωρήσει cd dir* αντί για cd directory. Στο Bash όμως, αυτό δεν είναι απαραίτητο γιατί το κέλυφος GNU έχει μια ιδιότητα που λέγεται file name completion (αυτόματη συμπλήρωση ονόματος). Δηλαδή όταν πληκτρολογηθούν οι πρώτοι χαρακτήρες μιας εντολής (σε οποιοδήποτε κατάλογο και αν είστε) ή αρχείου (του τρέχοντος καταλόγου) και δεν υφίσταται θέμα παρεξήγησης το κέλυφος αντιλαμβάνεται περί τίνος πρόκειται. Π.χ. Σε έναν κατάλογο με πολλά αρχεία, μπορείτε να εξετάσετε εάν υπάρχουν αρχεία που το όνομά τους αρχίζει από το γράμμα Α πληκτρολογώντας την εντολή ls A και μετά πατώντας δύο φορές το πλήκτρο Tab αντί για το Enter. Εάν υπάρχει μόνο ένα αρχείο που ξεκινάει από με "A", αυτό θα φανεί άμεσα ως όρισμα στην ls (ή όποια άλλη εντολή φλοιού).

3.3.3.2. Which

Ένας απλός τρόπος εύρεσης αρχείων είναι με την εντολή which, όπου μπορούμε να ψάξουμε για ένα αρχείο στους καταλόγους που περιλαμβάνονται στη μεταβλητή περιβάλλοντος (σε κάθε κατάλογο που ορίζεται στην διαδρομή $PATH). Επειδή όμως η μεταβλητή αφορά μόνο καταλόγους που περιέχουν εκτελέσιμα αρχεία, η which δεν είναι χρήσιμη για κανονικά αρχεία. Είναι όμως χρήσιμη για την επίλυση προβλημάτων τους είδους "Command not Found". Στο παράδειγμα παρακάτω η χρήστης tina δε μπορεί να χρησιμοποιήσει το πρόγραμμα acroread, ενώ η συνάδελφός της δεν έχει δυσκολίες στο ίδιο σύστημα. Το πρόβλημα είναι της ίδιας μορφής με του PATH στο προηγούμενο μέρος: Η συνάδελφος της Tina της λέει ότι μπορεί να βρει το ζητούμενο πρόγραμμα στη θέση /opt/acroread/bin, αλλά αυτός ο κατάλογος δεν είναι στις δικές της διαδρομές:

tina:~> which acroread
/usr/bin/which: no acroread in (/bin:/usr/bin:/usr/bin/X11)
      

Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται είτε δίνοντας τη πλήρη διαδρομή της εντολής ή επαν-εξάγοντας το περιεχόμενο της μεταβλητής PATH αλλά προσθέτοντας τη νέα διαδρομή:

tina:~> export PATH=$PATH:/opt/acroread/bin

tina:~> echo $PATH
/bin:/usr/bin:/usr/bin/X11:/opt/acroread/bin
      

Η which επίσης ελέγχει εάν μια εντολή είναι ψευδώνυμο κάποιας άλλης:

gerrit:~> which -a ls
ls is aliased to `ls -F --color=auto'
ls is /bin/ls
      

3.3.3.3. Find και locate

Πρόκειται για δύο εντολές με γενικότερη χρησιμότητα σε σχέση με τη which, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον εντοπισμό οποιουδήποτε αρχείου. Η εντολή find επιτρέπει την αναζήτηση αρχείων με κριτήριο όχι μόνο το όνομα, αλλά και το μέγεθος, την ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης και άλλων ιδιοτήτων. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος για την αναζήτηση αρχείου είναι:

Αυτό μπορεί να μεταφραστεί σαν "Ψάξε σε όλα τα αρχεία και τους υπο-καταλόγους που περιέχονται σε μια δεδομένη διαδρομή και εμφάνισε τα ονόματα των αρχείων που περιέχουν τους χαρακτήρες προς εύρεση στο όνομά τους (όχι στο περιεχόμενό τους)"

Για παράδειγμα, η εντολή:

θα εντοπίσει και θα εμφανίσει τις διαδρομές σε όλα τα αρχεία με όνομα index2.php που βρίσκονται μέσα στον κατάλογο /var/www/html και τους υποκαταλόγους του.

Μια άλλη εφαρμογή της find είναι η αναζήτηση αρχείων συγκεκριμένου μεγέθους όπως στο παρακάτω παράδειγμα όπου ο χρήστης peter θέλει να βρει όλα τα αρχεία, που είναι μεγαλύτερα των 5 MB, στον τρέχοντα κατάλογο ή στους υπο-καταλόγους του:

peter:~> find . -size +5000k
psychotic_chaos.mp3
      

Εάν ψάξετε στις σελίδες οδηγιών θα δείτε ότι η find εκτελεί επίσης λειτουργίες πάνω στα επιστρεφόμενα αρχεία. Ένα συνηθισμένο παράδειγμα είναι η διαγραφή αρχείων. Είναι καλύτερα πρώτα να δοκιμάσετε ότι τα σωστά αρχεία έχουν επιλεγεί (χωρίς τη χρήση της επιλογής -exec) προτού η εντολή διαγράψει τα επιλεγμένα αρχεία. Παρακάτω αναζητούνται αρχεία που τελειώνουν σε .tmp:

peter:~>  find . -name "*.tmp" -exec rm {} \;

peter:~>
      

Βελτιστοποίηση!

Αυτή η εντολή θα καλέσει τη rm όσες φορές βρεθεί ένα αρχείο που πληροί το κριτήριο. Στη χειρότερη περίπτωση αυτό μπορεί να είναι χιλιάδες ή εκατομμύρια περιπτώσεις, οπότε θα υπάρξει φόρτος στο σύστημά σας.

Ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος εργασίας είναι με τη χρήση σωλήνωσης (|) και του εργαλείου xarg με το rm σαν όρισμα. Έτσι η rm καλείται όταν ολοκληρωθεί το πρώτο μέρος της εντολής αντί για κάθε αρχείο ξεχωριστά. Δες το Κεφάλαιο 5 για περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με τη χρήση της ανακατεύθυνσης Εισόδου/Εξόδου.

Σε αντίθεση με την εντολή find, η οποία κάνει αναζήτηση στο σύστημά σας σε πραγματικό χρόνο (τη στιγμή που ζητείται), η εντολή locate κάνει αναζήτηση σε μια βάση δεδομένων δεικτών αρχείων. Αυτό έχει το πλεονέκτημα ότι οι αναζητήσεις διαρκούν μικρότερο χρόνο και δαπανώνται λιγότεροι πόροι του συστήματος, αλλά και το μειονέκτημα ότι εάν η βάση δεδομένων των δεικτών αρχείων δεν είναι ενημερωμένη, μπορεί να επιστραφούν λιγότερα ή και καθόλου αποτελέσματα.

Οι περισσότερες διανομές Linux χρησιμοποιούν τη slocate, με χαρακτηριστικά ασφάλειας που αποτρέπει τους χρήστες να δουν πληροφορίες που δεν έχουν δικαίωμα. Τα αρχεία στο κατάλογο ρίζας είναι ένα τέτοιο παράδειγμα (δεν είναι κανονικά προσβάσιμα από όλους). Κάποιος που θέλει να βρει κάποιον που γνωρίζει σχετικά με το κέλυφος C μπορεί να χρησιμοποιήσει την εντολή locate .cshrc, για να εμφανίσει αυτούς που έχουν διαμορφωμένο αρχείο ρυθμίσεων για το κέλυφος αυτό. Εάν υποθέσουμε ότι οι χρήστες root και jenny χρησιμοποιούν το κέλυφος C, τότε θα εμφανιστεί μόνο το /home/jenny/.cshrc και όχι αυτό που βρίσκεται στο κατάλογο ρίζας (root). Στα περισσότερα συστήματα η locate αποτελεί σύνδεσμο στην slocate:

billy:~> ls -l /usr/bin/locate
lrwxrwxrwx 1 root slocate  7 Oct 28 14:18 /usr/bin/locate -> slocate*
      

Η χρήστης tina θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη locate για να βρει την εφαρμογή που ψάχνει:

tina:~> locate acroread
/usr/share/icons/hicolor/16x16/apps/acroread.png
/usr/share/icons/hicolor/32x32/apps/acroread.png
/usr/share/icons/locolor/16x16/apps/acroread.png
/usr/share/icons/locolor/32x32/apps/acroread.png
/usr/local/bin/acroread
/usr/local/Acrobat4/Reader/intellinux/bin/acroread
/usr/local/Acrobat4/bin/acroread
      

Οι κατάλογοι που δεν περιέχουν το όνομα bin απορρίπτονται επειδή δε περιέχουν εκτελέσιμα αρχεία. Έμειναν τρεις επιλογές άρα το αρχείο που αναζητεί η tina είναι στη θέση /usr/local/bin: είναι ένας σύνδεσμος στο σενάριο φλοιού που εκκινεί το πρόγραμμα:

tina:~> file /usr/local/bin/acroread
/usr/local/bin/acroread: symbolic link to ../Acrobat4/bin/acroread

tina:~> file /usr/local/Acrobat4/bin/acroread
/usr/local/Acrobat4/bin/acroread: Bourne shell script text executable

tina:~> file /usr/local/Acrobat4/Reader/intellinux/bin/acroread
/usr/local/Acrobat4/Reader/intellinux/bin/acroread: ELF 32-bit LSB 
executable, Intel 80386, version 1, dynamically linked (uses 
shared libs), not stripped
      

Προκειμένου να διατηρηθεί ο αριθμός διαδρομών αναζήτησης όσο το δυνατόν πιο μικρός ώστε το σύστημα να μη χρειάζεται να ψάχνει πολύ κάθε φορά που χρειάζεται να εκτελεστεί μια εντολή, προσθέτουμε μόνο τη διαδρομή /usr/local/bin και όχι άλλους καταλόγους που μπορεί να περιέχουν τα δυαδικά αρχεία κάποιου προγράμματος.

Πλήρης περιγραφή των χαρακτηριστικών των εντολών find και locate μπορούν να βρεθούν στα κείμενα τεκμηρίωσης.

3.3.3.4. Η εντολή grep

3.3.3.4.1. Γενικό φίλτρο γραμμής

Η grep είναι μια απλή αλλά ισχυρή εντολή για να φιλτράρονται οι γραμμές εισόδου και να επιστρέφονται συγκεκριμένα πρότυπα στην έξοδο.

Η γενική της σύνταξη είναι:

Για παράδειγμα, εντολή:

θα εμφανίσει αρχεία των οποίων είτε το όνομα είτε το περιεχόμενο περιέχουν τη λέξη chris στον τρέχοντα κατάλογο. Η συγκεκριμένη αναζήτηση δεν περιορίζεται σε κάποιον τύπο αρχείου, αλλά αφορά όλα τα αρχεία του τρέχοντος καταλόγου. Η επιλογή -i ορίζει ότι η grep δε θα κάνει διάκριση μεταξύ πεζών και κεφαλαίων ενώ η επιλογή -R (ή -r), ότι η αναζήτηση θα γίνει αναδρομικά και σε όλους τους υποκαταλόγους.

Υπάρχουν χιλιάδες εφαρμογές για την grep. Στο παρακάτω παράδειγμα ο jerry χρησιμοποιεί τη grep για να δει πως τα πήγε με τη χρήση της find:

jerry:~> grep -a find .bash_history
find . -name userinfo
man find
find ../ -name common.cfg
      

thomas ~> ^R 
(reverse-i-search)`find': find `/home/thomas` -name *.xml

Όλα τα UNIX έχουν ένα αξιοπρεπές online λεξικό. Το ίδιο και το Linux. Το λεξικό είναι μια λίστα από γνωστές λέξεις που βρίσκονται στο αρχείο words στην τοποθεσία /usr/share/dict. Για τον άμεσο ορθογραφικό έλεγχο μιας λέξης χωρίς γραφικό περιβάλλον:

william:~> grep pinguin /usr/share/dict/words

william:~> grep penguin /usr/share/dict/words
penguin
penguins
      

Ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του διπλανού οικείου καταλόγου; Α, να και ποιο το τηλέφωνό του!

lisa:~> grep gdbruyne /etc/passwd
gdbruyne:x:981:981:Guy Debruyne, tel 203234:/home/gdbruyne:/bin/bash
      

Και ποιο είναι το E-mail του Arno;

serge:~/mail> grep -i arno *
sent-mail: To: <Arno.Hintjens@celeb.com>
sent-mail: On Mon, 24 Dec 2001, Arno.Hintjens@celeb.com wrote:
      

Οι find και locate χρησιμοποιούνται συχνά σε συνδυασμό με την grep για να οριστούν μερικά σημαντικά ερωτήματα. Περισσότερα στο Κεφάλαιο 5 στην ανακατεύθυνση Εισόδου/Εξόδου.

3.3.3.4.2. Ειδικοί χαρακτήρες (wildcards)

Ένα από τα πιο δυνατά χαρακτηριστικά της κονσόλας του Linux είναι η χρήση χαρακτήρων μπαλαντέρ για την εκτέλεση εντολών με ορίσματα των οποίων τα ονόματα ταιριάζουν με ένα
κοινό μοτίβο.

Στον πίνακα που ακολουθεί συνοψίζονται οι βασικοί χαρακτήρες μπαλαντέρ του Linux:

Οι χαρακτήρες που έχουν ειδική σημασία για το κέλυφος απαιτούν τη χρήση χαρακτήρων διαφυγής. Για το Bash όπως και τους περισσότερους φλοιούς είναι η δεξιόστροφη κάθετος, backslash (\), η χρήση του οποίου αφαιρεί την ειδική σημασία του συμβόλου που ακολουθεί.

Για παράδειγμα εάν θέλουμε να εμφανιστεί το αρχείο με το όνομα "*" αντί για όλα τα αρχεία του καταλόγου, πρέπει να χρησιμοποιηθεί η σύνταξη

less \*

Το ίδιο συμβαίνει για τα ονόματα αρχείων που περιέχουν κενούς χαρακτήρες:

cat This\ File

3.3.4. Περισσότεροι τρόποι για την εμφάνιση περιεχομένου αρχείων

3.3.4.1. Γενικά

Εκτός από την cat, που δε κάνει τίποτε περισσότερο από την αποστολή του αρχείου στην προκαθορισμένη έξοδο, υπάρχουν και άλλα εργαλεία για την εμφάνιση του περιεχομένου ενός αρχείου.

Ο πιο εύκολος τρόπος θα ήταν η χρήση γραφικών εργαλείων αντί για τη γραμμή εντολών. Στην εισαγωγή ρίξαμε μια ματιά σε μια εφαρμογή γραφείου το OpenOffice.org. Άλλα παραδείγματα γραφικών εργαλείων είναι το GIMP (ξεκινάει από τη γραμμή εντολών με gimp), το πρόγραμμα διαχείρισης εικόνων της GNU; το xpdf για την εμφάνιση αρχείων μορφής Portable Document Format (PDF);το GhostView (gv) για τα PostScript αρχεία; το Mozilla/FireFox, lynx (ένας περιηγητής κειμένου), Konqueror, Opera και πολλά άλλα για web content; XMMS, CDplay και άλλα για αρχεία multimedia; AbiWord, Gnumeric, KOffice etc. για όλα τα είδη εφαρμογών γραφείου κλπ. Υπάρχουν χιλιάδες εφαρμογές για το Linux.

Αντίθετα επιμένουμε να εστιάζουμε στο φλοιό – ή σε εργαλεία κειμένου – που αποτελούν τη βάση για όλες τις άλλες εφαρμογές. Αυτές οι εντολές αποδίδουν καλύτερα σε περιβάλλον γραμμής εντολών με αρχεία που περιέχουν κείμενο.

Ας δούμε λοιπόν ποια χρήσιμα text εργαλεία έχουμε για να ψάξουμε μέσα σε αρχεία.

Προβλήματα γραμματοσειρών

Τα εργαλεία κειμένου που συζητάμε συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα με τα "αδιαμόρφωτα" αρχεία κειμένου εξαιτίας των γραμματοσειρών που χρησιμοποιούνται σε αυτά. Ειδικοί χαρακτήρες όπως τα τονισμένα γράμματα της αλφαβήτου, οι Κινέζικοι χαρακτήρες και οι χαρακτήρες από γλώσσες που χρησιμοποιούν διαφορετικό από το προκαθορισμένο en_US αλφάβητο, εμφανίζονται με λάθος τρόπο ή αντικαθίστανται με μη αναγνώσιμα σκουπίδια. Αυτά τα προβλήματα συζητούνται στην Ενότητα 7.4

3.3.4.2. "less is more"

Αναμφίβολα θα ακούσετε αυτή τη φράση αργά ή γρήγορα όταν εργάζεστε σε περιβάλλον UNIX. Η ιστορία του UNIX το εξηγεί:

• Πρώτα ήταν η εντολή cat. Το αποτέλεσμα έβγαινε στην έξοδο χωρίς έλεγχο.

• Μετά ήρθε η pg, που μπορεί να βρεθεί ακόμη σε παλαιότερα UNIX. Αυτή η εντολή εμφανίζει σελίδα σελίδα το αποτέλεσμα στην έξοδο.

• Η more απετέλεσε μια αναθεωρημένη έκδοση της pg. Αυτή είναι διαθέσιμη σε κάθε Linux σύστημα.

• Η less είναι η GNU έκδοση για την more και έχει επιπλέον χαρακτηριστικά, επιτρέποντας τον τονισμό των προς αναζήτηση χαρακτήρων, την κύλιση προς τα πίσω κ.α. Η σύνταξη είναι πολύ απλή:

  less name_of_file

Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στις σελίδες τεκμηρίωσης.

Ήδη πρέπει να έχετε εργαστεί με σελιδοποιητές αφού αυτοί χρησιμοποιούνται από τη man..

3.3.4.3. Οι εντολές head και tail

Αυτές οι εντολές εμφανίζουν τις πρώτες ή τις τελευταίες γραμμές ενός αρχείου αντίστοιχα. Για να δείτε τις τελευταίες δέκα γραμμές που πληκτρολογήθηκαν:

tony:~> tail -10 .bash_history 
locate configure | grep bin
man bash
cd
xawtv &
grep usable /usr/share/dict/words 
grep advisable /usr/share/dict/words 
info quota
man quota
echo $PATH
frm
      

Η head δουλεύει παρόμοια. Η tail έχει το βολικό χαρακτηριστικό να δείχνει συνεχώς τις τελευταίες n γραμμές ενός αρχείου που αλλάζει όλη την ώρα. Η επιλογή -f χρησιμοποιείται συχνά από το διαχειριστή για τον έλεγχο των αρχείων καταγραφής (log files). Περισσότερες πληροφορίες βρίσκονται στα αρχεία τεκμηρίωσης του συστήματος.

3.3.5. Σύνδεσμοι αρχείων

3.3.5.1. Τύποι συνδέσμων

Μια και γνωρίζουμε περισσότερα για τα αρχεία και την παρουσία τους στο σύστημα αρχείων, η κατανόηση των συνδέσμων είναι πανεύκολη. Ο σύνδεσμος δεν είναι παρά η αντιστοίχηση δύο ή περισσότερων ονομάτων στο ίδιο σύνολο δεδομένων. Υπάρχουν δύο τρόποι για να γίνει:

• Hard link: Συσχετίζουμε δύο ή περισσότερα ονόματα αρχείου με το ίδιο inode. Τα Hard links μοιράζονται τα ίδια block δεδομένων στο σκληρό δίσκο ενώ συμπεριφέρονται σαν ανεξάρτητα αρχεία.

  Υπάρχει ένα άμεσο μειονέκτημα: Τα hard links δε μπορούν να βρίσκονται σε διαφορετικές διαμερίσεις, επειδή τα inodes εξασφαλίζουν μοναδικότητα μόνο εντός κάθε διαμέρισης.

• Soft link ή συμβολικοί σύνδεσμοι (symlink): ένα μικρό αρχείο που είναι δείκτης σε ένα άλλο αρχείο. Ένας συμβολικός σύνδεσμος περιέχει τη διαδρομή για το αρχείο στόχο και έτσι μπορούν να βρίσκονται σε διαφορετικά διαμερίσματα.

Οι δύο τύποι συνδέσμων συμπεριφέρονται παρόμοια, αλλά δεν είναι ίδιοι όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

Είκόνα 3-2. Ο μηχανισμός hard και soft link

Σημειώστε ότι η απομάκρυνση του αρχείου στόχου σε ένα συμβολικό σύνδεσμο καθιστά το σύνδεσμο άχρηστο.

Κάθε κανονικό αρχείο είναι κατ αρχήν ένα hard link. Τα hard links δε μπορούν να διαμοιραστούν σε διαφορετικά διαμερίσματα.

Συζητείται η ύπαρξη ενός τρίτου τύπου συνδέσμου ο user-space σύνδεσμος που είναι παρόμοιος με τη συντόμευση (shortcut) των MS Windows. Αυτοί είναι αρχεία που περιέχουν μεταδεδομένα και διερμηνεύονται μόνο από το διαχειριστή αρχείων του γραφικού περιβάλλοντος. Για τον πυρήνα και το φλοιό αποτελούν κανονικά αρχεία. Το πρόθεμα τους μπορεί να είναι .desktop ή .lnk. Ένα παράδειγμα μπορεί να βρεθεί στη θέση ~/.gnome-desktop:

[dupont@boulot .gnome-desktop]$ cat La\ Maison\ Dupont
[Desktop Entry]
Encoding=Legacy-Mixed
Name=La Maison Dupont
Type=X-nautilus-home
X-Nautilus-Icon=temp-home
URL=file:///home/dupont
      

Αυτό το παράδειγμα είναι από επιφάνεια εργασίας του KDE:

[lena@venus Desktop]$ cat camera
[Desktop Entry]
Dev=/dev/sda1
FSType=auto
Icon=memory
MountPoint=/mnt/camera
Type=FSDevice
X-KDE-Dynamic-Device=true
      

Η δημιουργία τέτοιου είδους συνδέσμων είναι εύκολη με τη χρήση των δυνατοτήτων του γραφικού περιβάλλοντος.

Στην επόμενη ενότητα θα εξετάσουμε τη δημιουργία συμβολικών συνδέσμων τύπου UNIX με τη χρήση της γραμμής εντολών.

3.3.5.2. Δημιουργία συμβολικών συνδέσμων

Οι συμβολικοί σύνδεσμοι έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους νέους χρήστες: είναι εύκολο να βρεθούν και δε χρειάζεται να ανησυχία για τη διαμέριση.

Η εντολή για τη δημιουργία συνδέσμων είναι η ln. Για τη δημιουργία συμβολικών συνδέσμων χρησιμοποιείται ο διακόπτης -s:

ln -s targetfile linkname

Στο παράδειγμα παρακάτω ο χρήστης freddy δημιουργεί ένα σύνδεσμο για ένα υποκατάλογο του βασικού καταλόγου σε ένα κατάλογο σε άλλη θέση του συστήματος:

freddy:~/music> ln -s /opt/mp3/Queen/ Queen

freddy:~/music> ls -l
lrwxrwxrwx  1 freddy  freddy  17 Jan 22 11:07 Queen -> /opt/mp3/Queen
      

Οι soft links είναι πολύ μικρά αρχεία σε αντίθεση με τους hard links που έχουν το ίδιο μέγεθος με το πρωτότυπο αρχείο.

Η εφαρμογή των συμβολικών συνδέσμων είναι διαδεδομένη. Χρησιμοποιούνται για την εξοικονόμηση χώρου, για την αντιγραφή αρχείων προκειμένου να εξυπηρετηθεί ένα πρόγραμμα που απαιτεί να βρίσκονται κάποια αρχεία σε άλλη θέση, χρησιμοποιούνται σε σενάρια φλοιού και γενικά γλυτώνουν από πολύ δουλειά. Ο διαχειριστής μπορεί να θέλει να μετακινήσει τους βασικούς καταλόγους των χρηστών σε διαφορετική θέση π.χ. στη θέση disk2, αλλά εάν θέλει όλα να λειτουργούν όπως και πρώτα – π.χ. το αρχείο /etc/passwd – και να καταβάλλει την ελάχιστη προσπάθεια, τότε θα δημιουργήσει ένα συμβολικό σύνδεσμο από /home προς στη νέα θέση /disk2/home..

3.4. Ασφάλεια αρχείων

3.4.1. Δικαιώματα πρόσβασης: η πρώτη γραμμή άμυνας του Linux

Το μοντέλο ασφάλειας του Linux βασίζεται σε αυτό των συστημάτων UNIX και είναι εξίσου σταθερό και στιβαρό. Στο Linux κάθε αρχείο ανήκει σε ένα χρήστη (user ή u) και μια ομάδα χρηστών (group ή g). Επίσης υπάρχει μια τρίτη κατηγορία χρηστών που ούτε είναι ιδιοκτήτες, ούτε ανήκουν στην ίδια ομάδα χρηστών (others ή o). Για κάθε μία από τις 3 κατηγορίες χρηστών (user-group-others) μπορούν να δοθούν ή να στερηθούν δικαιώματα ανάγνωσης, εγγραφής και εκτέλεσης (read-write-execute).

Ήδη έχουμε χρησιμοποιήσει την επιλογή long για την εμφάνιση των αρχείων σε ένα κατάλογο (ls -l). Οι 9 χαρακτήρες που περιγράφουν τα δικαιώματα ενός αρχείου (μετά τον πρώτο που είναι η ένδειξη τύπου αρχείου) χωρίζονται σε 3 ομάδες των 3 χαρακτήρων με κάθε ομάδα να αντιστοιχεί σε ένα είδος χρήστη. Οι 3 πρώτοι χαρακτήρες, δηλαδή, περιγράφουν τα δικαιώματα του user, οι 3 επόμενοι της ομάδας και οι 3 τελευταίοι των υπόλοιπων χρηστών.

Σε κάθε 3άδα χαρακτήρων, ο πρώτος χαρακτήρας δηλώνει το δικαίωμα ανάγνωσης (r αν έχει δικαίωμα ή – αν δεν έχει), ο δεύτερος το δικαίωμα εγγραφής (w ή -) και ο τρίτος το δικαίωμα εκτέλεσης (x ή -). Το δικαίωμα εκτέλεσης έχει φυσικά νόημα μόνο εφόσον πρόκειται για εκτελέσιμο αρχείο. Το δικαίωμα ανάγνωσης αντιστοιχεί όχι μόνο στη δυνατότητα προβολής των περιεχομένων του αρχείου, αλλά και στη δυνατότητα αντιγραφής του σε άλλη τοποθεσία. Το δικαίωμα εγγραφής συνεπάγεται όχι μόνο δυνατότητα τροποποίησης των περιεχομένων, αλλά και δυνατότητα μετακίνησης, μετονομασίας και διαγραφής. Μερικά παραδείγματα:

marise:~> ls -l To_Do
-rw-rw-r--    1 marise  users      5 Jan 15 12:39 To_Do
marise:~> ls -l /bin/ls|grep ls
-rwxr-xr-x    1 root    root   45948 Aug  9 15:01 /bin/ls*
      

Το πρώτο είναι ένα κανονικό αρχείο (πρώτη παύλα). Ο χρήστης με το όνομα marise ή οι χρήστες που ανήκουν στην ομάδα users μπορούν να διαβάσουν (προβολή περιεχομένων / αντιγραφή σε άλλη τοποθεσία) και να γράψουν (τροποποίηση περιεχομένων / μετακίνηση σε άλλη τοποθεσία / μετονομασία / διαγραφή), αλλά δε μπορούν να το εκτελέσουν (δεύτερη και τρίτη παύλα). Όλοι οι άλλοι μπορούν να το διαβάσουν αλλά δε μπορούν ούτε να γράψουν ούτε να το εκτελέσουν (τέταρτη και πέμπτη παύλα).

Το επόμενο είναι ένα εκτελέσιμο αρχείο και ο καθένας μπορεί να το εκτελέσει αλλά μόνο ο root μπορεί να το τροποποιήσει.

Οι σελίδες τεκμηρίωσης εξηγούν πως η εντολή ls χειρίζεται την εμφάνιση των δικαιωμάτων πρόσβασης, δείτε την ενότητα What information is listed.

Ένας εναλλακτικός τρόπος αναπαράστασης των δικαιωμάτων αρχείων είναι με τη χρήση του αριθμού 1 όπου ένα δικαίωμα υπάρχει και του αριθμού 0 όταν δεν υπάρχει. Στο πρώτο παράδειγμα τα δικαιώματα μπορούν να γραφτούν και ως 110 110 100. Αν κάθε τριάδα τη μετατρέψουμε από το δυαδικό σύστημα στο δεκαδικό, μπορούμε να πούμε ότι τα δικαιώματα του αρχείου είναι 664 (110 -> 6, 100 -> 4).

Πίνακας 3-7. Κωδικοί τύπου πρόσβασης

Πίνακας 3-8. Κωδικοί χρήστη και ομάδας

Αυτό το απλό σχήμα εφαρμόζεται πολύ αυστηρά επιτρέποντας υψηλό βαθμό ασφάλειας ακόμη και χωρίς σύστημα δικτυακής προστασίας. Μεταξύ των άλλων, ελέγχει την πρόσβαση των χρηστών στα προγράμματα και προστατεύει ευαίσθητα δεδομένα, όπως το κατάλογο ρίζα και τα αρχεία διαμόρφωσης του συστήματος.

Εάν δε γνωρίζετε το δικό σας όνομα χρήστη μπορείτε να το εμφανίσετε χρησιμοποιώντας την εντολή id που επίσης δείχνει την ομάδα στην οποία ανήκετε και τις άλλες ομάδες στις οποίες είστε μέλος:

tilly:~> id
uid=504(tilly) gid=504(tilly) groups=504(tilly),100(users),2051(org)
      

Το όνομά σας αποθηκεύεται επίσης και στη περιβαλλοντική μεταβλητή USER:

tilly:~> echo $USER
tilly
      

3.4.2. Τα εργαλεία

3.4.2.1. Η εντολή chmod

Η εντολή chmod χρησιμοποιείται για να προστεθούν ή να αφαιρεθούν δικαιώματα και μπορεί να έχει ως ορίσματα χαρακτήρες ή αριθμούς (ανάλογα με τους δύο τρόπους με τους οποίους συμβολίζονται τα δικαιώματα οι οποίοι περιγράφηκαν παραπάνω). Η γενική σύνταξη της εντολής (με ορίσματα χαρακτήρες) έχει ως εξής:

chmod χρήστης+/-δικαίωμα όνομα αρχείου

Παρακάτω βλέπουμε ένα παράδειγμα:

asim:~> ./hello
bash: ./hello: bad interpreter: Permission denied

asim:~> cat hello
#!/bin/bash
echo "Hello, World"

asim:~> ls -l hello
-rw-rw-r--    1 asim    asim    32 Jan 15 16:29 hello

asim:~> chmod u+x hello

asim:~> ./hello
Hello, World

asim:~> ls -l hello
-rwxrw-r--   1 asim    asim    32 Jan 15 16:29 hello*
      

Οι τελεστές + και – χρησιμοποιούνται για να προσθέσουν ή αφαιρέσουν ένα δικαίωμα σε μια ομάδα. Επιτρέπονται και συνδυασμοί τελεστών χωρισμένοι με κόμμα. Οι σελίδες τεκμηρίωσης και σελίδες οδηγιών περιέχουν χρήσιμα παραδείγματα. Παρακάτω ακολουθεί ένα παράδειγμα, το οποίο προσθέτει στο χρήστη asim του αρχείου hello όλα τα δικαιώματα ενώ παράλληλα τα αφαιρεί από την ομάδα και τους υπόλοιπους χρήστες:

asim:~> chmod u+rwx,go-rwx hello

asim:~> ls -l hello
-rwx------    1 asim    asim    32 Jan 15 16:29 hello*
      

Το μήνυμα λάθους που λέει οτι δεν επιτρέπεται η πρόσβαση (permission denied) είναι συνήθως πρόβλημα ανεπαρκών δικαιωμάτων πρόσβασης. Επίσης σχόλια σαν "It worked yesterday," και "When I run this as root it works," οφείλονται στις περισσότερες περιπτώσεις σε λάθος δικαιώματα.

Όταν χρησιμοποιείτε τη chmod με αριθμητικά ορίσματα, τα δικαιώματα πρέπει να υπολογίζονται ανά ομάδα. Έτσι έχουμε ένα τριψήφιο οκταδικό αριθμό που αντιστοιχεί στις ρυθμίσεις που πρέπει να κάνει η chmod. Σε αυτή την περίπτωση η γενική σύνταξή της είναι:

chmod αριθμός όνομα_αρχείου ή καταλόγου

Ο παρακάτω πίνακας περιέχει τους πιο συνηθισμένους συνδυασμούς:

Πίνακας 3-9. Προστασία αρχείων με chmod

Εάν δώσετε λιγότερα από τρία ψηφία σαν όρισμα στην chmod, τα ψηφία που λείπουν συμπληρώνονται με μηδενικά αρχίζοντας από τα αριστερά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκτέλεση της εντολής chmod με όρισμα έναν κατάλογο και την επιλογή -R αλλάζει τα δικαιώματα αναδρομικά και σε όλα τα αρχεία και τους καταλόγους που περιέχονται σε αυτόν. Οτιδήποτε σχετικό για αυτό και πολλά περισσότερα βρίσκονται στις σελίδες τεκμηρίωσης.

3.4.2.2. Σύνδεση με άλλη ομάδα

Με την χρήση της εντολής id από τη γραμμή εντολών, εμφανίζεται το ID και η ομάδα με τα οποία είμαστε συνδεδεμένοι εκείνη τη στιγμή, ακολουθούμενα από λίστα όλων των ομάδων που συμμετέχουμε. Σε μερικά συστήματα Linux μπορούμε να είμαστε συνδεδεμένοι μόνο σε μια ομάδα κάθε στιγμή. Εξ ορισμού αυτή η ενεργή ή κύρια ομάδα (primary group) είναι αυτή που ορίζεται στο αρχείο /etc/passwd. Το τέταρτο πεδίο σε αυτό το αρχείο αφορά τη κύρια ομάδα του χρήστη (μπορεί να βρεθεί και στο /etc/group. Ένα παράδειγμα:

asim:~> id
uid=501(asim) gid=501(asim) groups=100(users),501(asim),3400(web)

asim:~> grep asim /etc/passwd
asim:x:501:501:Asim El Baraka:/home/asim:/bin/bash

asim:~> grep 501 /etc/group
asim:x:501:
      

Το τέταρτο πεδίο στη γραμμή από το /etc/passwd περιέχει την τιμή "501" που αντιπροσωπεύει την ομάδα asim στο παραπάνω παράδειγμα. Από το /etc/group μπορούμε να βρούμε το όνομα που αφορά αυτό το ID ομάδας. Όταν θα συνδεθεί αρχικά με το σύστημα ο χρήστης asim θα ανήκει στην παραπάνω ομάδα.

Σχήμα ιδιωτικής ομάδας χρήστη

Για μεγαλύτερη ευελιξία τα περισσότερα συστήματα Linux ακολουθούν το σχήμα ιδιωτικής ομάδας χρήστη (private group scheme), που αναθέτει κάθε χρήστη πρωτίστως μια δική του ομάδα, γι' αυτό και λέγεται ιδιωτική ομάδα. Συνήθως αυτή η ομάδα έχει το ίδιο όνομα με το όνομα χρήστη, που μπορεί να μπερδέψει λίγο.

Εκτός από την ιδιωτική του ομάδα ο χρήστης asim μπορεί επίσης να είναι μέλος των ομάδων users και web. Επειδή αυτές είναι δευτερεύουσες ομάδες γι' αυτόν, θα χρειαστεί την εντολή newgrp για να συνδεθεί σε οποιαδήποτε από αυτές. Στο παράδειγμα ο asim θέλει να δημιουργήσει αρχεία που ανήκουν στην ομάδα web.

asim:/var/www/html> newgrp web

asim:/var/www/html> id
uid=501(asim) gid=3400(web) groups=100(users),501(asim),3400(web)
      

Όταν ο asim δημιουργήσει νέα αρχεία θα ανήκουν στην ιδιοκτησία της ομάδας web αντί για την asim:

asim:/var/www/html> touch test

asim:/var/www/html> ls -l test
-rw-rw-r--  1 asim web   0 Jun 10 15:38 test
      

Η σύνδεση με μια νέα ομάδα αποτρέπει από τη χρήση της chown (δες Ενότητα 3.4.2.4) ή από την παρέμβαση του διαχειριστή για αλλαγή δικαιωμάτων.

Δείτε τις σελίδες οδηγιών της newgrp για περισσότερες πληροφορίες.

3.4.2.3. Η μάσκα αρχείου

Όταν ένα αρχείο αποθηκεύεται κάπου υπόκειται στα προκαθορισμένα πρότυπα ασφάλειας. Στο Linux δεν υπάρχουν αρχεία χωρίς άδειες πρόσβασης. Οι προκαθορισμένες άδειες με την μάσκα δημιουργίας αρχείου (mask). Η τιμή αυτής της μάσκας εμφανίζεται με τη χρήση της εντολής umask:

bert:~> umask
0002
      

Για να υπολογιστούν τα δικαιώματα ενός νέου αρχείου η παραπάνω τιμή θα πρέπει να αφαιρεθεί από τα μέγιστα δυνατά δικαιώματα. Στο παραπάνω παράδειγμα βλέπουμε 4 αριθμούς ενώ υπάρχουν μόνο 3 κατηγορίες δικαιωμάτων: χρήστης, ομάδα, άλλοι. Το πρώτο μηδενικό αφορά τις ρυθμίσεις των ειδικών χαρακτηριστικών του αρχείου, που θα συζητηθεί στην Ενότητα 3.4.2.4 και Ενότητα 4.1.6. Αυτό το μηδενικό μπορεί και να μην εμφανίζεται όταν δίνεται την εντολή umask και να βλέπετε μόνο 3 νούμερα που αντιπροσωπεύουν τη προκαθορισμένη μάσκα.

Κάθε σύστημα UNIX έχει μια λειτουργία συστήματος που ασχολείται με τη δημιουργία αρχείων και καλείται κάθε φορά που ο χρήστης χρησιμοποιεί ένα πρόγραμμα που δημιουργεί νέα αρχεία, π.χ όταν μεταφορτώνει αρχεία από το Διαδίκτυο, όταν αποθηκεύει ένα κείμενο κ.λ.π. Αυτή η λειτουργία δημιουργεί τόσο νέα αρχεία όσο και νέους καταλόγους. Όταν δημιουργείται ένας νέος κατάλογος, δίνονται πλήρη δικαιώματα ανάγνωσης, εγγραφής και εκτέλεσης σε όλους. Όταν δημιουργείται ένα νέο αρχείο αυτή η λειτουργία δίνει πλήρη δικαιώματα ανάγνωσης και εγγραφής σε όλους αλλά δικαίωμα εκτέλεσης σε κανέναν. Έτσι πριν η μάσκα εφαρμοστεί ένας κατάλογος έχει δικαιώματα 777 ή rwxrwxrwx, ένα αρχείο 666 ή rw-rw-rw-.

Στη συνέχεια αφαιρείται η τιμή umask από αυτά τα προκαθορισμένα δικαιώματα.Έτσι ένας κατάλογος θα έχει δικαιώματα 775 εξ ορισμού και ένα αρχείο 664 εάν η μάσκα έχει τιμή (0)002. Αυτό επιδεικνύεται στο παρακάτω παράδειγμα:

bert:~> mkdir newdir

bert:~> ls -ld newdir
drwxrwxr-x    2 bert    bert            4096 Feb 28 13:45 newdir/

bert:~> touch newfile

bert:~> ls -l newfile
-rw-rw-r--    1 bert    bert               0 Feb 28 13:52 newfile
      

Εάν συνδεθείτε σε μια άλλη ομάδα χρησιμοποιώντας την εντολή newgrp η μάσκα παραμένει ίδια. Έτσι εάν είναι ορισμένη σε 002, τα αρχεία και οι κατάλογοι που θα δημιουργηθούν κατά τη διάρκεια της σύνδεσης στη νέα ομάδα θα είναι επίσης προσβάσιμα από τα υπόλοιπα μέλη της, δηλαδή δε χρειάζεται να χρησιμοποιήσετε τη chmod.

Ο χρήστης root συνήθως έχει πιο αυστηρά προκαθορισμένα δικαιώματα για τα νέα αρχεία:

[root@estoban root]# umask
022

Μπορείτε να τα αλλάξετε τις ρυθμίσεις όταν δημιουργείτε το δικό σας αρχείο διαμόρφωσης φλοιού, δείτε το Κεφάλαιο 7.

3.4.2.4. Αλλαγή ιδιοκτήτη (χρήστη / ομάδας)

Όταν ένα αρχείο ανήκει σε λάθος χρήστη ή ομάδα μπορεί να γίνει διόρθωση με τις εντολές chown (αλλαγή ιδιοκτήτη) και chgrp (αλλαγή ομάδας). Αυτή είναι μια τακτική εργασία για το διαχειριστή σε ένα περιβάλλον όπου τα αρχεία πρέπει να μοιράζονται σε μια ομάδα. Και οι δύο εντολές είναι πολύ ευέλικτες, όπως θα δείτε χρησιμοποιώντας την επιλογή --help.

Η chown μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αλλαγή της ιδιοκτησίας ενός αρχείου τόσο για τον χρήστη όσο και για την ομάδα, ενώ η chgrp αλλάζει μόνο την ιδιοκτησία για την ομάδα. Φυσικά το σύστημα εξετάζει κατά πόσο αυτός που αιτείται αυτή την ενέργεια έχει τα αντίστοιχα δικαιώματα.

Για να αλλάξετε τον ιδιοκτήτη ενός αρχείου χρησιμοποιήσετε την παρακάτω σύνταξη:

chown newuser file

Εάν χρησιμοποιήσετε άνω κάτω τελεία μετά το όνομα χρήστη, θα αλλάξει και η ιδιοκτησία ομάδος στην κύρια ομάδα του χρήστη που έδωσε την εντολή. Όπως είπαμε σε πολλά Linux συστήματα, ο κάθε χρήστης έχει τη δική του ομάδα, οπότε αυτή η έκφραση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την μετατροπή των αρχείων σε ιδιωτικά:

jacky:~> id
uid=1304(jacky) gid=(1304) groups=1304(jacky),2034(pproject)

jacky:~> ls -l my_report
-rw-rw-r--  1 jacky   project       29387 Jan 15 09:34 my_report

jacky:~> chown jacky: my_report

jacky:~> chmod o-r my_report

jacky:~> ls -l my_report
-rw-rw----  1 jacky   jacky         29387 Jan 15 09:34 my_report
      

Εάν η jacky ήθελε να μοιραστεί αυτό το αρχείο χωρίς να δώσει δικαιώματα εγγραφής στον καθένα μπορεί να χρησιμοποιήσει την εντολή chgrp:

jacky:~> ls -l report-20020115.xls
-rw-rw---- 1 jacky   jacky   45635 Jan 15 09:35 report-20020115.xls

jacky:~> chgrp project report-20020115.xls

jacky:~> chmod o= report-20020115.xls

jacky:~> ls -l report-20020115.xls
-rw-rw---- 1 jacky   project 45635 Jan 15 09:35 report-20020115.xls
      

Με αυτόν τον τρόπο οι χρήστες της ομάδας project μπορούν να εργαστούν με αυτό το αρχείο και οι χρήστες εκτός ομάδας όχι.

Τόσο η chown όσο και η chgrp έχουν τη δυνατότητα αναδρομικής αλλαγής ιδιοκτήτη χρησιμοποιώντας την επιλογή -R. Με αυτόν τον τρόπο όλα τα αρχεία και υπο-κατάλογοι ενός καταλόγου θα ανήκουν στον συγκεκριμένο χρήστη ή ομάδα.

Περιορισμοί

Στα περισσότερα συστήματα η χρήση των chown και chgrp απαγορεύεται για τους μη εξουσιοδοτημένους χρήστες. Μόνο ο διαχειριστής μπορεί να αλλάξει τις ιδιοκτησίες χρήστη και ομάδας. Εάν δεν υπήρχε ο περιορισμός κακοπροαίρετοι χρήστες θα μπορούσαν να αλλάξουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας αρχείων, τροποποιώντας το περιβάλλον των χρηστών, ακόμα και να καταστρέψουν τα αρχεία τους.

3.4.2.5. Ειδικές μέθοδοι

Για να μην απασχολείται συνεχώς ο διαχειριστής με προβλήματα δικαιωμάτων, μπορούν να δοθούν ειδικά δικαιώματα πρόσβασης σε ολόκληρους καταλόγους ή σε ξεχωριστά προγράμματα. Υπάρχουν τρεις ειδικές μέθοδοι:

• Sticky bit: Μετά την εκτέλεση μιας εργασίας η εντολή διατηρείται στη μνήμη του συστήματος. Αρχικά αυτή η μέθοδος χρησιμοποιούνταν για οικονομία μνήμης: Οι μεγάλες εργασίες φορτωνόταν στη μνήμη μόνο μια φορά. Τώρα όμως η μνήμη είναι φθηνή και υπάρχουν καλύτεροι τρόποι για τη διαχείρισή της, γι' αυτό δε χρησιμοποιείται για τη δυνατότητα βελτιστοποίησης που παρέχει σε ένα μοναδικό αρχείο. Όταν όμως εφαρμοστεί σε έναν κατάλογο το sticky bit έχει διαφορετική σημασία. Τότε ο χρήστης μπορεί να τροποποιήσει μόνο τα αρχεία του καταλόγου στα οποία είναι ο ιδιοκτήτης ή όταν τα αρχεία έχουν τα κατάλληλα δικαιώματα. Αυτό το χαρακτηριστικό χρησιμοποιείται σε καταλόγους όπως οι /var/tmp, που πρέπει να είναι προσβάσιμοι από όλους, αλλά δεν είναι πρέπον να σβήνει ο ένας χρήστης τα δεδομένα του άλλου. Το sticky bit σηματοδοτείται από ένα t στο τέλος των πεδίων με τα δικαιώματα:

  mark:~> ls -ld /var/tmp drwxrwxrwt 19 root root 8192 Jan 16 10:37 /var/tmp/

  Το sticky bit ορίζεται χρησιμοποιώντας την εντολή chmod o+t directory. Ιστορικά η προέλευσή του "t" βρίσκεται στο save Text access χαρακτηριστικό του UNIX.

• SUID (set user ID – ορισμός ταυτότητας χρήστη) και SGID (set group ID – ορισμός ταυτότητας ομάδος): με τη χρήση του χαρακτήρα s στο πεδίο δικαιωμάτων του χρήστη ή της ομάδος. Όταν αυτή η επιλογή γίνει σε ένα εκτελέσιμο αρχείο, αυτό θα εκτελεστεί με τα δικαιώματα του συγκεκριμένου χρήστη και ομάδος του αρχείου αντί για τα δικαιώματα του χρήστη που ζήτησε την εκτέλεση. Θα συζητηθεί επιπλέον στο Κεφάλαιο 4.

• SGID (set group ID – ορισμός ταυτότητας ομάδος) σε κατάλογο: Σε αυτήν την περίπτωση κάθε αρχείο που δημιουργείται στον κατάλογο θα ανήκει στην ίδια ομάδα με την ομάδα του καταλόγου (ενώ κανονικά θα έπρεπε να ανήκει στην ομάδα του δημιουργού). Με αυτόν τον τρόπο οι χρήστες δε χρειάζεται να ανησυχούν όταν μοιράζονται καταλόγους:

Αυτός είναι ο τυπικός τρόπος δημιουργίας κοινόχρηστων αρχείων στο UNIX.

Τα υφιστάμενα αρχεία παραμένουν αναλλοίωτα!

Τα αρχεία που μετακινούνται σε έναν κατάλογο SGID αλλά δημιουργήθηκαν κάπου αλλού διατηρούν τις αρχικές τους άδειες. Αυτό ίσως να δημιουργεί απορίες.

3.5. Περίληψη

Στο UNIX και το Linux όλες οι οντότητες παρουσιάζονται στο σύστημα σαν αρχεία με τις αντίστοιχες ιδιότητες. Η χρήση των προκαθορισμένων διαδρομών επιτρέπει στους χρήστες και το διαχειριστή να βρουν, διαβάσουν και χειριστούν τα αρχεία.

Έχουμε κάνει τα πρώτα βήματα για να γίνουμε ειδικοί: συζητήσαμε την πραγματική και την εικονική δομή του συστήματος αρχείων, το μοντέλο ασφάλειας των αρχείων στο Linux, καθώς και διάφορες άλλες προφυλάξεις που λαμβάνονται εξ' ορισμού σε κάθε σύστημα.

Ο φλοιός είναι το σημαντικότερο εργαλείο για αλληλεπίδραση με το σύστημα και σε αυτό το κεφάλαιο μάθαμε αρκετές εντολές φλοιού, που εμφανίζονται στον παρακάτω πίνακα.

Πίνακας 3-10. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 3: Αρχεία και σύστημα αρχείων

Έχουμε δώσει έμφαση στο γεγονός ότι πρέπει να ΔΙΑΒΑΣΕΤΕ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΟΔΗΓΙΩΝ / ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ. Πρόκειται για τις πρώτες βοήθειες και δίνουν απαντήσεις σε πολλές ερωτήσεις. Ο παραπάνω κατάλογος περιέχει τις βασικές εντολές που θα χρησιμοποιήσετε σε καθημερινή βάση, όμως αυτές μπορούν να κάνουν περισσότερα πράγματα από αυτά που αναφέρουμε. Διαβάζοντας τις οδηγίες αποκτάτε τον έλεγχο που χρειάζεστε.

Εν τέλει παραθέτουμε και τις άδειες πρόσβασης των αρχείων:

Πίνακας 3-11. Άδειες πρόσβασης αρχείων

3.6. Ασκήσεις

Συνδεθείτε με το όνομα χρήστη που έχετε.

3.6.1. Διαμερίσματα

• Σε ποιο διαμέρισμα είναι o οικείος σας κατάλογος?

• Πόσα διαμερίσματα υπάρχουν στο σύστημά σας?

• Ποιο είναι το συνολικό μέγεθος του συστήματος Linux που έχετε?

3.6.2. Διαδρομές

• Εμφανίσετε τη δική σας διαδρομή αναζήτησης.

• Εξάγετε μια παράλογη διαδρομή, export PATH=blah και προσπαθήσετε να εμφανίσετε το περιεχόμενο του καταλόγου.

• Ποια είναι η διαδρομή για τον οικείο σας κατάλογο; Πως μπορεί ένας άλλος χρήστης να προσεγγίσει τον οικείο σας κατάλογο ξεκινώντας από το δικό του και χρησιμοποιώντας μια σχετική διαδρομή;

• Μετακινηθείτε στον κατάλογο tmp στη θέση /var.

• Τώρα μετακινηθείτε στον κατάλογο share στη θέση /usr χρησιμοποιώντας μόνο μια εντολή. Πηγαίνετε στο doc. Ποιος είναι ο τρέχων κατάλογος;

3.6.3. Περιήγηση στο σύστημα

• Μετακινηθείτε στον κατάλογο /proc.

• Τι CPU(s) έχει το σύστημα;

• Πόση RAM χρησιμοποιεί το σύστημα αυτή τη στιγμή;

• Πόσο χώρο για ανταλλαγή (swap) έχετε;

• Ποιοι οδηγοί (drivers) είναι φορτωμένοι;

• Πόσες ώρες έχει λειτουργήσει συνολικά το σύστημα;

• Ποια συστήματα αρχείων αναγνωρίζει το σύστημά σας;

• Μετακινηθείτε στη θέση /etc/rc.d | /etc/init.d | /etc/runlevels και διαλέξετε τον κατάλληλο κατάλογο για το δικό σας επίπεδο εργασίας.

• Τι υπηρεσίες πρέπει να τρέχουν σε αυτό το επίπεδο;

• Ποιες υπηρεσίες τρέχουν σε γραφικό περιβάλλον και όχι σε γραμμή εντολών;

• Μετακινηθείτε στο /etc

• Πόσο καιρό το σύστημα διατηρεί το αρχείο καταγραφής ( log file) στο οποίο καταγράφει τις συνδέσεις των χρηστών;

• Ποια έκδοση τρέχετε;

• Υπάρχουν τίποτε μηνύματα ή θέματα της ημέρας;

• Πόσοι χρήστες είναι ορισμένοι στο σύστημά σας; Μην τους μετρήσετε, αφήστε τον υπολογιστή να το κάνει για εσάς!

• Πόσες ομάδες υπάρχουν;

• Που είναι αποθηκευμένη η πληροφορία για το time zone;

• Είναι εγκατεστημένα τα HOWTOs;

• Μετακινηθείτε στο /usr/share/doc.

• Ονομάσετε τρία προγράμματα που έρχονται με το πακέτο coreutils της GNU.

• Ποια έκδοση του bash είναι εγκατεστημένη;

3.6.4. Διαχείριση αρχείων

• Δημιουργήσετε ένα νέον κατάλογο στον οικείο σας κατάλογο.

• Μπορείτε να μετακινήσετε αυτόν τον κατάλογο στο ίδιο επίπεδο με τον οικείο σας κατάλογο;

• Αντιγράψετε όλα τα XPM αρχεία από το /usr/share/pixmaps στον νέο κατάλογο. Τι σημαίνει XPM;

• Εμφανίσετε τα αρχεία με αντίστροφη αλφαβητική σειρά.

• Μετακινηθείτε στον οικείο σας κατάλογο. Δημιουργήσετε έναν νέο κατάλογο και αντιγράψετε σε αυτόν όλα τα αρχεία από το /etc. Σιγουρευτείτε ότι αντιγράφετε και τα περιεχόμενα των υπο-καταλόγων του /etc! (αναδρομική αντιγραφή)

• Μετακινηθείτε στον νέο κατάλογο και δημιουργήσετε έναν κατάλογο για τα αρχεία που αρχίζουν με κεφαλαίο χαρακτήρα και έναν για τα αρχεία που αρχίζουν με πεζό χαρακτήρα. Μετακινήσετε τα αρχεία χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν λιγότερες εντολές.

• Διαγράψετε τα υπόλοιπα αρχεία.

• Διαγράψετε τον κατάλογο και όλα τα περιεχόμενά του χρησιμοποιώντας μόνο μια εντολή.

• Χρησιμοποιήσετε τη grep για να βρείτε ποιο σενάριο φλοιού ξεκινάει τον Font Server στο γραφικό περιβάλλον λειτουργίας.

• Που βρίσκεται το πρόγραμμα sendmail?

• Δημιουργήσετε έναν συμβολικό σύνδεσμο στον οικείο σας κατάλογο για το /var/tmp. Ελέγξετε εάν δουλεύει.

• Κάνετε οικείο σας κατάλογο έναν συμβολικό σύνδεσμο προς αυτόν τον σύνδεσμο. Ελέγξετε εάν δουλεύει. Διαγράψετε τον πρώτο σύνδεσμο και εμφανίσετε τα περιεχόμενα του καταλόγου. Τι έγινε ο δεύτερος σύνδεσμος;

3.6.5. Άδειες πρόσβασης αρχείων

• Μπορείτε να αλλάξετε τα δικαιώματα αρχείων στο /home;

• Ποιο είναι το προκαθορισμένο πρότυπο (μάσκα) δημιουργίας αρχείων;

• Μεταφέρετε την ιδιοκτησία του /etc σε εσάς και στη κύριά σας ομάδα.

• Αλλάξετε τα δικαιώματα του ~/.bashrc έτσι ώστε μόνο εσείς και η κύριά σας ομάδα να μπορούν να το διαβάσουν.

• Δώσετε την εντολή locate root. Παρατηρείτε κάτι ιδιαίτερο;

• Δημιουργήσετε ένα συμβολικό σύνδεσμο στο /root. Μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε;

Κεφάλαιο 4. Διεργασίες

4.1. Οι διεργασίες αναλυτικά

4.1.2.1. Διαλογικές διεργασίες

Οι διαλογικές διεργασίες αρχικοποιούνται και ελέγχονται από μια σύνοδο τερματικού. Με άλλα λόγια, πρέπει να υπάρχει κάποιος συνδεδεμένος στο σύστημα για να ξεκινήσει τέτοιες διεργασίες, δεν ξεκινούν αυτόματα σαν μέρος των λειτουργιών του συστήματος. Αυτές οι διεργασίες μπορεί να εκτελούνται στο προσκήνιο, καταλαμβάνοντας το τερματικό που τις ξεκίνησε, ώστε δεν μπορείτε να ξεκινήστε άλλες εφαρμογές όσο αυτές οι διεργασίες εκτελούνται. Εναλλακτικά μπορεί να εκτελούνται στο παρασκήνιο, ώστε το τερματικό που τις ξεκίνησε να μπορεί να δέχεται νέες εντολές, ενώ αυτές οι διεργασίες συνεχίζουν να εκτελούνται. Μέχρι τώρα, εστιάσαμε κυρίως σε προγράμματα (διεργασίες) που εκτελούνται στο προσκήνιο – η απαιτούμενη ώρα εκτέλεσης είναι πολύ μικρή για να γίνει αντιληπτή. Επιπλέον, ορισμένες διεργασίες περιμένουν από εσάς να κάνετε κάτι, ένα καλό παράδειγμα είναι όταν βλέπετε ένα αρχείο με την εντολή less. Το πρόγραμμα περιμένει από εσάς να πατήσετε κάποιο πλήκτρο. Το πρόγραμμα έχει 'καταλάβει' το τερματικό που πλέον καταλαβαίνει μόνο εντολές του προγράμματος. Σε άλλες εντολές η 'κατάληψη' μπορεί να σημαίνει ακόμη και 'πάγωμα' του τερματικού ή σειρά μηνυμάτων λάθους.

Όσο όμως μια διεργασία εκτελείται στο υπόβαθρο, ο χρήστης μπορεί να κάνει άλλα πράγματα στο τερματικό που ξεκίνησε τη διεργασία.

Ο φλοιός προσφέρει ένα χαρακτηριστικό που λέγεται έλεγχος εργασιών (job control) που επιτρέπει την εύκολη διαχείριση πολλαπλών διεργασιών. Αυτός ο μηχανισμός εναλλάσσει διεργασίες μεταξύ προσκηνίου και παρασκηνίου. Επίσης μπορεί να ξεκινήσει διεργασίες κατ' ευθείαν στο παρασκήνιο.

Η εκτέλεση διεργασιών στο παρασκήνιο είναι χρήσιμη μόνο όταν τα αντίστοιχα προγράμματα δεν απαιτούν επικοινωνία με το χρήστη (μέσω του φλοιού). Τυπικά θέτουμε εργασίες στο παρασκήνιο όταν περιμένουμε να διαρκέσουν πολλή ώρα. Για να ελευθερώσουμε το τερματικό, εισάγουμε ένα '&' ( ampersand) μετά την εντολή. Στο παράδειγμα, σε γραφική διεπαφή, ανοίγουμε ένα επιπλέον παράθυρο τερματικού:

billy:~> xterm &
[1] 26558

billy:~> jobs
[1]+  Running                 xterm &
      

Τα πλήρη χαρακτηριστικά του ελέγχου εργασιών εξηγούνται στις σελίδες τεκμηρίωσης του bash, έτσι εδώ παρουσιάζονται μόνο τα συχνά χρησιμοποιούμενα:

Πίνακας 4-1. Έλεγχος διεργασιών

Στις ασκήσεις υπάρχουν πρακτικά παραδείγματα.

Πολλά συστήματα UNIX πιθανώς να έχουν ακόμη την εντολή screen, που παίζει ρόλο αντίστοιχο με τη εκκίνηση ενός νέου παράθυρου τερματικού. Επιπλέον όλα τα προγράμματα και οι διεργασίες θα εκτελεστούν στο screen ανεξάρτητα από το τρέχον παράθυρο. Μπορείτε να αποσυνδεθείτε εντελώς από το σύστημα και να επανασυνδεθείτε αργότερα και να δείτε τι κάνει το screen που ξεκινήσατε.

Το πρόγραμμα αυτό προέρχεται από την εποχή που δεν υπήρχαν παράθυρα τερματικών, και όλα έπρεπε να γίνουν μέσα από το ίδιο τερματικό κειμένου. Τώρα η χρήση του είναι περιορισμένη στους 'μανιακούς' του παλιού UNIX.

4.1.2.2. Αυτόματες διεργασίες

Οι αυτόματες διεργασίες ή διεργασίες δέσμης (batch) δεν συνδέονται με ένα τερματικό. Πρόκειται για εργασίες που μπαίνουν σε ουρά στον spooler, ώστε μπορούν να εκτελεστούν με λογική FIFO (first-in, first-out). Τέτοιες εργασίες εκτελούνται με βάση δυο κριτήρια:

• Συγκεκριμένη μέρα και ώρα: με χρήση της εντολής at, που συζητάμε αργότερα στο κεφάλαιο.

• Σε στιγμές που ο φόρτος του συστήματος είναι αρκετά χαμηλός για να δεχτεί επιπλέον εργασίες: αυτό γίνεται με την εντολή batch. Εξ' ορισμού οι εργασίες μπαίνουν σε μια ουρά και αναμένουν να εκτελεστούν όταν ο φόρτος του συστήματος είναι μικρότερος του 0.8. Χρησιμοποιείται σε μεγάλα συστήματα, όπου μπορεί να έχουμε μεγάλο όγκο δεδομένων ή υπάρχουν διεργασίες που απαιτούν πολλούς πόρους. Γενικά η επεξεργασία δέσμης χρησιμοποιείται για τη βελτιστοποίηση της απόδοσης του συστήματος.

4.1.2.3. Δαίμονες

Οι δαίμονες (daemons) είναι διεργασίες διακομιστή που εκτελούνται συνεχώς. Συνήθως αρχικοποιούνται με την έναρξη του συστήματος και μετά περιμένουν στο παρασκήνιο μέχρι να ζητηθεί η συνδρομή τους, ένα τυπικό παράδειγμα είναι ο δαίμονας της δικτύωσης, xinetd, που ξεκινά σχεδόν σε κάθε διαδικασία εκκίνησης. Μετά την εκκίνηση του συστήματος, ο δαίμονας κάθεται μέχρι κάποιο πρόγραμμα πελάτης, όπως ένας πελάτης FTP, χρειάζεται να συνδεθεί.

4.1.3. Χαρακτηριστικά διεργασιών

Μια διεργασία έχει μια σειρά χαρακτηριστικά, που μπορούμε να τα δούμε με την εντολή ps:

• Α αριθμός διεργασίας (process ID ή PID): ένας μοναδικός αριθμός ταυτοποίησης της διεργασίας.

• Ο αριθμός πατρικής διεργασίας (parent process ID ή PPID): ο αριθμός διεργασίας (PID) της διεργασίας που ξεκίνησε αυτή τη διεργασία.

• Αριθμός ωραιοποίησης (niceness): ο βαθμός φιλικότητας της διεργασίας προς τις άλλες (δεν είναι το ίδιο με τη προτεραιότητα της διεργασίας, που υπολογίζεται με βάση τον αριθμό ωραιοποίησης και τη πρόσφατη χρήση της CPU από τη διεργασία).

• Τερματικό ή TTY: τερματικό με το οποίο συνδέεται η διεργασία.

• Ταυτότητα του πραγματικού και effective χρήστη (RUID και EUID): ο ιδιοκτήτης της διεργασίας. Ο πραγματικός ιδιοκτήτης είναι αυτός που έδωσε την εντολή, ο effective καθορίζει τα δικαιώματα πρόσβασης της διεργασίας στους πόρους του συστήματος. Συνήθως οι RUID και EUID είναι οι ίδιοι, και η διεργασία έχει τα ίδια δικαιώματα πρόσβασης με τον χρήστη που την δημιούργησε. Ένα παράδειγμα: ο περιηγητής mozilla στο /usr/bin έχει ιδιοκτήτη τον root:

  theo:~> ls -l /usr/bin/mozilla -rwxr-xr-x 1 root root 4996 Nov 20 18:28 /usr/bin/mozilla* theo:~> mozilla & [1] 26595 theo:~> ps -af UID PID PPID C STIME TTY TIME CMD theo 26601 26599 0 15:04 pts/5 00:00:00 /usr/lib/mozilla/mozilla-bin theo 26613 26569 0 15:04 pts/5 00:00:00 ps -af

  Η εντολή για τον περιηγητή διαδικτύου σε πιο καινούρια συστήματα, ενδέχεται να είναι firefox.

• Όταν ο χρήστης theo ξεκινά το πρόγραμμα, η διεργασία και όσες ξεκινούν από αυτή, έχουν ιδιοκτήτη τον theo και όχι τον υπερ-χρήστη. Όταν ο mozilla χρειαστεί να προσπελάσει κάποια αρχεία αυτό θα γίνει με βάση τα δικαιώματα του theo και όχι του root.

• Ταυτότητα πραγματικής και effective group owner (RGID and EGID): Η πραγματική ομάδα είναι η κύρια ομάδα του πραγματικού χρήστη. Η effective ομάδα είναι η ίδια εκτός αν έχουμε εφαρμογή προσπέλασης SGID.

4.1.4. Εμφάνιση πληροφοριών διεργασίας

Η εντολή ps είναι ένα βασικό εργαλείο για να εμφανίσουμε διεργασίες. Η εντολή αυτή έχει πολλές επιλογές που μπορούν να συνδυαστούν για να εμφανίσουμε διάφορα χαρακτηριστικά διεργασιών.

Χωρίς επιλογές, η ps δίνει μόνο πληροφορίες για την τρέχουσα σύνοδο φλοιού και προκύπτουσες διεργασίες:

theo:~> ps
  PID TTY          TIME CMD
 4245 pts/7    00:00:00 bash
 5314 pts/7    00:00:00 ps
      

Καθώς αυτό δεν δίνει αρκετή πληροφορία (γενικά εκτελούνται πάνω από εκατό διεργασίες στο σύστημά μας) συνήθως επιλέγουμε συγκεκριμένες διεργασίες από τη λίστα όλων των διεργασιών, με χρήση της εντολής grep σε μια σωλήνωση (pipe), δες Ενότητα 5.1.2.1, όπως στη γραμμή που ακολουθεί, εμφανίζοντας όλες τις διεργασίες με ιδιοκτήτη κάποιο συγκεκριμένο χρήστη:

ps -ef | grep username

Το παράδειγμα δείχνει όλες τις διεργασίες που περιέχουν το αλφαριθμητικό bash, τον πιο συνηθισμένο φλοιό σε συστήματα Linux:

theo:> ps auxw | grep bash
brenda   31970  0.0  0.3  6080 1556 tty2   S  Feb23   0:00 -bash
root     32043  0.0  0.3  6112 1600 tty4   S  Feb23   0:00 -bash
theo     32581  0.0  0.3  6384 1864 pts/1  S  Feb23   0:00 bash
theo     32616  0.0  0.3  6396 1896 pts/2  S  Feb23   0:00 bash
theo     32629  0.0  0.3  6380 1856 pts/3  S  Feb23   0:00 bash
theo      2214  0.0  0.3  6412 1944 pts/5  S  16:18   0:02 bash
theo      4245  0.0  0.3  6392 1888 pts/7  S  17:26   0:00 bash
theo      5427  0.0  0.1  3720  548 pts/7  S  19:22   0:00 grep bash
      

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η εντολή grep που βρίσκει το αλφαριθμητικό bash χρησιμοποιείται σε συστήματα που έχουν πολύ idletime. Εναλλακτικά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την εντολή pgrep.

|?

Θα εξηγήσουμε τον τελεστή | στο επόμενο κεφάλαιο, δες Κεφάλαιο 5.

Περισσότερες πληροφορίες μπορούν να βρεθούν ως συνήθως: με ps --help ή man ps. Η GNU ps υποστηρίζει αρκετές διαφορετικές μορφές επιλογών.

Σημειώστε οτι η ps δίνει μόνο μια στιγμιαία κατάσταση των ενεργών διεργασιών. Το πρόγραμμα top εμφανίζει μια ακριβέστερη εικόνα με συνεχή ανανέωση των αποτελεσμάτων της ps (με πολλές επιλογές) κάθε πέντε δευτερόλεπτα, κατατάσσοντας τις διεργασίες με βάση το φόρτο που επιφέρουν στο σύστημα, και με πληροφορίες σχετικά με τη χρήση του χώρου εναλλαγής, τη κατάσταση της CPU, της μνήμης κλπ:

 12:40pm up 9 days, 6:00, 4 users, load average: 0.21, 0.11, 0.03
89 processes: 86 sleeping, 3 running, 0 zombie, 0 stopped
CPU states:  2.5% user,  1.7% system,  0.0% nice, 95.6% idle
Mem:   255120K av, 239412K used, 15708K free, 756K shrd, 22620K buff
Swap: 1050176K av, 76428K used, 973748K free, 82756K cached
  PID USER  PRI NI SIZE  RSS SHARE STAT %CPU %MEM TIME COMMAND
 5005 root  14  0 91572  15M 11580 R    1.9  6.0  7:53 X
19599 jeff  14  0  1024 1024   796 R    1.1  0.4  0:01 top
19100 jeff   9  0  5288 4948  3888 R    0.5  1.9  0:24 gnome-terminal
19328 jeff   9  0 37884  36M 14724 S    0.5 14.8  1:30 mozilla-bin
    1 root   8  0   516  472   464 S    0.0  0.1  0:06 init
    2 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:02 keventd
    3 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:00 kapm-idled
    4 root  19 19     0    0     0 SWN  0.0  0.0  0:00 ksoftirqd_CPU0
    5 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:33 kswapd
    6 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:00 kreclaimd
    7 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:00 bdflush
    8 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:05 kupdated
    9 root  -1-20     0    0     0 SW<  0.0  0.0  0:00 mdrecoveryd
   13 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:01 kjournald
   89 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:00 khubd
  219 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:00 kjournald
  220 root   9  0     0    0     0 SW   0.0  0.0  0:00 kjournald

Η πρώτη σειρά της λίστας της top περιέχει κάποιες πληροφορίες που εμφανίζονται με την εντολή uptime:

jeff:~> uptime
  3:30pm, up 12 days, 23:29, 6 users, load average: 0.01, 0.02, 0.00
      

Τα δεδομένα αυτών των προγραμμάτων αποθηκεύονται μεταξύ άλλων στο /var/run/utmp (συνδεδεμένοι χρήστες) και στο εικονικό σύστημα αρχείων /proc, για παράδειγμα στο /proc/loadavg (πληροφορίες μέσου φόρτου). Υπάρχουν αρκετοί γραφικοί τρόποι εμφάνισης αυτών των δεδομένων, όπως ο Gnome System Monitor και τα lavaps. Στους ιστοτόπους FreshMeat και SourceForge θα βρείτε δεκάδες εφαρμογές που συγκεντρώνουν αυτές τις πληροφορίες και άλλες καταγραφές δεδομένων διακομιστή, επιτρέποντας, για παράδειγμα, τη παρακολούθηση πολλών συστημάτων μέσω ενός ειδικού ιστοτόπου.

Οι σχέσεις μεταξύ διεργασιών μπορούν να εμφανιστούν με την εντολή pstree:

sophie:~> pstree
init-+-amd
     |-apmd
     |-2*[artsd]
     |-atd
     |-crond
     |-deskguide_apple
     |-eth0
     |-gdm---gdm-+-X
     |           `-gnome-session-+-Gnome
     |                           |-ssh-agent
     |                           `-true
     |-geyes_applet
     |-gkb_applet
     |-gnome-name-serv
     |-gnome-smproxy
     |-gnome-terminal-+-bash---vim
     |                |-bash
     |                |-bash---pstree
     |                |-bash---ssh
     |                |-bash---mozilla-bin---mozilla-bin---3*[mozilla-bin]
     |                `-gnome-pty-helper
     |-gpm
     |-gweather
     |-kapm-idled
     |-3*[kdeinit]
     |-keventd
     |-khubd
     |-5*[kjournald]
     |-klogd
     |-lockd---rpciod
     |-lpd
     |-mdrecoveryd
     |-6*[mingetty]
     |-8*[nfsd]
     |-nscd---nscd---5*[nscd]
     |-ntpd
     |-3*[oafd]
     |-panel
     |-portmap
     |-rhnsd
     |-rpc.mountd
     |-rpc.rquotad
     |-rpc.statd
     |-sawfish
     |-screenshooter_a
     |-sendmail
     |-sshd---sshd---bash---su---bash
     |-syslogd
     |-tasklist_applet
     |-vmnet-bridge
     |-xfs
     `-xinetd-ipv6
      

Οι επιλογές -u και -a δίνουν παραπάνω πληροφορίες. Για περισσότερες πληροφορίες, δείτε τις σελίδες τεκμηρίωσης.

Στην επόμενη ενότητα θα δούμε πώς μια διεργασία μπορεί να δημιουργήσει άλλες διεργασίες.

4.1.5. Ζωή και θάνατος μιας διεργασίας

4.1.5.1. Δημιουργία διεργασίας

Μια νέα διεργασία δημιουργείται επειδή μια υπάρχουσα διεργασία κάνει ένα ακριβές αντίγραφο του εαυτού της. Η νέα διεργασία – παιδί, έχει το ίδιο περιβάλλον εργασίας με τη διεργασία – γονέα, διαφέρουν μόνο στον αριθμό διεργασίας (process ID). Αυτή η διαδικασία λέγεται διακλάδωση (forking).

Μετά τη διακλάδωση, ο χώρος διευθύνσεων της διεργασίας – παιδί ενημερώνεται με τα νέα δεδομένα της διεργασίας. Αυτό γίνεται με μια κλήση exec του συστήματος.

Ο μηχανισμός fork-and-exec μεταφέρει την εκτέλεση από τη παλιά εντολή στη νέα, ενώ το νέο πρόγραμμα κληρονομεί το περιβάλλον εκτέλεσης παραμένει το ίδιο, συμπεριλαμβανομένων των συσκευών εισόδου και εξόδου, μεταβλητές περιβάλλοντος και προτεραιότητα. Αυτός ο μηχανισμός χρησιμοποιείται στο UNIX και στο Linux. Ακόμη και η πρώτη διεργασία η init, με αριθμό (process ID) 1, διακλαδώνεται κατά τη διαδικασία εκκίνησης σε μια διαδικασία που λέγεται bootstrapping.

Αυτό το σχήμα δείχνει τη διαδικασία του μηχανισμού fork-and-exec. Ο αριθμός της διεργασίας αλλάζει μετά τη διακλάδωση:

Εικόνα 4-1. Μηχανισμός fork-and-exec

Υπάρχουν μερικές περιπτώσεις που η init γίνεται γονέας μιας διεργασίας, αν και αυτή δεν ξεκίνησε από την init, όπως ήδη είδαμε στο παράδειγμα με το pstree. Πολλά προγράμματα, λόγου χάρη, δαιμονοποιούν (daemonize) τις διεργασίες παιδιά τους, ώστε να εξακολουθήσουν να εκτελούνται ακόμη και όταν η πατρική διεργασία σταματήσει. Ένας διαχειριστής παραθύρων είναι ένα τυπικό παράδειγμα: ξεκινά μια διεργασία xterm η οποία δημιουργεί ένα φλοιό που δέχεται εντολές. Στη συνέχεια ο διαχειριστής παραθύρων αρνείται κάθε ευθύνη και περνά τη διεργασία στην init. Με αυτό το μηχανισμό, είναι δυνατό να αλλάξουμε διαχειριστή παραθύρων χωρίς να διακόψουμε εκτελούμενες εφαρμογές.

Αραιά και πού κάτι πάει στραβά, ακόμη και στις καλύτερες οικογένειες. Σε αυτή την εξαιρετική περίπτωση, μια διεργασία μπορεί να τερματιστεί αλλά η γονική διεργασία να μην περιμένει το τερματισμό της (να έχει ήδη τερματιστεί και αυτή). Τέτοιες διεργασίες που δεν έχουν τερματιστεί κανονικά ονομάζονται διεργασίες zombie.

4.1.5.2. Τερματισμός διεργασιών

Όταν μια διεργασία τερματιστεί κανονικά (δεν σταματά με kill ή δεν διακόπτεται απρόοπτα), επιστρέφει τη κατάσταση εξόδου (exit status) στη γονική διεργασία. Η κατάσταση εξόδου είναι ένας αριθμός που παρέχει κάποιες πληροφορίες σχετικές με την εκτέλεση της διεργασίας παιδιού. Το σύστημα αυτό της επιστροφής πληροφοριών κατά την έξοδο προέρχεται από τη γλώσσα προγραμματισμού C στην οποία είναι γραμμένο το UNIX (και το Linux).

Οι κωδικοί επιστροφής (καταστάσεις εξόδου) μπορούν να ερμηνευτούν από τη διεργασία γονέα ή από ειδικά σενάρια φλοιού. Οι τιμές των κωδικών εξαρτώνται από την εφαρμογή. Η σχετική πληροφορία μπορεί να βρεθεί στις σελίδες τεκμηρίωσης του συγκεκριμένου προγράμματος, για παράδειγμα η εντολή grep επιστέφει -1 αν δεν υπάρξει καμιά ταύτιση, οπότε η διεργασία γονέας θα μπορούσε να εμφανίσει ένα μήνυμα της μορφής "No files found". Ένα άλλο παράδειγμα είναι η ενσωματωμένη στο Bash εντολή true, που δεν κάνει τίποτε άλλο από το να επιστρέφει κατάσταση εξόδου 0, δηλαδή επιτυχία.

4.1.5.3. Σήματα

Οι διεργασίες τερματίζουν επειδή λαμβάνουν ένα σήμα. Υπάρχουν πολλά σήματα που μπορείτε να στείλετε σε μια διεργασία. Η εντολή kill χρησιμοποιείται για την αποστολή σημάτων. Η επιλογή kill -l εμφανίσει μια λίστα από σήματα. Τα περισσότερα από αυτά είναι για εσωτερική χρήση του συστήματος, ή για προγραμματιστές που γράφουν κώδικα συστήματος. Ως χρήστης θα χρειαστείτε τα παρακάτω σήματα:

Table 4-2. Συνηθισμένα σήματα

Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τις διαδικασίες αποστολής και παραλαβής σήματος με τη man 7 signal.

4.1.6. SUID και SGID

Όπως υποσχεθήκαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, τώρα θα συζητήσουμε σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια τις ειδικές μεθόδους SUID και SGID. Αυτές οι μέθοδοι υπάρχουν για να παρέχουν στους απλούς χρήστες τη δυνατότητα να εκτελούν εργασίες που κανονικά δεν θα μπορούσαν λόγω του σχήματος αδειών πρόσβασης των συστημάτων UNIX. Ιδανικά οι ειδικοί τύποι χρησιμοποιούνται όσο πιο σπάνια γίνεται, αφού περιέχουν κινδύνους ασφάλειας. Οι προγραμματιστές του Linux γενικά τους απέφυγαν όσο ήταν δυνατό. Για παράδειγμα η έκδοση Linux της ps, χρησιμοποιεί τη πληροφορία που βρίσκεται στο σύστημα αρχείων /proc, η οποία είναι προσβάσιμη από όλους, και έτσι αποφεύγει την έκθεση ευαίσθητων δεδομένων και πόρων του συστήματος στο ευρύ κοινό. Παλιότερα, ή ακόμη και σήμερα σε μερικά συστήματα UNIX, το πρόγραμμα της ps έπρεπε να προσπελάσει αρχεία σαν τα /dev/mem και dev/kmem, που είχε μειονεκτήματα εξ' αιτίας των αδειών πρόσβασης αυτών των αρχείων:

rita:~> ls -l /dev/*mem
crw-r-----    1 root     kmem       1,   2 Aug 30 22:30 /dev/kmem
crw-r-----    1 root     kmem       1,   1 Aug 30 22:30 /dev/mem
      

Σε παλιότερες εκδόσεις του ps, δεν ήταν δυνατό να ξεκινήσει κανείς το πρόγραμμα σαν απλός χρήστης, εκτός αν εφαρμοζόταν ειδικές μέθοδοι.

Εν και γενικά προσπαθούμε να αποφύγουμε τη χρήση ειδικών μεθόδων, μερικές φορές είναι αναγκαίο να χρησιμοποιήσουμε το SUID. Ένα παράδειγμα είναι ο μηχανισμός αλλαγής κωδικών πρόσβασης. Φυσικά οι χρήστες θέλουν να κάνουν αυτή τη δουλειά μόνοι τους αντί να αφήσουν στον διαχειριστή του συστήματος. Όπως γνωρίζουμε, τα ονόματα χρηστών και οι κωδικοί πρόσβασης βρίσκονται στο αρχείο /etc/passwd, που έχει τις παρακάτω άδειες πρόσβασης και ιδιοκτήτες:

bea:~> ls -l /etc/passwd
-rw-r--r--    1 root     root     1267 Jan 16 14:43 /etc/passwd
      

Παρ' όλα αυτά οι χρήστες πρέπει να μπορούν να μεταβάλουν ορισμένες από τις δικές τους πληροφορίες στο συγκεκριμένο αρχείο. Αυτό επιτυγχάνεται δίνοντας ειδικά δικαιώματα πρόσβασης στο πρόγραμμα passwd:

mia:~> which passwd
passwd is /usr/bin/passwd

mia:~> ls -l /usr/bin/passwd
-r-s--x--x    1 root     root    13476 Aug  7 06:03 /usr/bin/passwd*
      

Όταν καλείται, η εντολή passwd εκτελείται με δικαιώματα root, επιτρέποντας έτσι τον απλό χρήστη να τροποποιήσει το αρχείο με τους κωδικούς πρόσβασης που έχει ιδιοκτήτη τον υπέρ-χρήστη.

Οι μέθοδοι SGID σε ένα αρχείο δεν συμβαίνουν τόσο συχνά όσο οι μέθοδοι SUID, γιατί οι SGID συχνά απαιτούν τη δημιουργία ειδικών ομάδων. Σε μερικές περιπτώσεις, όμως, είναι αναγκαίο να μπούμε σε αυτό το κόπο για να κτίσουμε μια κομψή λύση (μην ανησυχείτε ιδιαίτερα – οι αναγκαίες ομάδες συνήθως δημιουργούνται κατά την εγκατάσταση). Αυτή είναι η περίπτωση των προγραμμάτων write και wall, που χρησιμοποιούνται για την αποστολή μηνυμάτων στα τερματικά άλλων χρηστών (ttys). Η εντολή write στέλνει μηνύματα σε ένα χρήστη, ενώ η wall στέλνει σε writes όλους τους συνδεδεμένους χρήστες.

Η αποστολή κειμένου στο τερματικό ενός άλλου χρήστη κανονικά δεν επιτρέπεται. Για να ξεπεράσουμε το πρόβλημα, δημιουργείται μια ομάδα, που είναι ιδιοκτήτρια όλων των τερματικών συσκευών. Οι εντολές write και wall λαμβάνουν άδειες πρόσβασης SGID, επομένως έχουν δικαιώματα πρόσβασης στις συσκευές tty. Έτσι, ο χρήστης που καλεί αυτές τις εντολές, αν και δεν έχει δικαιώματα να γράψει σε κάποιο άλλο τερματικό, μπορεί να στείλει τα μηνύματα.

Στο παρακάτω παράδειγμα, ο χρήστης joe πρώτα βρίσκει σε ποιο τερματικό είναι συνδεδεμένος ο χρήστης που τον ενδιαφέρει, μέσω της εντολής who. Μετά στέλνει ένα μήνυμα με την εντολή write. Επίσης φαίνονται τα δικαιώματα πρόσβασης στο πρόγραμμα write και στα τερματικά που χρησιμοποιεί ο παραλήπτης: είναι καθαρό οτι μόνο ο ιδιοκτήτης έχει δικαιώματα στις συσκευές αυτές, με εξαίρεση την ειδική ομάδα που μπορεί να γράψει σε όλες τις συσκευές.

joe:~> which write
write is /usr/bin/write

joe:~> ls -l /usr/bin/write
-rwxr-sr-x    1 root     tty      8744 Dec  5 00:55 /usr/bin/write*

joe:~> who
jenny     tty1     Jan 23 11:41
jenny     pts/1    Jan 23 12:21 (:0)
jenny     pts/2    Jan 23 12:22 (:0)
jenny     pts/3    Jan 23 12:22 (:0)
joe       pts/0    Jan 20 10:13 (lo.callhost.org)

joe:~> ls -l /dev/tty1
crw--w----    1 jenny   tty  4,     1 Jan 23 11:41 /dev/tty1

joe:~> write jenny tty1
hey Jenny, shall we have lunch together?
^C
      

Η χρήστης jenny λαμβάνει στο τερματικό της το παρακάτω μήνυμα:

Message from joe@lo.callhost.org on ptys/1 at 12:36 ...
hey Jenny, shall we have lunch together?
EOF

Μετά τη παραλαβή του μηνύματος, η οθόνη μπορεί να καθαριστεί με Ctrl+L. Για να μη λαμβάνουμε καθόλου μηνύματα (εκτός από αυτά του διαχειριστή συστήματος), χρησιμοποιούμε την εντολή mesg. Για να δούμε ποιοι συνδεδεμένοι χρήστες δέχονται μηνύματα από άλλους χρησιμοποιούμε την εντολή who -w. Για περισσότερες πληροφορίες δείτε τις σελίδες τεκμηρίωσης.

Τα ονόματα ομάδων μπορεί να διαφέρουν
Το σχήμα των ομάδων είναι διαφορετικό σε κάθε διανομή Linux. Μπορεί να έχουν άλλα ονόματα και διαφορετική δομή.

4.2. Εκκίνηση, αρχικοποίηση, τερματισμός

Το BIOS ελέγχει το σύστημα, μετά τα περιφερειακά και στη συνέχεια ψάχνει για έναν οδηγό για να φορτώσει το λειτουργικό σύστημα. Συνήθως ελέγχει για οδηγό δισκέτας (σε παλιότερα συστήματα), οδηγό CD-ROM (σε νεότερα) και για άλλα φορητά μέσα αποθήκευσης (DVD-ROM, USB θύρα, ΣτΜ), και, φυσικά για οδηγούς σκληρού δίσκου. Η σειρά αναζήτησης οδηγών καθορίζεται στο BIOS και μπορεί να τροποποιηθεί από τον χρήστη πριν την εκκίνηση. Αφού εγκατασταθεί το Linux σε ένα σκληρό δίσκο του συστήματος, το BIOS αναζητά τη Κύρια Εγγραφή Εκκίνησης (Master Boot Record -MBR) που ξεκινά στο πρώτο τομέα του πρώτου δίσκου, φορτώνει τα περιεχόμενά της στη μνήμη, και περνά τον έλεγχο σε αυτή.

Η MBR περιέχει εντολές για τον τρόπο φόρτωσης του φορτωτή εκκίνησης GRUB (ή του LILO), και για το προ-επιλεγμένο λειτουργικό σύστημα. Στη συνέχεια η MBR φορτώνει τον φορτωτή εκκίνησης που συνεχίζει τη διαδικασία (συνήθως ο φορτωτής εκκίνησης είναι εγκατεστημένος και αυτός στην MBR). Το GRUB είτε εμφανίζει κάποιο μενού με επιλογές ή -μετά από μικρή αναμονή- συνεχίζει τη διαδικασία εκκίνησης. Με βάση είτε τις επιλογές του μενού ή τις προ-καθορισμένες επιλογές το λειτουργικό σύστημα ξεκινά, είτε γραφικά είτε από τη γραμμή εντολών, με βάση το αρχείο διαμόρφωσης.

4.2.3. Χαρακτηριστικά του GRUB

Αυτή η μέθοδος εκκίνησης αυτή λέγεται ευθεία φόρτωση (direct loading) επειδή ο φορτωτής εκκίνησης ξεκινά απ' ευθείας το λειτουργικό σύστημα, χωρίς άλλο ενδιάμεσο κώδικα μεταξύ του φορτωτή εκκίνησης και των κύριων αρχείων του λειτουργικού συστήματος (όπως ο πυρήνας). Όμως, η διαδικασία εκκίνησης άλλων λειτουργικών συστημάτων μπορεί να διαφέρει λίγο. Για παράδειγμα τα λειτουργικά συστήματα της Microsoft, DOS και Windows, όταν εγκαθίστανται διαγράφουν οτιδήποτε υπάρχει ήδη στην MBR. Αυτό καταστρέφει τις πληροφορίες για άλλο λειτουργικά συστήματα που πιθανώς να υπήρχαν στην MBR, όπως το Linux. Τα λειτουργικά συστήματα της Microsoft, καθώς και άλλα ιδιόκτητα λειτουργικά συστήματα, χρησιμοποιούν την μέθοδο εκκίνησης που λέγεται αλυσιδωτή φόρτωση. Σε αυτή τη μέθοδο η MBR δείχνει στο πρώτο τομέα του διαμερίσματος που βρίσκεται το λειτουργικό σύστημα, όπου υπάρχουν ειδικά αρχεία που συνεχίζουν τη διαδικασία εκκίνησης.

Το GRUB υποστηρίζει και τις δύο μεθόδους εκκίνησης, επιτρέποντας έτσι τον συνδυασμό του με σχεδόν όλα τα λειτουργικά συστήματα, και με όλους τους οδηγούς που αναγνωρίζει το BIOS του υπολογιστή σας.

Το GRUB έχει και αρκετά ακόμη χαρακτηριστικά, τα πιο σημαντικά είναι:

• Το GRUB παρέχει ένα αληθινό περιβάλλον βασισμένο σε εντολές που λειτουργεί πριν από το λειτουργικό σύστημα σε υπολογιστές x86 και επιτρέπει μέγιστη ευελιξία και συλλογή πληροφοριών για το σύστημα.

• Το GRUB υποστηρίζει τη μέθοδο Διευθυνσιοδότησης Λογικού Block (Logical Block Addressing -LBA), που απαιτείται για τη προσπέλαση πολλών σκληρών δίσκων IDE και όλων των SCSI. Πριν το LBA, οι σκληροί δίσκοι μπορεί να συναντούσαν το όριο των 1024 κυλίνδρων, πέρα από τους οποίους το BIOS δεν μπορούσε να βρει αρχεία.

• Η διαμόρφωση του GRUB διαβάζεται από τον δίσκο κάθε φορά που το σύστημα ξεκινά, και έτσι δεν απαιτείται να γράψουμε στην MBR κάθε φορά που αλλάζουμε τις επιλογές εκκίνησης.

Μια πλήρης περιγραφή του GRUB μπορεί να βρεθεί με την εντολή info grub ή στον ιστοτόπο του GRUB. Στο Linux Documentation Project υπάρχει το Multiboot with GRUB Mini-HOWTO.

4.2.4. Init

Ο πυρήνας, αφού φορτωθεί, βρίσκει την init στο sbin και την εκτελεί.

/sbin/init

Η init είναι η διεργασία γονέας όλων των διεργασιών του συστήματος, εκτελείται από τον πυρήνα και είναι υπεύθυνη για την εκκίνηση όλων των άλλων διεργασιών.Το πρώτο πράγμα που κάνει η init είναι να διαβάσει το αρχείο αρχικοποίησης, που θα φροντίσει για όλα τα απαραίτητα της αρχικοποίησης, ρυθμίσεις ρολογιού, σειριακών θυρών κλπ.

Μετά η init συνεχίζει διαβάζοντας αρχεία που περιγράφουν την κατάσταση του συστήματος σε κάθε επίπεδο εκτέλεσης (run level) και θέτει το προεπιλεγμένο επίπεδο εκτέλεσης. Ένα επίπεδο εκτέλεσης (runlevel) είναι η διαμόρφωση ενός συνόλου διεργασιών. Όλα τα συστήματα UNIX μπορούν να εκτελεστούν με διαφορετικές διαμορφώσεις/ρυθμίσεις διεργασιών, όπως σε κατάσταση ενός χρήστη (single user mode), που αναφέρεται ως επίπεδο εκτέλεσης 1 ή S (ή s). Σε αυτή τη κατάσταση, μόνο ο υπερ-χρήστης (διαχειριστής συστήματος) μπορεί να συνδεθεί στο σύστημα. Χρησιμοποιείται για εργασίες συντήρησης χωρίς κίνδυνο καταστροφής του συστήματος ή των δεδομένων των χρηστών. Φυσικά, σε αυτό το επίπεδο εκτέλεσης δεν απαιτούνται υπηρεσίες χρηστών, επομένως δεν εκτελούνται. Ένα άλλο επίπεδο εκτέλεσης είναι αυτό της επανεκκίνησης, ή επίπεδο εκτέλεσης 6, που κλείνει όλες τις εκτελούμενες υπηρεσίες με τις κατάλληλες διαδικασίες και επανεκκινεί το σύστημα.

Για να δούμε το τρέχον επίπεδο εκτέλεσης χρησιμοποιούμε τη εντολή who:

willy@ubuntu:~$ who -r
        run-level 2 2006-10-17 23:22            last=S
      

Στην επόμενη ενότητα θα πούμε περισσότερα για τα επίπεδο εκτέλεσης, Ενότητα 4.2.5.

Αφού καθοριστεί το προεπιλεγμένο επίπεδο εκτέλεσης του συστήματος, η init ξεκινά όλες τις διεργασίες παρασκηνίου που είναι απαραίτητες για το σύστημα με βάση το κατάλληλο κατάλογο rc του αντίστοιχου επιπέδου εκτέλεσης. Πρώτα η init εκτελεί όλα τα σενάρια φλοιού τερματισμού (kill scripts, τα ονόματα των αρχείων αυτών αρχίζουν με K). Μετά εκτελεί όλα τα σενάρια φλοιού εκκίνησης (start scripts, τα ονόματα των αρχείων ξεκινούν με S και βρίσκονται στο φάκελο /etc/rcK.d). Όλα τα scripts που βρίσκονται σε αυτούς τους καταλόγους είναι symbolic links στο φάκελο /etc/init.d/. Μπορούμε να εκτελέσουμε τα ίδια σενάρια φλοιού μεμονωμένα, μετά το τέλος της εκκίνησης με εντολές του τύπου /etc/init.d/httpd stop ή service httpd stop και /etc/init.d/httpd start ή service httpd start και εφ' όσον έχουμε δικαιώματα υπερ-χρήστη (root, αυτό γίνετε με sudo). Στη συγκεκριμένη περίπτωση σταματούμε και ξεκινούμε τον διακομιστή ιστού.

Ειδική περίπτωση
Σημειώστε οτι στην εκκίνηση του συστήματος, εκτελούνται τα σενάρια φλοιού στους καταλόγους rc2.d και rc3.d. Συνήθως περιλαμβάνονται μόνο εκκινήσεις υπηρεσιών.

Κανένα από τα σενάρια φλοιού δεν βρίσκονται πραγματικά στους καταλόγους /etc/rc<x>.d. Τα αρχεία που είναι στους καταλόγους /etc/rc<x>.d είναι συμβολικοί σύνδεσμοι που δείχνουν στα πραγματικά σενάρια που βρίσκονται στον κατάλογο /etc/init.d. Ένας συμβολικός σύνδεσμος δεν είναι τίποτε παραπάνω από ένα αρχείο που δείχνει σε ένα άλλο αρχείο, και χρησιμοποιείται σε αυτή τη περίπτωση γιατί έτσι μπορούμε να μεταβάλλουμε τις διαμορφώσεις των επιπέδων εκτέλεσης χωρίς να παρεμβαίνουμε στα ίδια τα σενάρια που ξεκινούν ή σταματούν τις υπηρεσίες. Οι συμβολικοί σύνδεσμοι είναι αριθμημένοι με συγκεκριμένη σειρά έτσι ώστε να ξεκινούν με αυτή τη σειρά. Μπορείτε να αλλάξετε τη σειρά τερματισμού ή εκκίνησης των υπηρεσιών αν αλλάξετε τα ονόματα των αρχείων των αντίστοιχων σεναρίων. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον ίδιο αριθμό πολλές φορές, οπότε μια υπηρεσία ξεκινά ή σταματά ακριβώς πριν ή μετά κάποια άλλη (με αλφαβητική σειρά). Παρακάτω φαίνονται τα περιεχόμενα του καταλόγου /etc/rc5.d, όπου οι υπηρεσίες crond και xfs ξεκινούν από ένα σύνδεσμο που αρχίζει από "S90".

[jean@blub /etc/rc5.d] ls
K15httpd@     K45named@    S08ipchains@  S25netfs@      S85gpm@
K16rarpd@     K46radvd@    S08iptables@  S26apmd@       S90crond@
K20nfs@       K61ldap@     S09isdn@      S28autofs@     S90xfs@
K20rstatd@    K65identd@   S10network@   S30nscd@       S95anacron@
K20rusersd@   K74ntpd@     S12syslog@    S55sshd@       S95atd@
K20rwalld@    K74ypserv@   S13portmap@   S56rawdevices@ S97rhnsd@
K20rwhod@     K74ypxfrd@   S14nfslock@   S56xinetd@     S99local@
K25squid@     K89bcm5820@  S17keytable@  S60lpd@
K34yppasswdd@  S05kudzu@    S20random@    S80sendmail@
      

Αφού η init προχωρήσει μέσα από τα επίπεδα εκτέλεσης για να φθάσει στο προεπιλεγμένο επίπεδο εκτέλεσης, δημιουργεί μια διεργασία getty για κάθε εικονική κονσόλα (παράθυρο τερματικού). Η getty ανοίγει γραμμές tty (τερματικών, teletype), καθορίζει τη κατάστασή τους, εμφανίζει τη προτροπή σύνδεσης, λαμβάνει το όνομα χρήστη, και ξεκινά τη διαδικασία σύνδεσης για το συγκεκριμένο χρήστη. Έτσι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το σύστημα. Εξ' ορισμού τα περισσότερα συστήματα προσφέρουν 6 εικονικές κονσόλες.

Στα Linux τύπου Debian, υπάρχει ένα σενάριο /etc/X11/default-display-manager που καθορίζει ποιος διαχειριστής γραφικών θα ξεκινήσει . Περισσότερα για τη γραφική διεπαφή θα δούμε στην Ενότητα 7.3. Τελικά, η τεκμηρίωση του συστήματός σας εξηγεί λεπτομέρειες για ανώτερες πλευρές της init.

Ο κατάλογος /etc/default περιέχει αρχεία διαμόρφωσης για πολλές υπηρεσίες και λειτουργίες, και διαβάζονται κατά την εκκίνηση. Η ακριβής ονομασία και τοποθεσία των καταλόγων εξαρτάται από τη διανομή του Linux.

Εκτός από τη γραφική διεπαφή, ξεκινούν και άλλες υπηρεσίες. Αν όμως όλα έχουν πάει καλά, όταν τελειώσει η διαδικασία εκκίνησης θα πρέπει να βλέπετε τη προτροπή κειμένου ή τη γραφική προτροπή σύνδεσης.

Άλλες διαδικασίες
Εξηγήσαμε πώς δουλεύει η SysV init σε μηχανές τύπου x86. Οι διαδικασίες εκκίνησης μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τις αρχιτεκτονικές και τις διανομές. Άλλα συστήματα μπορεί να χρησιμοποιούν τη BSD init, όπου τα αρχεία εκκίνησης δεν διαμοιράζονται σε πολλαπλούς καταλόγους /etc/rc<LEVEL>.d. Μπορεί επίσης το σύστημά σας να χρησιμοποιεί τους καταλόγους /etc/rc.d/init.d αντί για τους /etc/init.d.

4.2.5. Επίπεδα εκτέλεσης

Η ιδέα πίσω από τις διαφορετικές υπηρεσίες που εκτελούνται σε διάφορα επίπεδα εκτέλεσης ουσιαστικά περιστρέφεται γύρω από το γεγονός ότι ένα σύστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διαφορετικούς τρόπους. Μερικές υπηρεσίες δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέχρι το σύστημα να βρεθεί στην κατάλληλη κατάσταση (mode), όπως εξυπηρέτηση πολλών χρηστών ή δικτύωση.

Υπάρχουν περιπτώσεις που θέλουμε να λειτουργήσουμε ένα σύστημα σε χαμηλότερη κατάσταση. Για παράδειγμα, η διόρθωση προβλημάτων ενός δίσκου γίνεται στο επίπεδο εκτέλεσης 1, ώστε να μη μπορεί άλλος χρήστης να συνδεθεί στο σύστημα , ή αν δεν θέλουμε να ξεκινήσουμε γραφική διεπαφή X αφήνουμε τον διακομιστή στο επίπεδο εκτέλεσης 3. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπηρεσίες που εξαρτώνται από ανώτερα επίπεδα εκτέλεσης δεν έχουν νόημα αφού δεν μπορούν να λειτουργήσουν σωστά έτσι κι αλλιώς. Έχοντας ομαδοποιήσει τις υπηρεσίες στα διάφορα επίπεδα, είμαστε σίγουροι οτι θα έχουμε ορθή εκκίνηση υπηρεσιών, και οτι μπορούμε γρήγορα να αλλάξουμε επίπεδο εκτέλεσης χωρίς να ανησυχούμε αν θα ξεκινήσουν ή θα σταματήσουν σωστά οι υπηρεσίες.

Τα διαθέσιμα επίπεδα εκτέλεσης είναι :

• 0 System Halt
• 1 Single user
• 2 Full multi-user mode (Default)
• 3-5 Same as 2
• 6 System Reboot

Μπορούμε να διαμορφώσουμε τα μη-χρησιμοποιούμενα επίπεδα εκτέλεσης (συνήθως το επίπεδο 4) όπως εμείς νομίζουμε. Πολλοί χρήστες διαμορφώνουν τα επίπεδα εκτέλεσης με βάση τις ανάγκες τους, αφήνοντας αμετάβλητα τα προεπιλεγμένα επίπεδα.

Σημειώστε οτι η αλλαγή επιπέδων εκτέλεσης γίνεται κατά προτίμηση με την εντολή telinit.

Η παρούσα συζήτηση για τα επίπεδα εκτέλεσης, τα σενάρια φλοιού και τα αρχεία διαμόρφωσης είναι όσο πιο γενική γίνεται. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές. Λόγου χάρη, το Gentoo Linux αποθηκεύει τα σενάρια στο κατάλογο /etc/run levels. Άλλα συστήματα μπορεί να εκτελούν πρώτα τα σενάρια χαμηλότερου(ων) επιπέδου(ων) πριν φθάσουν στο τελικό επίπεδο εκτέλεσης. Ανατρέξτε στη τεκμηρίωση του συστήματός σας για λεπτομέρειες. Θα μπορούσατε να διαβάσετε και τα ίδια τα σενάρια φλοιού για να αποκτήσετε καλύτερη αντίληψη του συστήματός σας.

4.2.5.1. Εργαλεία

Η υπηρεσία update-rc.d, αν είναι εγκατεστημένη στο σύστημά σας, παρέχει ένα εργαλείο γραμμής εντολών για τη διαχείριση της ιεραρχίας των καταλόγων /etc/init.d. Μπορείτε να προσθέσετε ή να αφαιρέσετε νέες υπηρεσίες στο /etc/init.d. Αυτές οι υπηρεσίες απαλλάσσουν τους διαχειριστές από την απ' ευθείας διαχείριση των πολυάριθμων συμβολικών συνδέσμων στους καταλόγους /etc/rc[x].d.

Επιπρόσθετα, μερικά συστήματα προσφέρουν το εργαλείο ntsysv, που προσφέρει μια διεπαφή κειμένου που μπορεί να βρείτε ευκολότερη από τις εντολές της chkconfig. Στο SuSE Linux, θα βρείτε το yast και το insserv. Στο Mandrake μπορείτε να δοκιμάσετε το DrakConf, που επιτρέπει μεταξύ των άλλων και αλλαγή μεταξύ των επιπέδων εκτέλεσης 3 και 5. Στο Mandriva λέγεται Mandriva Linux Control Center.

Οι περισσότερες διανομές παρέχουν κάποια γραφική διεπαφή, ανατρέξτε στη τεκμηρίωση του συστήματος.

Όλες αυτές οι υπηρεσίες για να εκτελεστούν απαιτούν να έχετε δικαιώματα υπερ-χρήστη.

4.2.6. Τερματισμός

Το UNIX δεν φτιάχτηκε για να σταματά, αλλά αν πραγματικά πρέπει να σταματήσετε το σύστημα, χρησιμοποιείστε την εντολή shutdown. Μετά τη διαδικασία τερματισμού, αν έχετε χρησιμοποιήσει την επιλογή -h το σύστημα θα κλείσει, ενώ αν έχετε χρησιμοποιήσει την επιλογή -r το σύστημα θα ξαναξεκινήσει. Για παράδειγμα για να τερματίσετε το συστημα σας μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την εντολή :

sudo shutdown -h now

Οι εντολές reboot και halt καλούν την shutdown αν βρισκόμαστε στα επίπεδα 1-5, και έτσι διασφαλίζουμε σωστό κλείσιμο το συστήματος, αλλά γενικά καλύτερα να μη τις χρησιμοποιούμε, μια που δεν έχουν όλες οι εκδόσεις των UNIX/Linux αυτό το χαρακτηριστικό.

Αν ο υπολογιστής σας δεν κλείνει μόνος του, θα πρέπει να περιμένετε να τελειώσει η διαδικασία τερματισμού πριν κλείσετε το διακόπτη, για να δώσετε στο σύστημα το χρόνο να απο-προσαρτήσει τους δίσκους με ασφάλεια, αλλιώς κινδυνεύετε να χάσετε δεδομένα.

4.3. Διαχείριση διεργασιών

tilly:~/xml/src> time make
Output written on abook.pdf (222 pages, 1619861 bytes).
Transcript written on abook.log.

real    1m41.056s
user    1m31.190s
sys     0m1.880s
      

tilly:~/xml/src> /usr/bin/time make
Output written on abook.pdf (222 pages, 1595027 bytes).
Transcript written on abook.log.

Command exited with non-zero status 2
88.87user 1.74system 1:36.21elapsed 94%CPU 
                                (0avgtext+0avgdata 0maxresident)k
0inputs+0outputs (2192major+30002minor)pagefaults 0swaps
      

• Τερματισμός ή αλλαγή προτεραιότητας των προγραμμάτων που χρησιμοποιούν μεγάλα τμήματα μνήμης

• Πρόσθεση περισσότερης μνήμης (ή και περισσότερο χώρο εναλλαγής) στο σύστημα.

• Συντονισμός της απόδοσης του συστήματος, θέμα που είναι πέρα από τους σκοπούς αυτού του κειμένου. Δείτε τη βιβλιογραφία στο Παράρτημα A για περισσότερα.

4.3.5.4. Πόροι Ε/Ε

Αν και οι περιορισμοί Ε/Ε είναι βασική πηγή προβλημάτων για τους διαχειριστές συστημάτων, το Linux παρέχει μάλλον φτωχές υπηρεσίες μέτρησης της απόδοσης Ε/Ε. Οι εντολές ps, vmstat και top tools δίνουν μερικές ενδείξεις για το πόσες διεργασίες περιμένουν για Ε/Ε. Η εντολή netstat εμφανίζει στατιστικά της διεπαφής δικτύου, αλλά δεν υπάρχουν εργαλεία για τη μέτρηση της απόκριση της Ε/Ε στο φόρτο του συστήματος, ενώ η εντολή iostat δίνει μια σύντομη εικόνα της γενικής χρήσης Ε/Ε. Υπάρχουν διάφορες γραφικές διεπαφές που εμφανίζουν το αποτέλεσμα αυτών των εντολών σε πιο κατανοητή μορφή.

Κάθε συσκευή έχει τα δικά της προβλήματα, αλλά το εύρος ζώνης των καρτών δικτύου και των δίσκων είναι δυο βασικές αιτίες συμφόρησης στην Ε/Ε.

Προβλήματα Ε/Ε δικτύου:

• Υπερφόρτωση δικτύου:

  Ο όγκος των δεδομένων είναι μεγαλύτερος από τη χωρητικότητα του δικτύου, καταλήγοντας σε αργή εκτέλεση όλων των εργασιών των χρηστών που σχετίζονται με το δίκτυο. Αυτό μπορεί να λυθεί με την εκκαθάριση του δικτύου (που κυρίως σημαίνει ακύρωση πρωτοκόλλων και υπηρεσιών που δεν είναι απαραίτητα) ή με αναδιαμόρφωση του δικτύου (για παράδειγμα χρήση υπο-δικτύων, αντικατάσταση των hubs με switches, αναβάθμιση διεπαφών και εξοπλισμού).

• Προβλήματα ακεραιότητας δικτύου:

  Όταν έχουμε λανθασμένη μετάδοση δεδομένων. Απαιτείται η απομόνωση του χαλασμένου εξοπλισμού και η αλλαγή του.

Προβλήματα Ε/Ε δίσκων:

• Πολύ χαμηλή ταχύτητα μεταφοράς δεδομένων ανά διεργασία:

  Η ταχύτητα ανάγνωσης ή εγγραφής ανά διεργασία δεν είναι επαρκής.

• Η αθροιστική ταχύτητα μεταφοράς δεδομένων είναι πολύ χαμηλή:

  Το μέγιστο συνολικό εύρος ζώνης του συστήματος δεν είναι αρκετό.

Τέτοια προβλήματα είναι δύσκολο να διαγνωστούν, και συνήθως απαιτούν νέο υλικό για την ανακατανομή των ροών δεδομένων στους διαύλους, ελεγκτές και δίσκους. Μια λύση είναι η χρήση διάταξης δίσκων RAID με διαμόρφωση βελτιστοποιημένη για Ε/Ε. Συνήθως η άλλη λύση είναι η αναβάθμιση διαύλων, ελεγκτών και δίσκων.

Αν το πρόβλημα δεν είναι η υπερφόρτωση, πιθανώς το υλικό σας σταδιακά καταρρέει ή δεν είναι σωστά συνδεδεμένο. Ελέγξτε τις επαφές, συνδέσεις και πρίζες, κατ' αρχήν.

4.3.5.5. Χρήστες

Οι χρήστες μπορούν να χωριστούν σε διάφορες κατηγορίες, με βάση τη συμπεριφορά τους σχετικά με τη χρήση πόρων:

• Χρήστες που εκτελούν ένα (μεγάλο) αριθμό μικρών εργασιών: για παράδειγμα ο αρχάριος χρήστης Linux.

• Χρήστες που εκτελούν σχετικά λίγες αλλά μεγάλες εργασίες: προσομοιώσεις, υπολογισμούς, εξομοιωτές ή άλλα προγράμματα που χρειάζονται πολλή μνήμη, και συνήθως αυτοί οι χρήστες έχουν και μεγάλους όγκους δεδομένων.

• Χρήστες που εκτελούν λίγες εργασίες αλλά χρησιμοποιούν πολύ χρόνο CPU (ανάπτυξη προγραμμάτων κλπ.).

Μπορείτε να δείτε ότι οι απαιτήσεις της κάθε ομάδας χρηστών είναι διαφορετικές, και είναι δύσκολο να ικανοποιηθούν όλοι από το ίδιο σύστημα. Αν δουλεύετε σε ένα σύστημα πολλών χρηστών, είναι χρήσιμο να καταλάβετε τις συνήθειες των άλλων χρηστών έτσι ώστε να εκμεταλλευτείτε καλύτερα το σύστημα.

4.3.5.6. Γραφικά εργαλεία

Για το γραφικό περιβάλλον, υπάρχει διαθέσιμη μια πλειάδα γραφικών εργαλείων παρακολούθησης. Εδώ βλέπετε μια εικόνα από το Gnome System Monitor, που επιτρέπει την αναζήτηση και εμφάνιση διεργασιών, και παρακολούθηση των πόρων του συστήματος:

Εικόνα 4-3. Gnome System Monitor

Για να ανοίξουμε το παράθυρο "System Monitor", επιλέξετε από το μενού Σύστημα ->Διαχείριση συστήματος ->Παρακολούθηση συστήματος.

Επίσης υπάρχουν μερικά εύχρηστα εικονίδια που μπορείτε να εγκαταστήσετε στη μπάρα εργασιών, για τη παρακολούθηση του φόρτου του δικτύου, του δίσκου, της CPU ή της μνήμης. Μια άλλη μικρή εφαρμογή παρακολούθησης συστήματος είναι η xload . Βρείτε αυτή που σας αρέσει!

4.3.5.7. Διακοπή διεργασιών

Ως μη-προνομιούχος χρήστης μπορείτε να επηρεάσετε μόνο τις δικές σας διεργασίες. Έχουμε ήδη δει πως μπορούμε να εμφανίσουμε διεργασίες και να απομονώσουμε τις διεργασίες που ανήκουν σε ένα χρήστη, καθώς και πιθανούς περιορισμούς που προκύπτουν. Όταν βλέπετε ότι κάποια διεργασία σας καταναλώνει πάρα πολλούς πόρους του συστήματος, μπορείτε να κάνετε δύο πράγματα:

1. Αναγκάστε τη διεργασία να χρησιμοποιήσει λιγότερους πόρους, χωρίς να τη διακόψετε,

2. Διακόψετε (τερματίστε) τη διεργασία.

Αν θέλετε να επιτρέψετε τη διεργασία να συνεχίσει να εκτελείται, αλλά επίσης θέλετε να βοηθήσετε το σύστημα, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη renice. Εκτός από τις εντολές nice ή renice, η top παρέχει έναν εύκολο τρόπο να δούμε τη διεργασία που προκαλεί πρόβλημα και να μειώσουμε τη προτεραιότητά της.

Βρείτε την ενοχλητική διεργασία και ελέγξτε την τιμή που υπάρχει στην στήλη "NI", πιθανότατα θα έχει αρνητική τιμή (όχι nice, μεγάλη προτεραιότητα). Εισάγετε r και δώστε το ID της διεργασίας για renice. Μετά εισάγετε την νέα τιμή nice, για παράδειγμα "20" (μέγιστο). Αυτό σημαίνει οτι από εδώ και στο εξής η διεργασία θα καταλαμβάνει το πολύ 1/5 των κύκλων CPU.

Παραδείγματα διεργασιών που μπορεί να θέλετε να συνεχίσουν να είναι οι εξομοιωτές, εικονικές μηχανές, μεταγλωττιστές κλπ.

Αν θέλετε να σταματήσετε μια διεργασία που 'κρέμασε' ή κάνει εντελώς τρελά πράγματα στην Ε/Ε, δημιουργία αρχείων, και χρήση άλλων πόρων του συστήματος, τότε χρησιμοποιείστε την εντολή kill. Αν έχετε την ευκαιρία, πρώτα τερματίστε τη διεργασία 'μαλακά' στείλτε το σήμα SIGTERM. Είναι μια εντολή για να τερματίσει ότι κάνει, σύμφωνα με τις διαδικασίες που προβλέπονται στο ίδιο το πρόγραμμα:

joe:~> ps -ef | grep mozilla
joe    25822    1  0 Mar11 ?    00:34:04 /usr/lib/mozilla-1.4.1/mozilla-

joe:~> kill -15 25822
      

Στο παραπάνω παράδειγμα, ο χρήστης joe σταμάτησε τον περιηγητή Mozilla γιατί 'κρέμασε'.

Μερικές διεργασίες είναι λίγο πιο δύσκολες στο τερματισμό. Αν έχετε χρόνο, μπορείτε να στείλετε το σήμα SIGINT για να τις διακόψετε. Αν ούτε αυτό το κόλπο δουλέψει, τότε χρησιμοποιήστε το ισχυρότερο σήμα, SIGKILL. Στο παρακάτω παράδειγμα, ο χρήστης joe σταματά μια διεργασία Mozilla που έχει 'παγώσει':

joe:~> ps -ef | grep mozilla
joe    25915    1  0 Mar11 ?    00:15:06 /usr/lib/mozilla-1.4.1/mozilla-

joe:~> kill -9 25915

joe:~> ps -ef | grep 25915
joe     2634 32273 0 18:09 pts/4   00:00:00 grep 25915
      

Σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να θέλετε να ελέγξετε αν η διεργασία είναι πραγματικά 'νεκρή' μπορείτε να ξανα-εκτελέσετε το φίλτρο grep με το PID της διεργασίας. Αν δεν επιστραφεί τίποτε τότε είστε σίγουροι οτι την τερματίσατε.

Μεταξύ των διεργασιών που είναι δύσκολο να τερματιστούν είναι ο φλοιός. Και αυτό είναι καλό: αν ήταν εύκολο να τερματιστεί, θα χάνατε το φλοιό κάθε φορά που θα πατούσατε Ctrl-C έστω και κατά λάθος, αφού είναι ισοδύναμο με αποστολή SIGINT.

UNIX χωρίς σωληνώσεις είναι σχεδόν αδιανόητο
Η χρήση των σωληνώσεων (|) για το πέρασμα της εξόδου μιας εντολής στην είσοδο μια άλλης εξηγείται στο επόμενο κεφάλαιο, Κεφάλαιο 5.

Σε ένα γραφικό περιβάλλον, το πρόγραμμα xkill είναι πολύ εύχρηστο. Απλά εισάγετε την εντολή, πατάτε Enter και επιλέγετε το παράθυρο της εφαρμογής που θέλετε να τερματίσετε. Είναι μάλλον δραστική αφού στέλνει SIGKILL εξ' ορισμού, γι' αυτό να τη χρησιμοποιείτε μόνο όταν μια εφαρμογή 'κρεμάει'.

4.4. Χρονοπρογραμματισμός διεργασιών

4.4.1. Εκμετάλλευση του αδρανούς χρόνου!

Ένα σύστημα Linux μπορεί να ‘υποφέρει’ από πολλά, αλλά συνήθως ‘υποφέρει’ μόνο κατά τις ώρες που εκτελούνται εφαρμογές γραφείου. Όταν βρισκόμαστε σε ένα γραφειακό περιβάλλον, σε μια αίθουσα διακομιστών η στο σπίτι, τα περισσότερα συστήματα Linux μένουν αδρανή κάποιες ώρες το πρωί, το απόγευμα, τη νύχτα και τα σαββατοκύριακα. Η χρησιμοποίηση αυτού του χρόνου που το σύστημα μένει αδρανές μας κοστίζει λιγότερο από το να αγοράσουμε ένα σύστημα τόσο ισχυρό ώστε να κάνει όλες τις διεργασίες που χρειαζόμαστε ταυτόχρονα.

Υπάρχουν τρείς τρόποι για να εκτελούμε τις διεργασίες με καθυστέρηση:

• Εκτέλεση μιας εντολής μετά από ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα χρησιμοποιώντας την εντολή sleep. Η ώρα εκτέλεσης της διεργασίας εξαρτάται από την ώρα του συστήματος την στιγμή εισαγωγής της εντολής.
• Εκτέλεση μιας εντολής σε προκαθορισμένο χρόνο χρησιμοποιώντας την εντολή at. Η εκτέλεση της εντολής αυτής εξαρτάται από την ώρα του συστήματος,( όχι από την ώρα εκτέλεσης της εντολής at.)
• Χρησιμοποίηση της εντολής cron για εντολές που εκτελούνται περιοδικά, πχ μια φορά το μήνα, την εβδομάδα, την μέρα ή την ώρα

Οι παραπάνω τρόποι αναλύονται στις παρακάτω ενότητες.

4.4.2. Η εντολή sleep

Η σελίδα με τις πληροφορίες που αφορούν την εντολή sleep είναι ίσως η συντομότερη που υπάρχει. Αυτό που κάνει η εντολή sleep είναι να κάνει το σύστημα περιμένει πριν την εκτέλεση μιας εντολής. Εξ ορισμού ο χρόνος που περιμένει το σύστημα εκφράζεται σε δευτερόλεπτα.

Τότε γιατί υπάρχει; Μερικά πρακτικά παραδείγματα είναι τα εξής:

Όταν κάποιος σε καλεί στο τηλέφωνο, εσύ λες "Ναι θα έρθω σε περίπου μισή ώρα" αλλά είσαι έτοιμος να ‘πνιγείς’ στη δουλεία, πράγμα που γίνεται και ξεχνάς να ξεκινήσεις για τη συνάντηση:

(sleep 1800; echo "Lunch time...») &

Όταν για διάφορους λόγους δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την εντολή at, είναι για παράδειγμα 5 η ώρα και θέλεις να πας σπίτι αλλά έχεις ακόμη πολύ δουλειά να κάνεις και αυτή τη στιγμή κάποιος άλλος χρησιμοποιεί τους πόρους του συστήματος:

(sleep 10000; myprogram) &

Πρέπει πρώτα να σιγουρευτείς ότι υπάρχει στο σύστημα κάποιος τρόπος αυτόματης αποσύνδεσης, και ότι θα αποσυνδεθείς η θα κλειδώσεις την επιφάνεια εργασίας / το γραφείο σου όταν στείλεις αυτή τη διεργασία, η την εκτελέσεις σε μια σύνδεση τερματικού.

Όταν χρειάζεται να εκτυπώσεις μια ακολουθία μεγάλων αρχείων, αλλά θέλεις και άλλοι χρήστες να μπορούν να εκτυπώσουν ενδιάμεσα στα δικά σου αρχεία:

lp lotoftext; sleep 900; lp hugefile; sleep 900; lp anotherlargefile

Η εκτύπωση αρχείων αναλύεται στο Κεφάλαιο 8.

Οι προγραμματιστές συχνά χρησιμοποιούν την εντολή sleep για να ‘παγώσουν’ σενάρια φλοιού ή την εκτέλεση κάποιου προγράμματος για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

4.4.3. Η εντολή at

Η εντολή at εκτελεί μια εντολή σε προκαθορισμένο χρόνο, χρησιμοποιώντας τον προκαθορισμένο φλοιό εκτός αν ο χρήστης ορίσει αλλιώς (δείτε την σελίδα βοήθειας).

Η σύνταξη της εντολής at η οποία είναι φιλική προς το χρήστη, περιγράφεται στα παρακάτω παραδείγματα:

steven@home:~> at tomorrow + 2 days
warning: commands will be executed using (in order) a) $SHELL
        b) login shell c) /bin/sh
at>  cat reports | mail myboss@mycompany
at> <EOT>
job 1 at 2001-06-16 12:36

Πληκτρολογώντας Ctrl+D φεύγουμε από τη σύνταξη της εντολής at ενώ δημιουργείται ένα μήνυμα "EOT" .

Ο χρήστης steven κάνει κάτι ‘παράξενο’, ενώνει δυο εντολές με σωλήνωση, κάτι τέτοιο μελετούμε στο Κεφάλαιο 5,

steven@home:~> at 0237
warning: commands will be executed using (in order) a) $SHELL
        b) login shell c) /bin/sh
at>  cd new-programs
at>  ./configure; make
at> <EOT>
job 2 at 2001-06-14 02:00

Η επιλογή -m στέλνει ένα mail στο χρήστη όταν η διεργασία ολοκληρωθεί, ή εμφανίζει τους λόγους για τους οποίους η εντολή δεν μπορεί να εκτελεστεί. Η εντολή atq ταξινομεί τις διεργασίες, χρησιμοποιείται κυρίως πριν αποσταλούν οι διεργασίες για να προλάβει την περίπτωση που όλες θα ξεκινήσουν ταυτόχρονα. Με την εντολή atrm ο χρήστης μπορεί να ακυρώσει τις διεργασίες που έχει προηγουμένως προγραμματίσει να εκτελεστούν.

Είναι καλή ιδέα να επιλέγουμε ‘παράξενες’ ώρες για την εκτέλεση των διεργασιών σας γιατί συνήθως οι διεργασίες του συστήματος προγραμματίζονται τις ‘στρογγυλές’ ώρες , όπως μπορείτε να δείτε και στην επόμενη παράγραφο Ενότητα 4.4.4 . Για παράδειγμα, διεργασίες που συχνά εκτελούνται ακριβώς στη μια η ώρα τα ξημερώματα (π.χ. δεικτοδότηση για την ενημέρωση μιας συγκεκριμένης βάσης δεδομένων), επομένως προγραμματίζοντας σε μια ώρα όπως 0100 μπορεί εύκολα να επιβραδύνει το σύστημα σας αντί να το επιταχύνει. Για να αποφύγουμε την εκτέλεση των διεργασιών την ίδια ώρα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την εντολή batch, η οποία βάζει σε ουρά τις διεργασίες και τροφοδοτεί με αυτές ανά περιόδους το σύστημα με ένα ισορροπημένο τρόπο, τέτοιο ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική κατανάλωση των πόρων του συστήματος. Δείτε τη τεκμηρίωση του συστήματος για περισσότερες πληροφορίες.

4.4.4. Cron και crontab

Το cron (η ονομασία προέκυψε από τη λέξη chronograph) είναι ένα πρόγραμμα, το οποίο επιτρέπει στους χρήστες και τους διαχειριστές ενός συστήματος να χρονοπρογραμματίζουν την εκτέλεση περιοδικών εργασιών. Οι πληροφορίες χρονοπρογραμματισμού συγκεντρώνονται σε αρχεία που ονομάζονται crontabs (η προεπιλεγμένη τοποθεσία του είναι στο /etc) το οποίο καλεί τα επιμέρους προγράμματα (ωριαία, ημερήσια, εβδομαδιαία, μηνιαία).

Το σύστημα cron ελέγχεται από το δαίμονα cron. Συλλέγει πληροφορίες σχετικά με το ποια προγράμματα πρέπει να εκτελεστούν σύμφωνα με τις καταχωρήσεις crontab του συστήματος και των χρηστών. Μόνο ο διαχειριστής του συστήματος έχει πρόσβαση στα crontabs του συστήματος, ενώ ο κάθε άλλος χρήστης έχει πρόσβαση μόνο στα δικά του crontabs. Σε μερικά συστήματα (κάποιοι) χρήστες μπορεί να μην έχουν πρόσβαση στις λειτουργίες του cron.

Κατά την εκκίνηση του συστήματος ο δαίμονας cron αναζητά στη διαδρομή /var/spool/cron/τις καταχωρήσεις crontab που ονομάζονται σύμφωνα με τα ονόματα των λογαριασμών /etc/passwd, αναζητά στη διαδρομή /etc/cron.d/ και στη διαδρομή/etc/crontab έπειτα χρησιμοποιώντας αυτές τις πληροφορίες ελέγχει κάθε λεπτό αν υπάρχει κάποια προγραμματισμένη εργασία που πρέπει να εκτελεστεί. Κατά την εκτέλεση μιας διεργασίας το σύστημα εκτελεί τις κατάλληλες εντολές σαν να ήταν ο ιδιοκτήτης του αρχείου crontab και έπειτα στέλνει την έξοδο των εντολών στο χρήστη.

Ένα δημοφιλές συντακτικό του cron είναι το Vixie cron, το οποίο αναπτύχθηκε από τον Paul Vixie. Σε συστήματα που χρησιμοποιούν Vixie cron, οι εργασίες οι οποίες εκτελούνται ωριαία, ημερήσια, εβδομαδιαία και μηνιαία αποθηκεύονται σε ένα ξεχωριστό φάκελο στη διαδρομή /etc, σε αντίθεση με την συνήθη πρακτική στο UNIX cron, όπου όλες οι εργασίες αποθηκεύονται σε ένα μεγάλο αρχείο.

Παράδειγμα από ένα αρχείο Vixie crontab:

[root@blob /etc]# more crontab
SHELL=/bin/bash
PATH=/sbin:/bin:/usr/sbin:/usr/bin
MAILTO=root
HOME=/

# run-parts
# commands to execute every hour
01 * * * * root run-parts /etc/cron.hourly
# commands to execute every day
02 4 * * * root run-parts /etc/cron.daily
# commands to execute every week
22 4 * * 0 root run-parts /etc/cron.weekly
commands to execute every month
42 4 1 * * root run-parts /etc/cron.monthly
      

Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε την εντολή crontab -l για να εμφανίσετε τα crontabs.

Πριν ξεκινήσει ο χρονοπρογραμματισμός πρέπει πρώτα να πάρουν τιμή κάποιες μεταβλητές, σε κάθε γραμμή ορίζεται μια εργασία προς εκτέλεση και κάθε τέτοια γραμμή ξεκινά με 5 πεδία τα οποία αντιπροσωπεύουν την ώρα και τη μέρα εκτέλεσης.. Το πρώτο πεδίο περιέχει τα λεπτά (από 0 έως 59), το δεύτερο προσδιορίζει την ώρα εκτέλεσης (0-23), το τρίτο την μέρα του μήνα (1-31), το επόμενο τον αριθμό του μήνα (1-12), και το τελευταίο τη μέρα της εβδομάδας (0-7, το 0 και το 7 είναι η Κυριακή). Ο αστερίσκος σε καθένα από αυτά τα πεδία συμβολίζει οποιαδήποτε τιμή, σύμφωνα πάντα με το εύρος τιμών του πεδίου. Η εισαγωγή λίστας στοιχείων σε κάποιο πεδίο είναι επιτρεπτή, για παράδειγμα για να εκτελέσουμε μια εργασία από τη Δευτέρα ως την Παρασκευή εισάγουμε στο τελευταίο πεδίο 1-5, για να εκτελέσουμε μια εργασία τη Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή εισάγουμε 1,3,5.

Μετά από αυτά γράφουμε στην τελευταία στήλη το όνομα του χρήστη για τον οποίο πρέπει να εκτελεστεί η προγραμματισμένη εργασία. Το παραπάνω παράδειγμα είναι από ένα Vixie cron στο οποίο ο διαχειριστής εκτελεί το πρόγραμμα run-parts σε κανονικά διαστήματα, έχοντας ως όρισμα και τις κατάλληλες διαδρομές αρχείων. Στους καταλόγους αυτούς, οι εργασίες που πρέπει να εκτελεστούν σε προγραμματισμένο χρόνο είναι αποθηκευμένες σαν σενάρια φλοιού, όπως για παράδειγμα το σενάριο αυτό εκτελείται ημερήσια και ανανεώνει την βάση δεδομένων χρησιμοποιώντας την εντολή locate:

billy@ahost cron.daily]$ cat slocate.cron
#!/bin/sh
renice +19 -p $$ >/dev/null 2>&1
/usr/bin/updatedb -f "nfs,smbfs,ncpfs,proc,devpts" -e \
"/tmp,/var/tmp, /usr/tmp,/afs,/net"
      

Οι χρήστες πρέπει να επεξεργάζονται τα crontabs με ασφαλή τρόπο χρησιμοποιώντας την εντολή crontab -e. Αυτό θα αποτρέψει ένα χρήστη να ανοίξει κατά λάθος παραπάνω από ένα αντίγραφο του ίδιου αρχείου crontab . Ο προεπιλεγμένος επεξεργαστής κειμένου που χρησιμοποιείτε είναι ο vi (Βλέπε Κεφάλαιο 6, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοσδήποτε επεξεργαστής κειμένου, όπως ο ed ή ο nano.

Κατά την έξοδο από το σύστημα θα ειδοποιηθείτε ότι έχει ενεργοποιηθεί ένα καινούργιο crontab.

Αυτή η καταχώρηση crontab υπενθυμίζει στον χρήστη billy να πάει στο αθλητικό κέντρο κάθε Πέμπτη βράδυ::

billy:~> crontab -l
# DO NOT EDIT THIS FILE - edit the master and reinstall.
# (/tmp/crontab.20264 installed on Sun Jul 20 22:35:14 2003)
# (Cron version -- $Id: chap4.xml,v 1.27 2006/10/26 15:37:52 tille Exp $)
38 16 * * 3 mail -s "sports evening" billy
      

Ύστερα από την προσθήκη μιας νέας προγραμματισμένης εργασίας, το σύστημα θα επιβεβαιώσει την εγκατάσταση του καινούργιου crontab. Για να ισχύουν οι αλλαγές που κάνατε θα πρέπει να επανεκκινήσετε τον δαίμονα cron. Στο παράδειγμα, ο χρήστης billy προσθέτει μια νέα γραμμή αναφέρεται σε ένα σενάριο με το όνομα backup:

billy:~> crontab -e
45 15 * * 3 mail -s "sports evening" billy
4 4 * * 4,7 /home/billy/bin/backup.sh

<--write and quit-->

crontab: installing new crontab

billy:~>
      

Το σενάριο backup.sh εκτελείται κάθε Πέμπτη και Κυριακή. Στην Ενότητα 7.2.5 υπάρχουν πληροφορίες για τα σενάρια φλοιού. Υπενθυμίζεται ότι η έξοδος των εντολών, αν υπάρχει, στέλνεται στο χρήστη στο οποίο ανήκει το crontab. Αν δεν έχει διαμορφωθεί κάποια υπηρεσία ταχυδρομείου, θα βρείτε την έξοδο των εντολών σε ένα αρχείο κειμένου στη διαδρομή /var/spool/mail/<your_username>.

Ποιός εκτελεί τις εντολές μου;
Δεν χρειάζεται να προσδιοριστεί ποιος χρήστης εκτελεί της εντολές. Εκτελούνται εξ ορισμού σύμφωνα με τα δικαιώματα του χρήστη στον οποίο ανήκουν.

4.5. Περίληψη

Το Linux είναι ένα πολύ-χρηστικό και πολύ-εργασιακό λειτουργικό σύστημα το οποίο χειρίζεται τις διεργασίες με τρόπο ίδιο με αυτό του UNIX. Η ταχύτητα εκτέλεσης των εντολών εξαρτάται από χιλιάδες πράματα. Ανάμεσα στα άλλα, μάθαμε αρκετές νέες εντολές για να χειριζόμαστε διεργασίες. Να μία λίστα:

Πίνακας 4-3. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 4: Διεργασίες

4.6 Ασκήσεις

Αυτές είναι μερικές ασκήσεις οι οποίες θα βοηθήσουν στην εξοικείωση με τις διεργασίες που εκτελούνται στο σύστημα σας.

4.6.1. Γενικά

• Εκτέλεσε την εντολή top σε ένα τερματικό ενώ εργάζεστε σε κάποιο άλλο.
• Εκτέλεσε την εντολή ps.
• Διαβάστε τις σελίδες βοήθειας και βρείτε πως μπορείτε να εμφανίσετε όλες τις διεργασίες.
• Εκτέλεσε την εντολή find /. Πιο το αποτέλεσμα αυτής κατά την εκκίνηση του συστήματος; Σταμάτησε την εντολή αυτή.
• Σε γραφικό περιβάλλον, εκτέλεσε το πρόγραμμα xclock στο προσκήνιο. Έπειτα άφησε το να εκτελείται στο παρασκήνιο. Σταμάτησε το πρόγραμμα αυτό χρησιμοποιώντας την εντολή kill.
• Τρέξε το xcalc κατευθείαν στο παρασκήνιο, έτσι ώστε η προτροπή του τερματικού να ελευθερωθεί.
• Τι κάνει η εντολή kill -9 -1;
• Ανοίξτε δυο τερματικά ή δύο παράθυρα τερματικών και χρησιμοποίησε την εντολή write για να στείλεις ένα μήνυμα από το ένα στο άλλο.
• Εκτέλεσε την εντολή dmesg. Τα μήνυμα επιστρέφει?
• Πόσο χρόνο χρειάζεται για να εκτελεστεί η εντολή ls στον τρέχοντα κατάλογο;
• Βασισμένοι στις καταχωρήσεις των διεργασιών στη διαδρομή /proc, οι οποίες το δικό σας UID, πως θα εργαστείτε για να βρείτε ποίες πραγματικά διεργασίες αναπαριστούν;
• Πόσο χρόνο δουλεύει το σύστημα σας;
• Ποιο είναι το τρέχον TTY σας;
• Αναφέρατε 3 εντολές οι οποίες δεν μπορούν να έχουν το init σαν γονέα.
• Αναφέρατε 3 εντολές οι οποίες χρησιμοποιούν SUID. Εξηγήστε γιατί.
• Αναφέρατε 3 εντολές οι οποίες είναι γενικά υπεύθυνες για το μεγάλο φόρτο του συστήματος.

4.6.2. Εκκίνηση, init κλπ.

• Μπορείτε να επανεκκινήσετε το σύστημα σαν κανονικός χρήστης; Γιατί;
• Σύμφωνα με το τρέχον επίπεδο εκτέλεσης του συστήματος, ανάφερε τα βήματα που χρειάζονται για την διαδικασία τερματισμού της λειτουργίας του.
• Πώς μπορείτε να αλλάξετε το επίπεδο εκτέλεσης του συστήματος; Αλλάξτε το επίπεδο από το προεπιλεγμένο στο επίπεδο 1 και αντίστροφα.
• Δημιουργείστε μια λίστα με όλες τις υπηρεσίες και όλους του δαίμονες που ξεκινούν κατά την εκκίνηση του συστήματος.
• Ποιος πυρήνας φορτώνεται κατά την εκκίνηση;
• Υποτίθεται ότι πρέπει να εκκινήσετε μια εξωτική υπηρεσία διακομιστή κατά την εκκίνηση. Μέχρι τώρα, μετά την εκκίνηση του υπολογιστή και την σύνδεση σας στο σύστημα εκκινούσατε χειροκίνητα την υπηρεσία διακομιστή αυτό χρησιμοποιώντας ένα σενάριο με το όνομα deliver_pizza στον οικείο σας κατάλογο. Τι θα πρέπει να κάνετε έτσι ώστε η υπηρεσία αυτή να εκκινεί αυτόματα στο επίπεδο εκτέλεσης 4, το οποίο προσδιορίσατε γι’ αυτό και μόνο το σκοπό;

4.6.3. Χρονοπρογραμματισμός

• Χρησιμοποιείστε την εντολή sleep για να δημιουργήσετε μια υπενθύμιση ότι τα μακαρόνια είναι έτοιμα σε 10 λεπτά.
• Προγραμματίστε με την εντολή at μια εργασία η οποία αντιγράφει όλα τα αρχεία από τον οικείο σας φάκελο στη διαδρομή /var/tmp μέσα σε μισή ώρα.  Ίσως να χρειαστεί να δημιουργήσετε τον υποκατάλογο /var/tmp.
• Δημιουργείστε ένα cronjob το οποίο εκτελεί την παραπάνω εργασία από Δευτέρα μέχρι Παρασκευή κατά την ώρα του μεσημεριανού.
• Έλεγξε αν λειτουργεί.
• Δημιούργησε μια λάθος καταχώρηση crontab αυτό, για παράδειγμα να χρησιμοποιεί τη λάθος εντολή coppy αντί της cp. Τι συμβαίνει κατά την εκτέλεση του;

Κεφάλαιο 5. Ανακατεύθυνση Ε/Ε

Αυτό το κεφάλαιο περιγράφει έναν ισχυρό μηχανισμό του UNIX, την ανακατεύθυνση εισόδου, εξόδου και λαθών. Τα θέματα περιλαμβάνουν:

• Πρότυπη είσοδος, έξοδος και λάθη
• Τελεστές ανακατεύθυνσης
• Πώς χρησιμοποιούμε την έξοδο μιας εντολής ως είσοδο σε μια άλλη
• Πως αποθηκεύουμε την έξοδο μιας εντολής σε αρχείο για χρήση αργότερα
• Πως επισυνάπτουμε έξοδο πολλαπλών εντολών σε ένα αρχείο
• Ανακατεύθυνση εισόδου
• Διαχείριση προτύπων μηνυμάτων λάθους
• Συνδυασμός ανακατεύθυνσης ροών εισόδου, εξόδου και λαθών
• Φίλτρα εξόδου

5.1. Απλή ανακατεύθυνση

5.1.1. Τι είναι πρότυπη είσοδος και έξοδος;

Οι περισσότερες εντολές Linux διαβάζουν από μια είσοδο, από ένα αρχείο ή άλλες παραμέτρους γραμμής, και γράφουν σε μια έξοδο. Εξ' ορισμού η είσοδος προέρχεται από το πληκτρολόγιο, και η έξοδος κατευθύνεται στην οθόνη. Το πληκτρολόγιο είναι η συσκευή πρότυπης εισόδου (standard input -stdin) και η οθόνη ή το τερματικό η συσκευή πρότυπης εξόδου (standard output -stdout).

Όμως, επειδή το Linux είναι πολύ ευέλικτο, οι προεπιλεγμένες συσκευές μπορούν να τροποποιηθούν. Για παράδειγμα, η πρότυπη έξοδος ενός διακομιστή που παρακολουθείται συστηματικά, μπορεί να είναι ένας εκτυπωτής.

5.1.2. Οι τελεστές ανακατεύθυνσης

5.1.2.1. Ανακατεύθυνση εξόδου με > και |

Μερικές φορές θέλετε να αποθηκεύσετε το αποτέλεσμα μιας εντολής σε ένα αρχείο, ή μπορεί να θέλετε να χρησιμοποιήσετε την έξοδο μιας εντολής ως είσοδο σε μια άλλη εντολή. Αυτό είναι γνωστό ως ανακατεύθυνση εξόδου. Η ανακατεύθυνση γίνεται είτε με τους τελεστές ">" (μεγαλύτερο), ή "|" (σωλήνωση).

Όπως είδαμε σε προηγούμενη ενότητα, η εντολή cat μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εμφάνιση των περιεχομένων αρχείων στην οθόνη. Αν ανακατευθύνουμε αυτή την έξοδο σε ένα όνομα αρχείου, αυτό το αρχείο αν δεν υπάρχει δημιουργείται ή αν υπάρχει υπέρ-γράφεται (τροποποιείται), γι' αυτό προσέχετε.

nancy:~> cat test1
some words

nancy:~> cat test2
some other words

nancy:~> cat test1 test2 > test3

nancy:~> cat test3
some words
some other words
      

Μην υπερ-γράφετε (τροποποιείτε)!
Προσέχετε όταν υπερ-γράφετε (τροποποιείτε) υπάρχοντα (σημαντικά) αρχεία με την ανακατεύθυνση εξόδου. Πολλοί φλοιοί, και το Bash, έχουν ένα ενσωματωμένο χαρακτηριστικό που προστατεύει από αυτό το κίνδυνο: την επιλογή: noclobber. Περισσότερες πληροφορίες στη τεκμηρίωση του συστήματος. Στο Bash, μπορείτε να προσθέσετε την εντολή set -o noclobber στη διαμόρφωση του .bashrc σας για να αποτρέψετε τυχαία τροποποίηση των αρχείων.

Η ανακατεύθυνση του "τίποτε" σε ένα υπάρχον αρχείο ισούται με το άδειασμα του αρχείου:

nancy:~> ls -l list
-rw-rw-r--    1 nancy   nancy     117 Apr  2 18:09 list

nancy:~> > list

nancy:~> ls -l list
-rw-rw-r--    1 nancy   nancy       0 Apr  4 12:01 list
      

Αυτή η διαδικασία λέγεται αποκοπή (truncating).

Η ίδια ανακατεύθυνση σε ένα ανύπαρκτο αρχείο δημιουργεί ένα νέο άδειο αρχείο με το όνομα που ορίζουμε:

nancy:~> ls -l newlist
ls: newlist: No such file or directory

nancy:~> > newlist

nancy:~> ls -l newlist
-rw-rw-r--  1 nancy   nancy         0 Apr  4 12:05 newlist
      

Το Κεφάλαιο 7 δίνει περισσότερα παραδείγματα γι' αυτό το τύπο ανακατεύθυνσης.

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, χρησιμοποιώντας μια διοχέτευση μπορούμε να τροφοδοτήσουμε την έξοδο μιας εντολής ως είσοδο μιας άλλης. Ακολουθούν κάποια παραδείγματα:

Εντοπισμός γραμμών σε ένα αρχείο οι οποίες ταιριάζουν με τα κριτήρια που ορίζονται στο "pattern1" εκτός από αυτές που ταιριάζουν και με το "pattern2" (η επιλογή -v σημαίνει ουσιαστικά “να μην ταιριάζει”):

grep pattern1 file | grep -v pattern2

Εμφάνιση περιεχομένων καταλόγου, σελίδα-σελίδα (πολύ χρήσιμη για καταλόγους που περιέχουν πολλά στοιχεία):

ls -la | less

Εύρεση αρχείου σε ένα κατάλογο:

ls -l | grep part_of_file_name

5.1.2.2. Ανακατεύθυνση εισόδου

Σε μια άλλη περίπτωση, μπορεί ένα αρχείο να χρησιμοποιηθεί ως είσοδος σε μια εντολή που κανονικά δεν δέχεται αρχεία ως είσοδο. Αυτή η ανακατεύθυνση επιτυγχάνεται με τον τελεστή "<" (μικρότερο).

Παρακάτω ένα παράδειγμα αποστολής αρχείου σε κάποιον, με ανακατεύθυνση.

andy:~> mail mike@somewhere.org < to_do
      

Αν ο χρήστης mike υπάρχει στο σύστημα, δεν χρειάζεται να εισάγετε τη πλήρη διεύθυνση. Αν θέλετε να επικοινωνήσετε με κάποιον στο Διαδίκτυο, εισάγετε τη πλήρη διεύθυνση ως όρισμα στο mail.

Αυτό φαίνεται λίγο πιο δύσκολο από το απλούστερο cat file | mail someone, αλλά σίγουρα είναι μια πιο κομψή χρήση των διαθέσιμων εργαλείων.

5.1.2.3. Συνδυασμός ανακατευθύνσεων

Το ακόλουθο παράδειγμα συνδυάζει ανακατεύθυνση είσοδο και έξοδο. Το αρχείο text.txt πρώτα ελέγχεται για ορθογραφικά λάθη, και η έξοδος ανακατευθύνεται σε ένα αρχείο καταγραφής λαθών:

spell < text.txt > error.log

Ο συνδυασμός εντολών που ακολουθεί εμφανίζει όλες τις γραμμές που αφορούν την εξέταση ενός αρχείου από το αρχείο βοήθειας της εντολής less:

mike:~> less --help | grep -i examine
  :e [file]      Examine a new file.
  :n          *  Examine the (N-th) next file from the command line.
  :p          *  Examine the (N-th) previous file from the command line.
  :x          *  Examine the first (or N-th) file from the command line.
      

Η επιλογή -i χρησιμοποιείται για αναζητήσεις αδιάφορες για πεζά ή κεφαλαία γράμματα (case-insensitive) – θυμηθείτε οτι τα συστήματα UNIX είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις διαφορές κεφαλαίων – πεζών.

Αν θέλετε να αποθηκεύσετε την έξοδο αυτής της εντολής για μελλοντική αναφορά, ανακατευθύνετε την έξοδο σε ένα αρχείο:

mike:~> less --help | grep -i examine > examine-files-in-less

mike:~> cat examine-files-in-less
  :e [file]      Examine a new file.
  :n          *  Examine the (N-th) next file from the command line.
  :p          *  Examine the (N-th) previous file from the command line.
  :x          *  Examine the first (or N-th) file from the command line.
      

Γενικά, δεν υπάρχουν περιορισμοί στις διοχετεύσεις και οι ανακατευθύνσεις εισόδου – εξόδου είναι πάντα εφικτές εφόσον οι αντίστοιχες εντολές παίρνουν είσοδο και δίνουν έξοδο.

5.1.2.4. Ο τελεστής >>

Αντί για την τροποποίηση (υπερ-γραφή) των δεδομένων σε ένα αρχείο, μπορούμε επίσης να προσαρτήσουμε κείμενο στο τέλος υπάρχοντος αρχείου με τη χρήση δύο διαδοχικών τελετών 'μεγαλύτερο' :

Παράδειγμα:

mike:~> cat wishlist
more money
less work

mike:~> date >> wishlist

mike:~> cat wishlist
more money
less work
Thu Feb 28 20:23:07 CET 2002
      

Η εντολή date κανονικά εμφανίζει την ημερομηνία στην οθόνη, αλλά τώρα προσαρτάται στο αρχείο wishlist.

5.2. Προχωρημένα θέματα ανακατεύθυνσης

5.2.1. Χρήση περιγραφέων αρχείων

Υπάρχουν τρεις τύποι Ε/Ε, που έχουν τον δικό τους αριθμό, που ονομάζονται περιγραφείς αρχείων:

• πρότυπη είσοδος: 0
• πρότυπη έξοδος: 1
• πρότυπο σφάλμα: 2

Στις ακόλουθες περιγραφές, αν ο αριθμός παραλείπεται, και ο πρώτος τελεστής ανακατεύθυνσης είναι <, η ανακατεύθυνση αναφέρεται στη πρότυπη είσοδο (περιγραφέας αρχείου 0). Αν ο πρώτος τελεστής ανακατεύθυνσης είναι >, η ανακατεύθυνση αναφέρεται στη πρότυπη έξοδο (περιγραφέας αρχείου 1).

Μερικά πρακτικά παραδείγματα θα ξεκαθαρίσουν τα πράγματα: η εντολή

ls > dirlist 2>&1

θα κατευθύνει τη πρότυπη έξοδο και το πρότυπο λάθος στο αρχείο dirlist, ενώ η εντολή

ls 2>&1 > dirlist

θα κατευθύνει μόνο τη πρότυπη έξοδο στο dirlist. Αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο για τους προγραμματιστές.

Εδώ τα πράγματα γίνονται αρκετά περίπλοκα, ας μην μπλέκουμε τη χρήση του & εδώ με τη χρήση στην Ενότητα 4.1.2.1, όπου ο ίδιος χαρακτήρας χρησιμοποιείται για την εκτέλεση διεργασίας στο παρασκήνιο. Εδώ, απλά είναι μια ένδειξη οτι ο αριθμός που ακολουθεί δεν είναι όνομα αρχείου, αλλά τοποθεσία που δείχνει η ροή δεδομένων. Επίσης σημειώστε οτι το σύμβολο > δεν πρέπει να διαχωριστεί με κενό από τον αριθμό του περιγραφέα αρχείου. Αν διαχωριστούν, θα στείλουμε την έξοδο πάλι σε αρχείο. Το παρακάτω παράδειγμα επιδεικνύει αυτό:

[nancy@asus /var/tmp]$ ls 2> tmp

[nancy@asus /var/tmp]$ ls -l tmp
-rw-rw-r--  1 nancy nancy 0 Sept  7 12:58 tmp

[nancy@asus /var/tmp]$ ls 2 > tmp
ls: 2: No such file or directory
      

Η πρώτη εντολή που εκτελεί η nancy είναι σωστή (αν και δεν παράγονται σφάλματα και έτσι το αρχείο που ανακατευθύνεται το πρότυπο σφάλμα είναι άδειο). Η δεύτερη εντολή αναμένει οτι το 2 είναι όνομα αρχείου, που δεν υπάρχει στη περίπτωσή μας, έτσι εμφανίζεται σφάλμα.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά εξηγούνται με λεπτομέρεια στις σελίδες πληροφόρησης του φλοιού Bash.

5.2.2. Παραδείγματα

5.2.2.1. Ανάλυση σφαλμάτων

Αν η διεργασία σας παράγει πολλά σφάλματα, εδώ είναι ένας τρόπος να τα εξετάσουμε με λεπτομέρεια:

command 2>&1 | less

Αυτό χρησιμοποιείται συνήθως όταν δημιουργούμε νέο λογισμικό με την εντολή make όπως παρακάτω:

andy:~/newsoft> make all 2>&1 | less
--output ommitted--
      

5.2.2.2. Διαχωρισμός πρότυπης εξόδου από το πρότυπο σφάλμα

Δομές σαν αυτές χρησιμοποιούνται συχνά από προγραμματιστές, ώστε η έξοδος να εμφανίζεται στην οθόνη, και τα σφάλματα σε άλλη οθόνη. Πρώτα βρίσκουμε ποιο τερματικό χρησιμοποιούμε με την εντολή tty:

andy:~/newsoft> make all 2> /dev/pts/7
      

5.2.2.3. Εγγραφή στην έξοδο και σε αρχεία ταυτόχρονα

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την εντολή tee για να αντιγράψετε είσοδο στη πρότυπη έξοδο και σε ένα ή περισσότερα αρχεία εξόδου με μία κίνηση. Με τη χρήση της επιλογής -a το tee προσαρτά δεδομένα σε αρχείο(α). Αυτή η εντολή είναι χρήσιμη αν θέλετε να δείτε και να αποθηκεύσετε την έξοδο. Οι τελεστές > και >> δεν επιτρέπουν τη ταυτόχρονη εκτέλεση των δύο εργασιών.

Το εργαλείο αυτό συνήθως καλείται μέσω σωλήνωσης (|), όπως φαίνεται στο παρακάτω παράδειγμα:

mireille ~/test> date | tee file1 file2
Thu Jun 10 11:10:34 CEST 2004

mireille ~/test> cat file1
Thu Jun 10 11:10:34 CEST 2004

mireille ~/test> cat file2
Thu Jun 10 11:10:34 CEST 2004

mireille ~/test> uptime | tee -a file2
 11:10:51 up 21 days, 21:21, 57 users,  load average: 0.04, 0.16, 0.26

mireille ~/test> cat file2
Thu Jun 10 11:10:34 CEST 2004
 11:10:51 up 21 days, 21:21, 57 users,  load average: 0.04, 0.16, 0.26
      

5.3. Φίλτρα

Όταν ένα πρόγραμμα εκτελεί λειτουργίες στην είσοδο και γράφει το αποτέλεσμα στη πρότυπη έξοδο, αυτό λέγεται φίλτρο. Μια από τις πιο κοινές χρήσεις των φίλτρων είναι η αναδόμηση της εξόδου. Παρακάτω θα συζητήσουμε μερικά από τα πιο σημαντικά φίλτρα.

5.3.1. Περισσότερα για τη grep

Όπως είδαμε στην Ενότητα 3.3.3.4, η εντολή grep σαρώνει την έξοδο γραμμή προς γραμμή, αναζητώντας ταυτίσεις προτύπων. Όλες οι γραμμές που περιέχουν το πρότυπο θα εγγραφούν στη πρότυπη έξοδο. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να αναστραφεί με την επιλογή -v.

Μερικά παραδείγματα: υποθέστε ότι θέλουμε να ξέρουμε ποια αρχεία σε συγκεκριμένο κατάλογο έχουν τροποποιηθεί τον Φεβρουάριο:

jenny:~> ls -la | grep Feb
      

Η εντολή grep, όπως οι περισσότερες εντολές, είναι ευαίσθητη στα πεζά – κεφαλαία γράμματα. Με την επιλογή -i ακυρώνουμε αυτή την ευαισθησία. Επίσης υπάρχουν διαθέσιμες πολλές επεκτάσεις GNU, όπως η --colour, που είναι χρήσιμη για το φωτισμό των προτύπων σε μακριές γραμμές, και η --after-context, που εμφανίζει τον αριθμό των γραμμών που εμφανίζουν ταύτιση. Μπορείτε να εκτελέσετε και μια αναδρομική grep που αναζητά σε υποκαταλόγους με την επιλογή -r. Ως συνήθως, οι επιλογές μπορούν να συνδυαστούν.

Οι κανονικές εκφράσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εκτελέσετε λεπτομερέστερες αναζητήσεις σε αρχεία. Ο καλύτερος τρόπος να ξεκινήσετε είναι να διαβάσετε τη τεκμηρίωσης της grep. Μια εξαίρετη εισαγωγή βρίσκεται στις σελίδες Info για τη grep. Επειδή η συζήτηση για τις κανονικές εκφράσεις είναι πολύ μεγάλη και ενδιαφέρουσα, σας συνιστούμε να ξεκινήσετε από αυτά τα σημεία.

Ασχοληθείτε λίγο παραπάνω με τη grep, αξίζει τον κόπο να μάθετε να χρησιμοποιείτε αυτή την πανίσχυρη εντολή φίλτρων. Οι ασκήσεις στο τέλος του κεφαλαίου σας βοηθούν να ξεκινήσετε, Ενότητα 5.5.

5.3.2. Φίλτρα εξόδου

Η εντολή sort εξ' ορισμού ταξινομεί γραμμές αλφαβητικά:

thomas:~> cat people-I-like | sort
Auntie Emmy
Boyfriend
Dad
Grandma
Mum
My boss
      

Αλλά υπάρχουν και πολλά άλλα που μπορεί να κάνει η sort. Έλεγχο μεγέθους αρχείων, ας πούμε. Με αυτή την εντολή, τα περιεχόμενα ενός καταλόγου ταξινομούνται κατά μέγεθος αρχείου:

ls -la | sort -nk 5

Παλιά σύνταξη της sort
Μπορείτε να πάρετε το ίδιο αποτέλεσμα με την εντολή ls -la | sort +4n, αλλά αυτή η παλαιού τύπου σύνταξη δεν συμφωνεί με τα τρέχοντα πρότυπα.

Η εντολή sort μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με το πρόγραμμα uniq (ή sort -u) που ταξινομεί και αφαιρεί τις διπλές γραμμές:

thomas:~> cat itemlist
1
4
2
5
34
567
432
567
34
555

thomas:~> sort itemlist | uniq
1
2
34
4
432
5
555
567
      

5.4. Περίληψη

Σε αυτό το κεφάλαιο μάθαμε πως μπορούμε να συνδυάσουμε εντολές μεταξύ τους, και πως η έξοδος μιας εντολής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως είσοδος σε άλλη εντολή. Η ανακατεύθυνση Ε/Ε είναι κοινός τόπος στα συστήματα UNIX και Linux. Αυτός ο ισχυρός μηχανισμός επιτρέπει την ευέλικτη σύνθεση επιμέρους εντολών του UNIX. Οι πιο συνηθισμένοι τελεστές ανακατεύθυνσης είναι οι > και |. Στο Παράρτημα C θα βρείτε μια σύνοψη των εντολών ανακατεύθυνσης και άλλων δομών φλοιού.

Πίνακςας 5-1. Νέες εντολές στο κεφάλαιο 5: ανακατεύθυνση Ε/Ε

5.5. Ασκήσεις

Οι ασκήσεις που ακολουθούν δίνουν περισσότερα παραδείγματα συνδυασμού εντολών. Ο κύριος στόχος είναι να προσπαθήσουμε να χρησιμοποιήσουμε το πλήκτρο Enter όσο λιγότερο γίνεται. Όλες οι ασκήσεις εκτελούνται με δικαιώματα απλού χρήστη, ώστε να δημιουργούν μερικά σφάλματα. Όταν συμβούν, μην ξεχάστε τα διαβάστε τις σελίδες τεκμηρίωσης!

• Με την εντολή cut εμφανίστε μόνο τις άδειες πρόσβασης των αρχείων ενός καταλόγου. Μετά περάστε με σωλήνωση το αποτέλεσμα στα φίλτρα sort και uniq για να αφαιρέσετε διπλές γραμμές. Στη συνέχεια χρησιμοποιείστε την wc για να μετρήσετε τους διαφορετικούς τύπους αδειών στο συγκεκριμένο κατάλογο.
• Στείλτε την έξοδο του date σε ένα αρχείο. Προσαρτήστε την έξοδο μιας ls στο ίδιο αρχείο. Στείλτε το αρχείο στο τοπικό σας mailbox (μην ορίστε κάτι σαν <@domain>, αρκεί το όνομα χρήστη). Αν χρησιμοποιείτε Bash, θα δείτε μια αναγγελία νέου μηνύματος ταχυδρομείου.
• Εμφανίστε τις συσκευές στο /dev που χρησιμοποιούν το δικό σας UID. Στείλτε το αποτέλεσμα με σωλήνωση στο less για να το δείτε σελιδοποιημένο.
• Εισάγετε τις παρακάτω εντολές ως απλός χρήστης. Καθορίστε τα πρότυπα είσοδο, έξοδο και σφάλμα για κάθε εντολή.
  • cat nonexistentfile
  • file /sbin/ifconfig
  • grep root /etc/passwd /etc/nofiles > grepresults
  • /etc/init.d/sshd start > /var/tmp/output
  • /etc/init.d/crond start > /var/tmp/output 2>&1
  • Τώρα ελέγξτε τα αποτελέσματα εισάγοντας πάλι τις εντολές και ανακατευθύνοντας τη πρότυπη έξοδο στο αρχείο /var/tmp/output και το πρότυπο σφάλμα στο αρχείο /var/tmp/error.
• Πόσες διεργασίες εκτελούνται αυτή τη στιγμή;
• Πόσα κρυφά (αόρατα) αρχεία έχετε στο στον οικείο κατάλογό σας;
• Με τη locate βρείτε τεκμηρίωση για τον πυρήνα.
• Βρείτε ποιο αρχείο περιέχει τη παρακάτω γραμμή:

  root:x:0:0:root:/root:/bin/bash

  Και αυτή::

  system: root

• Δείτε τι θα γίνει με την εισαγωγή αυτής της εντολής:

  > time; date >> time; cat < time

• Ποια εντολή θα χρησιμοποιήσετε για να ελέγξετε ποιο σενάριο στο /etc/init.d ξεκινά μια δεδομένη διεργασία;

Κεφάλαιο 6. Συντάκτες κειμένου

Σε αυτό το κεφάλαιο, θα συζητήσουμε την ορθή χρήση ενός διορθωτή κειμένου. Θα εστιάσουμε κυρίως στον βελτιωμένο συντάκτη vi(m).

Αφού τελειώσετε αυτό το κεφάλαιο, θα μπορείτε να εκτελείτε τις παρακάτω λειτουργίες:

• Άνοιγμα και κλείσιμο αρχείων σε μορφή κειμένου

• Σύνταξη αρχείων

• Αναζήτηση κειμένου

• Αναίρεση σφαλμάτων

• Συγχώνευση αρχείων

• Ανάκτηση χαμένων αρχείων

• Εύρεση προγράμματος ή λογισμικού πακέτου για χρήση στο γραφείο

6.1. Συντάκτες κειμένου

6.1.1. Γιατί να χρησιμοποιήσω συντάκτη;

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε καλά τη χρήση ενός συντάκτη κειμένου. Η γνώση ενός συντάκτη είναι το πρώτο βήμα σας για να ελέγξετε το σύστημα.

Ο συντάκτης κειμένου θα σας φανεί χρήσιμος στην τροποποίηση αρχείων που επηρεάζουν το περιβάλλον σας. Ως προχωρημένος χρήστης, μπορεί να αρχίσετε να γράφετε σενάρια, ή βιβλία ή να αναπτύσσετε προγράμματα. Η χρήση ενός συντάκτη θα ενισχύσει πολύ τη παραγωγικότητά σας.

6.1.2. Ποιο συντάκτη να χρησιμοποιήσω;

Θα εστιάσουμε στους συντάκτες κειμένου, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς γραφικό περιβάλλον, σε απλό παράθυρο τερματικού. Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα χρήσης συντάκτη κειμένου είναι οτι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε απομακρυσμένες συνδέσεις. Η ταχύτητα απόκρισης είναι πολύ μεγαλύτερη, αφού δεν απαιτείται η μεταφορά της γραφικής διεπαφής μέσω του δικτύου.

Υπάρχουν, όπως συνήθως, πολλοί τρόποι να λύσουμε το πρόβλημα. Ας δούμε ποιοι συντάκτες είναι γενικά διαθέσιμοι:

6.1.2.1. Ed

Ο συντάκτης ed είναι συντάκτης γραμμής που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για επεξεργασία μικρών αρχείων κειμένου.

Ο ed είναι ο αρχικός συντάκτης κειμένου των συστημάτων UNIX, και ευρύτατα διαθέσιμος. Όμως, για τις περισσότερες εργασίες, έχει αντικατασταθεί από συντάκτες πλήρους οθόνης, όπως οι emacs και vi, δείτε παρακάτω.

6.1.2.2. GNU Emacs

Ο Emacs είναι επεκτάσιμος, διαμορφώσιμος, αυτο-τεκμηριωνόμενος, πραγματικού χρόνου συντάκτης, γνωστός σε πολλά συστήματα UNIX, και άλλα. Το κείμενο που συντάσσεται είναι ορατό στην οθόνη και ενημερώνεται αυτόματα όπως πληκτρολογείτε τις εντολές. Είναι συντάκτης πραγματικού χρόνου γιατί η οθόνη ενημερώνεται πολύ συχνά, συνήθως μετά τη πληκτρολόγηση ενός ή δύο χαρακτήρων. Ο Emacs θεωρείται ιδιαίτερα προχωρημένος γιατί δίνει πολλές δυνατότητες πέρα από τις απλές ενός συντάκτη: έλεγχος διεργασιών, αυτόματη παραγραφοποίηση προγραμμάτων, ταυτόχρονη θέαση δύο ή περισσότερων αρχείων, σύνταξη μορφοποιημένου κειμένου, διαχείριση κειμένου σε χαρακτήρες, λέξεις, γραμμές, προτάσεις, παραγράφους, σελίδες, κανονικές εκφράσεις και σχόλια σε διάφορες γλώσσες προγραμματισμού.

Αυτο-τεκμηριωνόμενος (Self-documenting) σημαίνει οτι κάθε στιγμή μπορείτε να εισάγετε έναν ειδικό χαρακτήρα, Ctrl+H, για να μάθετε ποιες είναι οι επιλογές σας. Μπορείτε επίσης να το μάθετε τι κάνει κάθε εντολή, ή όλες τις εντολές σχετικές με ένα θέμα. Δαμορφώσιμος (Customizable) σημαίνει οτι μπορείτε να τροποποιήσετε λίγο τους ορισμούς των εντολών του Emacs. Για παράδειγμα αν θέλετε τα σχόλια στα προγράμματά σας να αρχίζουν με "<**" και να τελειώνουν με "**>", μπορείτε να ενημερώσετε τις εντολές διαχείρισης σχολίων του Emacs γι' αυτό. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η θέση των πλήκτρων κίνησης ή άλλων πλήκτρων συντόμευσης στο πληκτρολόγιο: μπορείτε να τα μεταβάλετε όπως θέλετε.

Επεκτάσιμος (Extensible) σημαίνει οτι μπορείτε να προχωρήσετε πέρα από την απλή διαμόρφωση και να γράψετε εντελώς νέες εντολές, γράφοντας προγράμματα στη γλώσσα Lisp τα οποία εκτελούνται από το διερμηνέα Lisp του Emacs. O Emacs είναι online επεκτάσιμος, με την έννοια οτι τμήματά του μπορούν να προσθαφαιρεθούν χωρίς την επανεκκίνηση όλου του συντάκτη. Εντολές γραμμένες σε Lisp από άλλους χρήστες μπορούν να ενσωματωθούν στο δικό μας Emacs.

Στο σύστημα X Window (ξεκινά ως xemacs) ο Emacs παρέχει menus και βολικές συνδέσεις με το ποντίκι. Αλλά ο Emacs μπορεί να προσφέρει πολλά από τα πλεονεκτήματα των παραθυρικών συστημάτων σε απλό τερματικό κειμένου.

6.1.2.3. Vi(m)

Το Vim σημαίνει "Vi Improved" (Βελτιωμένος Vi). Παλιότερα σήμαινε "Vi Imitation" (Απομίμηση Vi),αλλά υπάρχουν τόσες πολλές βελτιώσεις που η αλλαγή ονόματος κρίθηκε απαραίτητη. Ο Vim είναι ένας συντάκτης κειμένου που περιλαμβλανει σχεδόν όλες τις εντολές του προγράμματος UNIX vi αλλά και πολλές νέες.

Οι εντολές στον συντάκτη vi εισάγονται μόνο από το πληκτρολόγιο έτσι ώστε δεν χρειάζεται με μεταφέρουμε τη προσοχή μας στα menu ή στο ποντίκι. Αν θέλετε όμως μπορείτε να ενεργοποιήσετε μια γραφική διεπαφή με menu και ράβδους κύλισης.

Θα αναφερόμαστε στο vi ή στο vim σε όλο το βιβλίο όταν συζητούμε για διόρθωση κειμένων, εσείς φυσικά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε όποιον συντάκτη θέλετε. Όμως, συνιστούμε να μάθετε τουλάχιστο τα βασικά του vi γιατί είναι ο προεπιλεγμένος συντάκτης στα περισσότερα συστήματα UNIX, ενώ ο emacs είναι συνήθης επιλογή. Μπορεί να υπάρχουν μικροδιαφορές σε υπολογιστές και τερματικά, αλλά το σημαντικό είναι οτι αν γνωρίζετε τα βασικά του vi, θα επιβιώσετε σε ένα σύστημα UNIX.

Εκτός από την εντολή vim, μπορεί να βρείτε και το gvim, την έκδοση Gnome του vim. Οι αρχάριοι μπορεί να το βρουν χρήσιμο, γιατί τα μενού βοηθούν σε περίπτωση που ξεχάσετε τη χρήση των βασικών εντολών του vim.

6.2. Χρήση του συντάκτη Vim

6.2.1. Δύο καταστάσεις

Ο συντάκτης vi είναι πολύ ισχυρό εργαλείο και έχει ενσωματωμένο ένα πολύ εκτεταμένο εγχειρίδιο, που μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε με την εντολή :help μετά την εκκίνηση του προγράμματος (αντί για τα man και info, που δεν περιέχουν τόση πολλή πληροφορία). Θα συζητήσουμε μόνο τα βασικά που σας επιτρέπουν να ξεκινήσετε.

Αυτό που μπερδεύει τον αρχάριο χρήστη με το vi είναι οτι λειτουργεί εε δύο καταστάσεις: κατάσταση εντολών και κατάσταση κειμένου. Ο συντάκτης ξεκινά πάντα στη κατάσταση εντολών. Οι εντολές σας κινούν μέσα στο κείμενο, αναζητούν, αντικαθιστούν, σημειώνουν μπλοκ κειμένου, γενικά κάνει άλλες λειτουργίες σύνταξης, και .φυσικά μεταφέρεται σε κατάσταση κειμένου.

Αυτό σημαίνει οτι κάθε πλήκτρο έχει όχι μια, αλλά πιθανά δύο λειτουργίες: μπορεί να αντιστοιχεί είτε σε εντολή προς το συντάκτη, είτε να είναι χαρακτήρας που εισάγουμε στο κείμενο.

6.2.2. Βασικές εντολές

6.2.2.1. Κίνηση μέσα στο κείμενο

Η κίνηση μέσα στο κείμενο συνήθως γίνεται με τα βέλη του πληκττρολογίου. Αν όχι, προσπαθήστε:

• h κίνηση αριστερά

• l κίνηση δεξιά

• k κίνηση πάνω

• j κίνηση κάτω

Το SHIFT-G θέτει τη προτροπή στο τέλος του κειμένου..

6.2.2.2. Βασικές λειτουργίες

Αυτές είναι μερικές δημοφιλείς εντολές vi:

• n dd σβήνει n γραμμές ξεκινώντας από τη τρέχουσα γραμμή.

• n dw σβήνει n λέξεις δεξιά από το δρομέα

• x σβήνει τον χαρακτήρα που βρίσκεται ο δρομέας

• :n κινείται στη γραμμή n του αρχείου.

• :w σώζει (γράφει) το κείμενο σε υπάρχον αρχείο.

• :q εγκαταλείπει τον συντάκτη.

• :q! εγκαταλείπει τον συντάκτη χωρίς να σώσει το κείμενο.

• :wq συνδυασμός των παραπάνω εντολών.

• :w newfile σώζει το κείμενο στο αρχείο newfile.

• :wq! ξεπερνά την απαγόρευση read-only (αν έχετε τέτοιο δικαίωμα, για παράδειγμα αν είστε root).

• /astring αναζητά τη συμβολοσειρά astring στο κείμενο από το δρομέα και κάτω, και σταματά στην πρώτη εύρεση ή το τέλος του κειμένου.

• / επαναλαμβάνει την ίδια αναζήτηση πάλι, από το σημείο της τελευταίας ταύτισης.

• :1, $s/word/anotherword/g αντικαθιστά τη λέξη word με τη λέξη anotherword σε όλο το κείμενο.

• yy αντιγράφει μπλόκ κειμένου..

• n p θα επικολλήσει n φορές.

• :recover ανακαλεί αρχείο μετά από ξαφνική διακοπή.